54
faoliyat ko’rsatayotgan
xududga kirib kelish
darajasi
Auditorlik risklar to’plami elementlarining
har xil darajadagi o’zaro bog’liqligi.
C
I
yuqori
o’rtacha
past
Bunda ruxsat etilishi mumkin bo’lgan
aniqlanmaslik riskining darajalari
quyidagicha:
yuqori
eng past
pastroq
o’rtacha
o’rta
pastroq
o’rtacha
yuqori
past
o’rtacha
yuqori
eng yuqori
1-masala. Moliyaviy hisobotning asosiy ko’rsatkichlari bo’yicha muhimlik
darajasini ikkinchi va uchinchi usullar yordamida hisoblang
Muhimlik darajasini hisoblash jadvali.
Asosiy ko’rsatkichlar
A
so
si
y
ko
’
rs
at
ki
ch
qi
y
m
a
ti
,
m
.
s.
%
M
uhi
m
li
k
da
ra
ja
si
sum
m
a
si
,
m
.
s.
Mahsulot(ish, xizmat)larni sotishdan olingan
tushum
723491, 0
5 36175,
0
Sotilgan mahsulot (ish, xizmat) larning ishlab
chiqarish tannarxi
177826, 0
3 5335, 0
Jami davr xarajatlari
32833, 0
3 985, 0
Balansning jami summasi
241567, 0
2 4831, 0
Korxonaning xususiy kapitali (balans passivi I
bo’lim)
135945, 0
1
0
13595,
0
Korxonaning umumiy xarajatlari
322762, 0
2 6455, 0
Taqsimlanmagan foyda
23819, 0
2 476, 0
Buning uchun xo’jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotidan olingan asosiy
ko’rsatkichlar jadvalning 2-ustuniga yoziladi. 3-ustunidagi ko’rsatkichlar (%)
auditorlik tashkilotining ichki standarti(yo’riqnomasi)da aniqlangan bo’lishi va
doimiy qo’llanilishi lozim. 4-ustundagi ko’rsat-kichlar 2-ustundagi ko’rsatkichlarni
3-ustundagi ko’rsatkichlar (%) ga ko’paytirib, 100 ga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
Demak, ikkinchi usul bo’yicha auditor muhimlik darajasi sifatida eng kichik summa,
476, 0 ming so’mni tanlaydi.
Uchinchi usul 4-ustundagi ko’rsatkichlarning o’rtacha
miqdori quyidagicha
aniqlanadi:
(36175, 0=5335, 0=985, 0=16272, 0=70795,
6=6455, 0=476, 0):7=19499, 0
Eng past ko’rsatkich o’rtacha ko’rsatkichdan qanchaga farq qilishini aniqlaymiz:
(19499, 0-476, 0):19499, 0x100%=97, 60%
Eng yuqori ko’rsatkichning o’rtachadan farqi:
(36175, 0-19499, 0):19499, 0x100%=85, 5%
Har ikkala holatda ham eng yuqori va eng past ko’rsatkichlarning o’rtacha
ko’rsatkichdan farqi sezilarli darajada ya’ni 20% dan katta bo’lganligi sababli eng
yuqori (36175,0 m.s.) va eng past (476,0 m.s.) ko’rsatkichlar hisob-kitobdan
chiqarib tashlanadi. Bu ko’rsatkichlar keyinchalik o’rtacha miqdorni hisoblashda
qo’llanilmaydi. Qolgan ko’rsatkichlar asosida yangi o’rtacha miqdor aniqlanadi.
(5335, 0=985, 0=16272, 0=70795, 0=6455):5=19968,5 m.s.
Olingan miqdor(19968, 5 ming so’m)ni 20000,0 ming so’mgacha
yaxlitlash va
mazkur miqdor ko’rsatkichini muhimlik darajasining qiymati sifatida foydalanish
mumkin. Muhimlik darajasining yaxlitlanguncha va yaxlitlangandan so’ngi qiymati
o’rtasidagi farq:
(20000, 0-19968, 05):20000, 0x100%q0, 1% ni tashkil etib, 20% lik ko’rsatkich
doirasida.
Faraz qilaylik, agar auditor 20000, 0 ming so’mlik xatoni o’tkazib yuborishi mumkin
bo’lsa, u holda ushbu summa aktiv va passiv o’rtasida teng taqsimlanishi lozim.
(ya’ni ham aktiv bo’yicha, ham passiv bo’yicha yo’l qo’yilgan xato 10000, 0 ming
so’mdan to’g’ri keladi). Auditor o’zining amaliy ish tajribasi va korxona
faoliyatining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda xatoni taqsimlashning boshqacha
nisbatini ham qo’llashi mumkin. Shundan so’ng oldin muhimlik darajasi balans
