274
275
15. 3. KitObLarni jOYLashtirish va saqLash
Kitob saqlash xonalari va uning
jihozlanishi kitob fondning
saqlanishi uchun muhim ahamiyatga egadir.
Axborot-kutubxonalar uchun qurilayotgan yangi binolarda, al-
batta, changni va gazni yuzaga keltiruvchi, kitobning yemirilishiga
ta’sir etuvchi sabablarning oldini olish choralarini ko‘rib chiqish
muhimdir.
Kitob saqlash bo‘limida muntazam havo almashinuvini
ta’minlab borish zarur. Uni vintelizatsiya yoki koniditsioner orqa-
li amalga oshirish mumkin.
Xonani deraza, darcha yoki framugi
orqali shamollatish mumkin. Isitish tarmog‘i bor xonalarda yong‘in
xavfsizligi choralari ko‘riladi. Kitob fondining yaxshi saqlanishi,
kitob joylashgan inventarlarga ham bog‘liq.
Bir nomdagi kitob, qo‘lyozmalar shkafga joylashtiriladi. Noyob
kitoblar esa maxsus seyflarda saqlanadi. Temirli stellyajlar javonda-
gi kitoblarda havoning tez-tez almashinib turishiga imkon beradi.
Bunday stellyajlarda kitoblarni yong‘in chiqqanda bir joydan
boshqa joyga ko‘chirish mumkin. Stellyaj javonlar metal yoki
yog‘ochdan tayyorlanadi.
Metal stellyajlar yog‘ochlidan ko‘ra yaxshiroqdir. Metal sirti sil-
liq va tez ifloslanmaydi. Undan tashqari, u uzoq muddatga chidamli
va yong‘in ro‘y berganda stellyajga hech qanday zarar yetmaydi.
har bir stellyaj qavatiga 50–60 ta kitob joylashadi. Kitobning o‘r-
tacha hisobdagi qalinligi 1,5–1,75 sm ni tashkil etadi.
Kitob saqlash bo‘limlarida stellyajlar derazaga perpendikular
holatda joylashtiriladi. Bu joylashtirish yorug‘likning to‘g‘ri tarqa-
lishiga zamin yaratadi.
Stellyajlarni deraza, batarea va quvurlar
yonida joylashtirish
umuman ta’qiqlanadi.
Stellyaj qavatlari orasidagi masofa 40 sm ni tashkil etadi. 35 sm
o‘lchamdagi kitob va jurnallar vertikal holatda joylashtiriladi, katta
jurnal va gazetalar gorizontal holatda saqlanadi, chunki muqova va
sahifalar buklanib qolishi mumkin.
276
277
Kitoblarni pol shtabeliga, derazaga, zinalarga yoki
stellyaj orqa-
lariga joylashtirish mutlaqo man etiladi.
Javondagi kitoblarni tiqishtirib joylashtirish uning oson tanlab
olinishiga to‘sqinlik qiladi.
Bunday joylashtirish chumolilarning paydo bo‘lishiga ham sha-
roit yaratadi. Broshyura va kichik ma’lumotli materiallar qutida
yoki yig‘ma jildlarda saqlanadi.
Kitobga palapartish munosabatda bo‘lish ham uning tez yirtili-
shi va zararlanishiga olib keladi. Uni tavaqalari bir-biriga tekkudek
orqasiga bukish, naysimon qilib o‘rash, sahifalarining burchakla-
rini qayirish, varaqlari orasiga boshqa narsalarni solish yaramaydi.
hatto arzimasdek tuyuladigan keskin
ochish ham kitob varaqlari-
ning, forzas, blok va koreshokning ko‘chib ketishiga sabab bo‘lishi
mumkin.
