MASHINASOZLIK MATERIALLARI
11-Mavzu: Kukun metallurgiyasi asoslari.
O’ta qattiq materiallar.
Sintetik olmos va nitrid
bor kompozitlari
Maruzachi: Jamshidbek Khasanov
Kukunlarning
olinish
usullari.
Kukun
metallurgiyasi
usullari
bilan
suyultirilganda bir-birida erimaydigan metallardan, shuningdek qiyin eriydigan va
o‘ta toza metallardan qotishmalar olish mumkin. Kukunli metallurgiyada
xomakilar, shuningdek, aniq o‘lchamli turli detallar tayyorlanadi.
Kukunli
metallurgiya g‘ovak materiallar
va ulardan detallar, shuningdek, ikkita
(bimetallar) yoki turli metallar va qotishmalarning bir necha qatlami ko‘rinishidagi
detallar tayyorlash imkonini beradi. Kukunli metallurgiya
usullari otashga
chidamliligi, yeyilishga chidamliligi yuqori, kattiqligi katta,
belgilangan barqaror
(magnit xossali, shuningdek alohida fizik-kimyoviy, mexanik va texnologik xossali
-
detallar olish imkonini beradi. Bunday detallarni quyish va bosim ostida ishlash
yuli bilan olish mumkin emas.
Kukun materiallardan detal va buyumlar olish prosessi metall kukunini tayyorlash,
ulardan shixta tuzish, presslash, zagotovkani pishirishdan iborat. Metall kukunlari
mexanik va fizik-kimyoviy usullar bilan olinadi.
Mexanik usullarda kukunlar qattiq metallarni maydalab, suyuq metallarni esa
kimyoviy tarkibini o‘zgartirmasdan to‘zitib hosil qilinadi. Mo‘rt
qattiq
materiallarni maydalash uchun sharli, uyurma va vibratsion tegirmonlardan
foydalaniladi. Ishlov beriladigan material po‘lat yoki cho‘yan
sharlarning zarbiy
yoki ishqalovchi ta’siri bilan maydalanadi. Metall kukunlarni mexanik usullar
bilan olishda ularning ifloslanishini hisobga olish zarur.
Sharli tegirmon po‘lat barabandan iborat bo‘lib,
unga maydalovchi sharlar va
maydalanadigan material solinadi. Sharli tegirmonda olingan kukun zarralari 100-
1000 mkm o‘lchamli noto‘g‘ri ko‘pyoqlik ko‘rinishida bo‘ladi.
Uyurma
tegirmonlarda maydalash sharli tegirmonlarga nisbatan tezroq kechadi. Uyurma
tegirmonining kamerasida ikkita parrak bo‘lib, qarama-qarshi tomonlarga aylanib,
o‘zaro kesishuvchi havo oqimlari hosil qiladi. Kameraga solingan material (sim
bo‘lagi, qirindi, qiyqimlar va boshqa mayda bo‘lakchalar) ni havo oqimi ilashtirib
olib ketadi, ular o‘zaro bir-biriga urilib 50 dan 200 mkm gacha o‘lchamli
zarralarga maydalanadi. Hosil bo‘lgan zarrachalar tarelka ko‘rinishida, chetlari
arrasimon bo‘ladi.
Mo‘rt metall
karbidlari va
oksidlaridan mayin kukunlar
olish uchun vibrasion
tegirmonlardan foydalaniladi. Vibrotegirmonlar eng unumli bo‘lib, ularning ishi
po‘lat shar va silindrlarning tegirmon barabanining katta chastotali aylanma
tebranma harakati tufayli maydalanadigan materialga govori chastota bilan ta’sir
qilishiga asoslangan.
Qalay, ko‘rg‘oshin,
alyuminiy, mis, shuningdek temir va po‘lat kukunlarini olish
uchun havo, suv, bug‘ yoki inert gazlar kinetik energiyasi bilan suyuq metallni
to‘zitish usulidan ham foydalaniladi. Olingan kukun zarralari 50-350 mkm
o‘lchamli bo‘lib, sferik ko‘rinishga yaqin.
