|
Nerv markazlarining xususiyatlari
|
| bet | 1/5 | | Sana | 31.10.2023 | | Hajmi | 22.73 Kb. | | #92372 |
Bog'liq NERV MARKAZLARINING XUSUSIYATLARI baholash mezoni, Iqtisod.
NERV MARKAZLARINING XUSUSIYATLARI
FIZIOLOGIK XUSUSIYATLARI QO’ZG’ALISH VA TORMOZLANISH
REJA:
Dinamik stereotip.
Miya po’stlog’ida irradatsiya va konsetratsiya xususiyatlari.
Miya po`stlog`ida musbat na manfiy induksiya.
Miya po`stlog`ida ta`sirotlarni tahlili va sintezi.
Dinamik stereotip
Organizmning oddiy hayot faoliyatida unga turli tuman ta`sirlovchilar murakkab sistemasi ta`sir etadi. Bunday murakkab ta`sirotlar sistemasiga moslashuvi shartli reflektor bog`lanish va miya yarim sharlarning analitik-sintetik faoliyati tufayli amalga oshiriladi.
Ma`lum sharoitda tashqi barcha ta`sirlovchilar bitta ta`sirlovchi murakkab shartli refleks hosil qilish uchun yagona shartli ta`sirotga aylanishi mumkin. Bosh miya katta yarim sharlarning murakkab shartli reflektor faoliyatiga kompleks shartli reflekslar misol bo`ladi. Bu yerda bitta shartsiz ta`sirlovchi bilan mustahkamlanuvchi oldingi turli indifferentrent (befarq) omillar hisoblanadi.
Bosh miya katta yarim sharlarning yanada murakkabroq xili-stereotip shartli reflektor faoliyat yoki uni I.P.Pavlov dinamik stereotip deb nomlagan. Dinamik stereotip ketma-ket vaqt bilan aniq mustahkamlangan shartli reflektorlar aktlari voqealarni murakkab sistemasidan iborat.
Dinamik stereotip deb ma`lum bir vaqtda shartli refleksning o`zluksiz ravishda tartib bilan kelishi va nerv sistemasida shu ta`sirotga javob qaytarilishnga aytiladi. Boshqacha aytganda, bir necha muddat davomida shartli reflekslarning izchillik bilan kelib, miya po`stlog`ida qo`zg`olish va tormozlanish jarayonlari hosil qilishidir. Dinamik stereotip hakidagi ta`limotni ishlab chiqish miya yarim sharlar faoliyatini shartli reflekstor faoliyatini muhim jihatlarini yoritish imkonini berdi. Shu narsa ma`lum bo`ldiki, odam va oliy darajadaga hayvonlar tabiiy sharoitda yashaganda bosh miya katta yarim sharlar po`stlog`i murakkab bog`langan dinamik sistemada ishlaydi, murakkab qa`iy belgilash shartli reflekslar namoyon qiladi. Odamning odat va ko`nikmalari, sezgi va xayojonlarining asosida dinamik stereotipdan iborat. Dinamik stereotipi hosil bo`lishi va uning o`zgarishi, yangilarini hosil bo`lishi miya hujayralarining katta mehnatining maxsuli hisoblanadi. Turli odamlar va hayvonlarda dinamik stereotip o`zgarishi turli xil individual qiyinchiliklar boradi. Odam bir necha yillar mobaynida hosil qilgan dinamik stereotipni o`zgartirishi juda qiyin kechadi. Bunday o`zgarishi ba`zan organizmda turli xil o`zgarishlarga olib kelishi mumkin. Bolalar nerv sistemasida juda katta qiyinchiliklar keltirib chiqarmaydi. Chunki bolalarda nerv sistemaning moslanishi (plastiklik) xususiyati yuqori dinamik stereotipii o`zgarishga bolani bog`cha sharoitga so`ng maktab sharoitga moslanishni misol qilish mumkin. Dinamik stereotip faqat nazariy emas, balki amaliy aqamiyati ham ega. Masalan darslarni fiziologik asosda tashkil etish kun tartibini tuzish, ovqatlanish, mehnat va dam olishni to`g`ri tashkil etish va x. o`quvchilarda dinamik stereotipni vujudga keltirish bilan amalga oshiriladi.
Ilk yosh davridagi bilimlar keyingi hayotning farovonligi va uzoq hayot kechirishiga asos bo’ladi. Tadqiqiotlar shuni ko’rsatadiki, qulay sharoitda o’sgan bolalar (Newille 2011). Erta maktab tadqiqotlari qaysiki quyi ijtimoiy iqtisodiy sharoitlarda o’sgan bolalarga nisbatan muammoli bo’lib maktab davridagina aqliy va ijtimoiy taraqqiyot darajasi bo’yicha rivojlanib borganlar. Masalan 3 yoshli bola iqtisodiy tomondan og’ir sharoitda ota-onasining ish haqqi kam va ilmiy jihatdan bilimlari kam lekin bu bola maktab yoshidagi bolalarga hos xusuiyatga ega. Bu holat o’sib bormoqda kambag’al oilalarning bolalari 7 yoshdaham maktabga bora olmayaptilar. Ular sharoitlari tufayli ancha orqadalar. 14 yosh yoshdaham bu holatlar bor ular tengdoshlaridan 2 yilga orqadalar (Hirsch 2007).
A child’s development is highly susceptible to environmental influences. A crucial reason to address health inequities from a very early stage is that what happens in the early years is likely to have an impact across the course of their lives. Evidence shows that health inequalities result from an accumulation of exposures that can harm health, which start in early life, and are exacerbated across childhood and into adult life. The science of early childhood development shows that virtually every aspect of early human development (physical, cognitive, socio-emotional) is sensitive to external influences in early childhood and has lifelong effects. The foundations for every individual’s physical and mental capacities are laid during this period (Pillas, Suhrcke 2009). The first two years of a child’s life have been identified as particularly important, and underpin numerous later abilities – to manage emotions, to pay attention at school and to have empathy for others (Gerhardt 2010).
|
| |
