20
21
Fransuz Sharl Kro (1842–1888) birinchi bo‘lib ovozni yum-
shoq materialdan qilingan diskka ariqchalar tarzida yozib olish va
qay ta eshittirishni taklif qildi. Qayta eshittirishda membrana bilan
bog‘langan igna ariqchada harakatlanishi va tebranishlar mem-
branaga uzatilishi, u
esa havoni tebratib, rupor orqali atrofga tarqa-
tishi kerak edi. Lekin Sh. Kro amalda bunday apparatni kashf qila
olmadi.
Mashhur amerika elektrotexnika kashfiyotchisi T. A. Edison bi-
rinchi bo‘lib (1877) ovozni yozib oldi va qayta eshittirdi. U fono-
grafni ixtiro qildi. Unda ovoz mum valikka yozilar edi (chuqur
yozuv). Ovozni qayta eshittirishda fonograf
ignasi aylanib turgan
valik ariqchalarida harakatlanib, membrana va rupor yordamida
ovozni qayta eshittiradi. Ovozni yozib olishning bunday usuli
me
xanikaviy usul deyiladi. Fonografning asosiy kamchiligi yozilgan
ovoz nusxasini olish mumkin emasligidir.
Vaqti kelib fonograf o‘rnini gramofon egalladi. Uni
Emil Ber-
liner taklif qilgan. U o‘z apparatini Filadelfiya universitetida 1888-
yilda namoyish qilgan. Bu apparatda ovoz diskka ko‘ndalangiga
yozilgan. Bu usul grammofonda ham qo‘llanilgan.
Taxminan 1907- yilda balandroq ovoz chiqaradigan oksstofon
deb ataladigan takomillashgan grammofon yaratildi. Bu apparat
ma’ruzalar paytida diapozitivlarni namoyish qilish va gramplas-
tinkalarni qo‘yishga imkon berdi.
Ovozni mexanik yozib olish usulining rivojlanishi va takomil-
lashishi bilan, ko‘p olimlar ovozni boshqa usullarda yozishni tak-
lif qilishdi. A. F. Vishemskiy 1889- yilda jahonda birinchi bo‘lib
ovozni yorug‘likka sezgir materialga optikaviy usulda
yozib olish-
ni taklif qildi. Rus fizigi A. G. Stoletov 1888- yil jahonda birinchi
fotoelementni yaratdi, 1900- yilda esa I. L. Polyakov fotoelement-
dan foydalanib, fotografik fonogrammadan ovozni qayta eshitti-
rishni taklif qildi.
Sobiq Ittifoq professorlari T. G. Tager va A. F. Shorinlar 1929-
yilda ovozni kinoplyonkaga yozib olishning yangi optikaviy usul-
larini ishlab chiqishdi. Bu usullar ovozli
kino yaratish va rivojlan-
tirishga asos bo‘ldi.
22
23
Daniya fizigi V. Paulsen birinchi bo‘lib (1898) ovozni po‘lat
simga magnit usulda yozishni taklif qildi. Ovozni yozib olish va
qayta eshittirishning quyidagi usullari mavjud:
1) mexanikaviy usul gramplastinkalar ishlab chiqarish usuli
bo‘lib, hozirgi kunda bu usul o‘rniga muqobil ravishda optik kom-
pakt disklarga ovoz yozish qo‘llanilmoqda;
2) optikaviy (fotografik) usul faqat ovozli kinoda qo‘llaniladi;
3) magnit usul axborot-kutubxonalarda, radioeshittirish,
ovozli
kino, o‘quv-ilmiy tadqiqot ishlari, kundalik turmush (havaskorlar-
ning ovoz yozib olish) va h. k. da qo‘llaniladi.
