|
Axborot texnalagiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi toshkent axborot
|
| bet | 5/7 | | Sana | 10.12.2023 | | Hajmi | 453,5 Kb. | | #115049 |
Bog'liq o\'zgarmas tok zanjirlari va ularni hisoblash (2)1.8-rasm.
Shoxobcha — elektr zanjiming bir xil qiymatli tok o‘tuvchi qismi. Bunda elektr zanjiming elementlari ketma-ket ulangan qismi tushuniladi.
Tugun — elektr zanjiming uchtadan kam bo‘lmagan shoxobchalari ulangan o‘mi.
Kontur — elektr zanjiming shoxobchalaridan hosil boMgan berk yo'l.
0‘zgarmas tok I harfi bilan, qarshilik R va o‘tkazuvchanlik G harflari bilan belgilanadi.
Elektr zanjir elementi qismalaridagi kuchlanishning undan o‘tuvchi tokka bogMiqligi elementning voltamper xarakteristikasi (VAX) deb ataladi (1.9-rasm). Masalan, rezistordan o'tuvchi tok bilan shu rezistordagi kuchlanish orasidagi bog‘lanish rezistoming VAX bo‘ladi.
Amalda abssissa o‘qiga kuchlanish qiymatini, ordinata o‘qiga esa tok qiymatini tanlangan masshtabda belgilab, elementning VAX quriladi. Agar rezistor VAX to‘g‘ri chiziq bo‘lsa, u holda bunday rezistor chiziqli rezistor, chiziqli elementlardan tuzilgan zanjir esa chiziqli zanjir deb ataladi (1.9- rasm, a). Agar rezistoming VAX egri chiziq bo'lsa (1.9-rasm, b), u holda bunday rezistor chiziqli bo ‘Imagan rezistor, bunday rezistorlardan iborat elektr zanjir esa, chiziqli bo ‘Imagan elektr zanjir deb ataladi.
n
Chiziqli passiv element — rezistor R qarshilikka ega. Undan o‘tuv- chi tok va rezistoming qismalaridagi kuchlanish U ning o'zaro bog'lanishini От qonuni ifodalaydi: 7= U/R.
Qarshilikka teskari bo'lgan kattalik о 'tkazuvchanlik deb ataladi. 0‘lchovbirligi Simens
[Sm],
Chiziqli aktiv element — elektromagnit energiya manbai bo‘lib, shartli ravishda ikki turga bo‘linadi: EYK manbai va tok manbai. Bu manbalar amalda ideal va real manbalar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.
Ideal EYK manbai. Bunday manba qismalaridagi kuchlanish U и hosil qilgan tok qiymati / ga bog'liq bo'lmaydi. Ideal EYK manbai uchun manbaning ichki qarshiligi r.ch = 0 (1.10-rasm, a). Shuning uchun t/=£'=const bo‘ladi. Ideal EYK manbai VAX absissa o‘qiga parallel to‘g‘ri chiziqdan iborat (1.10-rasm, a dagi 1 to‘g‘ri chiziq).
Real EYK manbai. Bunday EYK manbaining ichki qarshiligi noldan farq qiladi. Shuning uchun manba qismlaridagi kuchlanish U =E- г I, ya’ni U tok qiymati /ga bog'liq bo'ladi. Real EYK manbai VAX 1.10-rasm, a da keltirilgan (2 to‘g‘ri chiziq). Real EYK manbaiga misol tariqasida akkumulyator batareyasi, o'zgarmas tok generatorini keltirish mumkin.
Real manbaning EYKi miqdor jihatidan uning salt ish rejimida (tok nolga teng), qismalaridagi potensiallar ayirmasi — kuchlanishga teng (1.10-rasm, b) bo'ladi. Bu manbaga tashqi zanjir ulanganda uning EYuKi avvalgi qiymatini saqlab qola olmaydi, chunki manba qisman ichki qarshilikka ega. Tok ortib borishi bilan Irkh ko'payadi, kuchlanish U=E-rjchI esa, kamayadi (1.10-rasm, a).
