Metallokeramik qattiq qotishmalar bir qator metall karbidlaridan tashqil topgan va uch guruxga bUlinadi; volfram-kobaltli qattiq qotishma (VK), titan-volfram-kobaltli qattiq qotishma (TK), titan-tantal-volfram-koboltli qattiq qotishma (TTK) (10-jadval).
jadval-10
Mate- rial turi
|
Kurinishi va sifati
|
Belgilanashi
|
Tavsifi
|
Qattiq qotish malar
|
Bir karbidli
|
VK2, VK3, VK4, VK6, VK10, VK11, VK15, VK20, VK25,
|
Raqam kobaltning foiz xisobotidagi miqdori
|
|
Ikkikarbidli
|
T60K6, T30K4, T15K6, T14K8, T5K10, T5K12, T8K7
|
Raqam titan karbidning, ikkinchisi kobalt karbidi, qolgani vol’fram karbidining foiz xisobidan miqdori
|
|
Uchkarbidli
|
TT7K12, TT20K9, TT21K9, TT15K6, TT8K6, TT8K7, TT6K8, TT10K8B, TT20K9A, TT39K9
|
Birinchi raqam titan va tantan karbidlarining yig’indisi miq-dorini bildiradi
|
|
Ozvolframli
|
TV4
|
|
|
Volframsiz
|
TSTU, NTN30, TNM25, MNT-L2
|
|
|
|
TM1, TM3
|
Nisbiy bilan qotishmalar
|
|
|
KNT16, TN20, TN25, TN30, TN50
|
Nikelemolibdenli bog’lovchili qotishmalar
|
|
Kolbaltoreniyli bog’lovchi-lar bilan
|
VRK9, VRK15,
|
R – reniy raqam reniy va kolbaltning umumiy maqsadi
|
|
YAxshilangan struktura bilan
|
VK6VS, VK3M, VK10M, VK60M, VK10OM, VK15OM, VK6XOM, VK10XOM, VK15XOM, VK4V, VK8V, vk8VX, VK15VX, VK4M5, VK8MP, VK6LP, VK8LP, T5K12V
|
VS – volframning yuqori temperaturali karbidi.
M – mayda zarrachali karbidlar,
O – juda mayda zarrachali karbidlar,
V –kuydirish uchun katta zarrachali kukun,
X -xrom,
VX- vanadiy xrom,
MP – mayda mikropli kukun
LP - legirlangan kukun
|
Volframli qotishmalarning tarkibi kobalt (So) bilan bog’langan Vol’fram karbidi donalaridan (WC) tashqil topgan. Ayrim xollarda vanadiy (VC), niobiy (NbC) va tantal (TaC) karbidlari xam kushiladi.
Titan-volframli qotishmalarning tarkibi kobolt bilan bog’langan titan karbidlari (TiC) va WC-ning kup donalaridan tashqil topgan.
Titan-tantal-volframli qotishmalarning tarkibi kobalt bilan bog’langan TiC-TaC-WC qattiq aralashma donalaridan va WC-ning kup donalaridan tashqil topgan.
Qattiq qotishmalar – qattiq va murt karbid donalaridan va kobalt fazalaridan, tashqil topgan buladi.
Qattiq qotishmalar volframning erish xaroratidan ancha kichik bulgan xaroratda (1350 – 14500S) kuydirib pishirish yuli bilan olinadi. Metall karbidlari kobolt bilan aralashtiriladi va aralashma xosil bUlguncha maydalaniladi. Xomaki Ulchamlari tayyor buyum Ulchamlaridan katta bulishi kerak, chunki kuydirib ichkarisida qattiq qotishmaning kirishuvi xosil buladi (20-30 % gacha uzunlik buyicha).
Mayda kesuvchi asboblar (parmalar, frezalar va boshq.) yumshatilgan (plastikliligi orttirilgan) xomakidan tayyorlanadi.
Qoliplangan material 7000S atrofidagi xaroratda dastlabki kuydirib pishiriladi, sUng esa organik yumshatgich (masalan parafin) bilan teshikli massa xosil qilinadi. Sungra 1400-1500o C xaroratda yakuniy kuydirib pishiriladi va kesuvchi asbob charxlanadi.
11-jadvalda qattiq qotishmalar uchun ularning kimyoviy tarkibi, fizik-mexanik xossalari va kesish tezligining nisbiy koeffitsienti keltirilgan.
Volfram guruxidagi qattiq qotishmalar chuyan, bronza, toblangan pulat va murt materiallarga ishlov berish uchun kullaniladi.
VK qotishmasida kobalt miqdorining oshishi uning qattiqligi va eyilishga bardoshligini pasaytiradi, lekin mustaxkamligi ortadi.
VK2 qotishmasi juda yuqori eyilishga chidamlilikka ega va yarim toza, toza va oxirgi ishlov berish uchun kullaniladi.
VK3M qotishmasi karbid fazalarning mayda donalariga ega, shuning uchun u juda qattiq. Toblangan pulat va qattiq chuyanni toza va yarim-toza ishlov berish uchun kullaniladi.
VK4 va BK6 qotishmalari chuyan, rangli metallarga va qotishmalarga, titan va uning qotishmalariga, metallmas materiallarga toza, yarim toza va yupqa qatlamda ishlov berish uchun kullaniladi.
