124
125
– EhMning bir vaqtning o‘zida bir nechta foydalanuvchilar bi-
lan ishlash va bir vaqtning o‘zida bir nechta dasturlarni (ko‘p das-
turli) bajarish qobiliyati;
– mashinada ishlatiladigan operatsion tizimlarning tiplari va
texnik-ishlatish tavsiflari;
– dasturli ta’minotning mavjudligi va funksional imkoniyatlari;
– boshqa tipdagi EhMlar uchun yozilgan dasturlarni bajarish
qobi liyati (boshqa tipdagi EhMlar bilan dasturli bir-biriga mos-
ligi);
– mashina buyruqlari
tizimi va strukturasi;
– aloqa kanallariga va hisoblash tarmoqlariga ulanish imkoni-
yati;
– EhMni ishlatish ishonchligi;
– vaqt bo‘yicha EHMning foydali ish koeffitsiyenti. Bu vaqt
foydali ish vaqti va profilaktika vaqtining nisbati bilan aniqlanadi.
EhM yaratilish bosqichlari va ishlatilayotgan element bazasi
bo‘yicha shartli ravishda avlodlarga bo‘linadi:
– 1- avlod (50- yillar): elektron
vakuumli lampalardagi EhM;
– 2- avlod (60- yillar): diskret yarimo‘tkazgichli asboblardagi
(tranzistorlardagi) EhM;
– 3- avlod (70- yillar): kichik va o‘rtacha darajali zichlikdagi
(bitta korpusda yuzlab-minglab tranzistorlar) yarimo‘tkazgichli in-
tegral sxemalardagi EhM (integral sxema – maxsus vazifali elek-
tron sxema bo‘lib, u bir butun yarimo‘tkazgichli kristall ko‘rinishida
bajarilgan bo‘lib, bu kristall ko‘p sonli diodlar va tranzistorlarni
birlashtiradi);
– 4- avlod (80- yillar): katta va o‘ta katta integral sxemalarda
– mikroprotsessorlarda EhM (bitta kristallda o‘n ming-millionlab
tranzistorlar);
– 5- avlod (90-yillar): bilimlarni ishlab chiqadigan samarali
tizimlarni ko‘rishga imkon beradigan o‘nlab parallel ishlaydigan
mikroprotsessorlardagi EhM; parallel-vektor strukturali o‘ta mu-
rakkab mikroprotsessor lardagi EhM. Ular bir vaqtning o‘zida das-
turning o‘nlab ketma-ket ko‘rsatmalarini bajaradi;
126
127
– 6- va undan keyingi avlod: ommaviy parallelizmli va «neyron»
strukturali optoelektron EhM – neyronli biologik tizimlarning arxi-
tekturasini modellashtiruvchi ko‘p sonli (o‘n minglab) murak kab
bo‘lmagan mikroprotsessorlarning taqsimlangan tarmoqli EhM.
har bir keyingi avlod EhM o‘zidan oldingisiga nisbatan jiddiy
yaxshilangan tavsiflarga egadir. EHM va barcha xotirada saqlash
qurilmalarining unumdorligi, odatda, bir tartibdan yuqoriroq ortadi.
O‘lchamlari va funksional imkoniyatlari bo‘yicha EhMlar-
ni quyidagicha bo‘lishi mumkin: o‘ta katta (super EhM), katta,
kichik, o‘ta kichik (mikro EhM).
Aytib o‘tilgan sinflar bo‘yicha zamonaviy EHMlarining ba’zi
tav siflari quyidagi jadvalda ko‘rsatilgan.