Ideal tok manbai. Agar manbaning toki и ta ’minlab turgan zanjirning qarshiligiga bog ‘liq bo ‘Imasa, и holda bunday manba ideal tok manbai deyiladi (1.11 -rasm).
Agar manbaning EYK E va ichki qarshiligi rjch ni cheksiz oshirib borsak, unda c nuqta ordinata o‘qi bo'yicha cheksizlikka, a burchagi esa 90° ga intiladi. Bunday manba ideal tok manbai deb ataladi (1.10- rasm, d).
Lll-rasm. 1.12-ras. 1.13-rasm.
Real tok manbai. Haqiqiy tok manbai ma’lum bir qiymatli ichki o'tkazuvchanlikka ega bo‘ladi. Bunda I=E/rjch, g.ch= Уг.к)/ E=I/gwh (1.12- rasm).
Tok manbaiga misol qilib elektrostatik generatomi ko'rsatish rnumkin.
OM QONUNI
Agar zanjiming biror qismida EYK manbai bo‘lmasa (1.13-rasm), u holda undagi tok bilan kuchlanish orasidagi bog‘liqlik quyidagicha aniqlanadi:
U =RIyoki i=4j*=V'IVl ab ] R R
Zanjirning EYK manbali qismi uchun Om qonuni
Agar zanjiming biror qismida EYK manbai bo‘lsa, u holda bu zanjir uchun potensiallar ayirmasi EYKning yo‘nalishini e’tiborga olgan holda aniqlanadi. Om qonuni esa quyidagicha ifodalanadi (1.14-rasm, a):
tok I = ifodadan aniqlanadi. Bu formula umwnlashgan Om
qommini ifodalaydi.
Bir konturli elektr zanjiri uchun Om qonuni quyidagicha yoziladi:
1=ЛЕ/7Л,
bunda 2.R — ichki va tashqi qarshiliklaming zanjir bo'yicha arifmetik yig‘indisi, T.E — zanjirdagi EYuKlaming algcbraik yig‘indisi. Agar tok yo‘nalishi EYK yo‘nalishi bilan bir xil bo'lsa, u holda EYK E musbat, qarama-qarshi yo'nalishda bo‘lsa, manfiy ishora bilan olinadi.
Masala. Tarmoqlanmagan zanjirda (1.15-rasm) EYK £, = 1104 £,=48V, re- zistor = 180, R2= 130. a va b nuqtalar orasidagi kuchlanishni aniqlang.
Tokning musbat yo'nalishini soat mili harakati yo'nalishi bo‘yicha qabul qilamiz. Om qonuniga asosan:
110-48
= 2 A.
/ =
ILe e-e.
Л,+Л, 18+13
EYK £j ning yo'nalishi tok / yo'nalishi bilan bir xil bo'lgani uchun E musbat ishorada, £, yo'nalishi esa tok / yo'nalishiga teskari bo'lgani uchun manfiy ishorada olindi. Tok yo'nalishi ixtiyoriy qabul qilinadi. Agar topilgan tokning qiymati manfiy ishora bilan chiqsa, u holda tokning haqiqiy yo'nalishi dastlab qabul qilingan tok yo'nalishiga teskari yo'nalgan bo'ladi.
avab nuqtalar orasidagi potensiallar ayirmasi Uub ni aniqlash uchun zanjiming adb qismini olib, unga zanjirning EYK manbali qismi uchun Om qonuni qo'llaniladi:
t _ ’P„~’Ph~Ei _ Unb—Ei
r2 —0Г’
bundan Uu/!=E2+R2I=4&+ 13-2 = 74 V.
Zanjiming acb qismi uchun esa
j _<Рь-<Р„ + Е\ _ Uba+Ei
bundan U = -E,+R,I =48+13-2 = 74 V.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Axborot texnalagiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi toshkent axborot
|