Mayda donali VK6M qotishmasi austenit sinfidagi zanglamaydigan pulatlarga, issiqbardosh va titanning maxsus markalariga, qattiq bronza, shuningdek yupqa qatlamda kam uglerodli va legirlangan pulatlarga ishlov berish uchun tavsiya etiladi.
jadval-11
Bel-gila-nishi
(ist)
|
Qattiq qotishma
guruxi
|
Qattiq qotishma markasi
|
Kimyoviy tarkibi (taxminan) %
|
Fizik-mexanik xossalari
|
Rokvell buyicha qattiq-ligi
HRC
|
Kesish tezligi-
ning nisbiy koef-fitsienti
|
WC
|
TiC
|
TaC
|
Co
|
Egilishdagi mustaxkamlik chegarasi
|
Zichligi g/sm3 (103kg/m3)
|
Kgk/mm2
|
Mn/m2
|
KO1
K30
K10
K20
K40
|
Volframli
|
VK2
VK3M
VK4
VK6M
VK6
VK8
VK8V
VK15
|
98
97
96
94
94
92
92
85
|
|
|
2
3
4
6
6
8
8
15
|
100
110
130
130
135
140
155
165
|
1000
1100
1300
1300
1350
1400
1550
1650
|
15,0-15,4
15,0-15,8
14,9-15,1
14,8-15,1
14,6-15,0
14,4-14,8
14,4-14,8
13,9-14,1
|
90,0
91,0
89,5
90,0
88,5
87,5
86,5
86,0
|
1,25
1,25
1,15
1,15
1,10
1,0
0,80
0,65
|
R01
R10
R20
R30
R40
|
Titan-volfram li
|
T30K4
T15K6
T14K8
T5K10
T5K12V
|
66
79
78
85
83
|
80
15
14
6
5
|
|
4
6
8
9
12
|
90
110
115
130
150
|
900
1100
1150
1300
1500
|
9,5-9,8
11,0-11,7
11,2-12,0
12,3-13,2
12,8-13,3
|
92,0
90,0
89,5
88,5
87,0
|
1,45
1,0
0,75
0,65
0,45
|
R40
M20
M10
R25
|
Titan-tantal volfram li
|
TT7K12
TT10K86
TT10K8A
TT20K9
|
81
82
|
4
3
|
3
7
|
12
8
|
155
140
|
1550
1370
|
13,0-13,3
13,5-13,8
|
87,0
89,0
|
0,45
0,45
|
VK8, VK8B va VK15 qotishmalar zarbaviy yuklanishga va titrashga yaxshi bardosh beradi. Ular kulrang va oq chuyanlarga, toblangan pulatga katta kesish chuqurligida qora ishlov berish uchun tavsiya etiladi.
Pulat materiallarga ishlov berishda TK va TTK guruxdagi qotishmalar VK guruxdagi qotishmalalarga nisbatan yuqori turg’unlikka ega.
T30K4 markali qotishma (30%TiC, 4%Co,66%WC) - katta qattiqlikka va murtlikka ega va uglerodli va legirlangan pulatlarga toza ishlov berish uchun kullaniladi.
T15K6 qotishmasi (15%TiC, 6%Co) pulatlarga qora, yarimtoza va toza ishlov berish uchun kullaniladi;
T15K8 qotishmasi (14%TiC, 8%Co) uzluksiz kesishda kullashga tavsiya etiladi.
T15K10 qotishmasi (6%TiC, 9%Co) pulat va pulat quymalarni qora yUnib va frezalash, toza randalash uchun kullaniladi;
T5K12B (5%TiC, 12%Co), TT7K12 ( 4%TiC, 12%Co, 3%TaC), TT7K12 (3%TiC, 8%Co, 7%TaC) qotishmalari chUqqi va botiq buyicha pulat va pulat quymalarga uzlukli ishlov berishda kesib ishlashning qiyin sharoitlarida kullaniladi.
Qattiq qotishmalarning tarkibini va karbid faza donalarining Ulchamlarini Uzgartirish bilan uning xossalarini sozlash mumkin.
Dona Ulchamlarining 1 mkm gacha kamayishi, mustaxkamlikning birmuncha pasayishi bilan qattiqlikni va eyilishiga chidamlilikni sezilarni orttiradi. Qarama-qarshi natija karbid faza donalari Ulchamlarini 3 mkm dan yuqori bulgan xolda xosil qilinadi. Qattiqlik (HRS birligida 1 - 1,5 gacha) kamayadi, mustaxkamlik chegarasi esa 10 - 15 % ga oshadi.
Keyingi paytlarda qattiq qotishmalarni tayyorlash uchun karbidlar bilan bir qatorda metall boridlarni kullay boshlandi. Bog’lovchi sifatida molibden va nikeldan foydalaniladi.
Teng miqdordagi molibden va nikeldan tashqil topgan bog’lovchi 15% ,titan boridi 25% va titan karbidi 60% bulgan qattiq qotishmadan foydalanishni misol tariqasida keltirish mumkin.
Metallarga ishlov berish uchun uzluksiz qirindi beruvchi qotishmalar (pulat, pulat quyma, bolg’alanuvchan chuyan) R xarfi bilan ifodalanadi, maydalanuvchan qirindi beruvchi materiallar (kulrang chuyan, rangli materiallar va ularning qotishmalari, metallmas materiallar) K xarfi bilan va ikkala materiallar guruxiga yaroqli bulgan qotishmalar M xarfi bilan ifodalanadi. Qotishmalarning guruxlari ikki xonali son bilan belgilanadi (masalan RO1, M40, K10). Sonning Usishi bilan mustaxkamlik oshadi va qattiqlik, eyilishiga chidamlilik va kesish tezligi pasayadi.
|
