O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
AXBOROT TEXNALOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL – XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
MUSTAQIL ISH
Mavzu:Elektronika va sxemalar 2 fani , mazmuni vz usullari
Bajardi:Abdullayev Sanjarbek
Tekshirdi:Egamov Sh.V
Ma’ruza. Elektronika va sxemalar 2 fani, mazmuni va usullari.
Reja:
I.KIRISH
1.Integral mikrosxemalar (IMS)larning yaratilish tarixi
II.ASOSIY QISM
1.Elektronika rivojlanish bosqichlari va istiqbollari.
2.Nanoelektronika haqida tushunchalar. Nanotranzistorlar.
3.Elektronika va nanoelektronika rivojining istiqbollari.
III.XULOSA
IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
SAMARQAND - 2024
I.KIRISH
Integral mikrosxemalar (IMS)larning yaratilish tarixi
Elektrotexnika va ayniqsa elektronika rivojlanib borar ekan, integral
mikrosxemalarning ixtiro qilinishi zamonning inkor etib bo‘lmas jiddiy talabiga
aylanib bordi. Deyarli bir vaqtning o‘zida bir-biridan bexabar ikki muhandis
ixtirochi - Jek Sent-Kler Kilbi (1923-2005) va Robert Norton Noys (1927-1990)
integral mikrosxemani ixtiro qilishgan.
Mutaxassislar integral mikrosxemalarni qisqartirib IMS deb yuritishadi. IMS bu -
juda kichik o‘lcVAga keltirilgan elektr zanjiri bo‘lib, u turli xil
yarimo‘tkazgichlarni qo‘llash asosida tayyorlanadi. Ba'zan IMSni oddiygina qilib
mikrochip VA deyiladi. Shunday IMS-mikrochiplar hozirgi kunda deyarli barcha
turdagi elektron uskunalarda - oddiy choy qaynatuvchi elektr choynakdan tortib,
murakkab kosmik apparatlarda VA keng qo‘llanilmoqda.
IMSlarda yarimo‘tkazgichlarning o‘tkazuvchanlik xususiyatini elektr maydoni
orqali boshqariladi. Monolit IMSlarning ixtiro qilinishi esa, avvallari alohida-
alohida tayyorlangan va sxemalarda VA alohida joylashtirilgan elementlar
- tranzistorlar, qarshilik, kondensator va ho kazolarni, yarimo‘tkazgich materialdan
tayyorlangan bitta kristall mikrochipga favqulodda juda kichik ixcVA o‘lcVAlarda
joylashtirish imkonini berdi. Boz ustiga, sxemalarni qo‘lda yig‘ishdan ko‘ra,
IMSni avtomatik yig‘ilishi - juda tezkor va samarali jarayon bo‘lib, bu o‘z
navbatida elektron sxemalarning ishonchliligini orttirish bilan birga, ularning
tannarxini VA pasayishiga olib keldi. IMSni fotolitografiya, ya'ni, trafaret bo‘yicha
kerakli geometrik shakllarni kremniyli asosga quyish orqali tayyorlanadi. IMS juda
ixcVA bo‘lgani tufayli, undagi tashkiliy elementlarning oraliq masofasi VA juda-
juda qisqa bo‘ladi. Bu esa elektr zanjirida yig‘ilgan mantiqning tezkor bajarilishini
ta'minlaydi.
Jek Kilbi o‘zining IMSini 1958-yilda ixtiro qilgan. Robert Noys esa undan yarim
yil keyin o‘z IMSini yasab namoyish qilgan. Yarimo‘tkazgich sifatida Noys
IMSida kremniy elementi qo‘llangan bo‘lsa, bu maqsad uchun
Kilbi germaniy elementidan foydalangan. Zamonaviy IMSlarning ixcVAligi Kilbi
va Noys chiplaridan bir necha marta kichrayib, ishlash tezligi VA ulardan chandon
ortib ketgan. Xususan, hozirda pochta markasi o‘lcVAidek keladigan mitti
mikrochip-IMS ichida milliardlab tranzistorlar bo‘ladi.
IMSlar ixtiro qilinganidan keyin elektronika va mikroelektronika sohasi shu
darajada katta shiddat bilan rivojlanib ketdiki, uning har bir keyingi ilg‘or
qadamlari fan-texnika sohasida navbatdagi inqiloblarni yasab bordi. Xususan, biz
bilgan va eng yaqin yordamchimizga aylangan kompyuterlar va boshqa istalgan
elektron qurilma va uskunalar VA aynan IMSlarning taraqqiyoti tufayli shu
darajaga yetib kelgan. Eng qizig‘i esa, IMSlar qanchalik murakkablashib,
ixcVAlashib borishi bilan bir qatorda, ularning ishlash tezligi, bajaradigan
vazifalari ko‘lami VA tobora ortib bordi. Odatda, boshqa turdagi texnika vositalari
bunday rivojlanish jarayonida qimmatlashib boradi. Lekin, IMSlar
murakkablashish bilan birgalikda, arzonlashib VA borgan. Bu faktga e'tibor
qaratgan muhandis Gordon Mur hazil aralash shunday degan ekan: "Agar
avtomobil sanoati VA yarimo‘tkazgichlar sohasi singari shiddat bilan
rivojlanganda edi, Rolls-Roys mashinalarida 1 litr benzin bilan 200 ming km
masofani bosib o‘tish mumkin bo‘lardi, VAda, uni ishxona oldidagi pullik
avtoturargohga qo‘ygandan ko‘ra, shunchaki ko‘chaga tashlab ketish arzonroq
bo‘lgan bo‘lur edi..."
IMSni birinchi bo‘lib ixtiro qilgan muhandis - Jek Kilbi o‘sha paytlarda "Texas
Instruments" kompaniyasiga endigina ishga kirgan yosh xodim bo‘lgan. Kilbining
deyarli barcha VAkasblari ta'tilga chiqib ketgan paytda u laboratoriyada ko‘pincha
bir o‘zi qolib, IMS modeli ustida muttasil ishlagan. 1958-yilning sentyabr oyida
Kilbi o‘zining ilk ishchi model IMSni yasab, sheriklariga namoyish qilib bergan.
Keyingi yilning 6-fevral sanasida esa, "Texas Instruments" kompaniyasi Kilbi
modeli asosida, IMSlarni seriyali ishlab chiqarish uchun patent rasmiylashtirgan.
Ikkinchi ixtirochi Robert Noys (rasmda) esa o‘z ixtirosini pullash uchun uzoq
izlangach, 1968-yilda o‘zi tavakkalga qo‘l urib, IMS ishlab chiqarish bilan
shug‘ullanuvchi o‘z mustaqil kompaniyasini tashkil etadi. Siz Noysning o‘sha
kompaniyasi ishlab chiqargan IMSlardan albatta foydalangan bo‘lsangiz kerak. U
haqida ko‘p eshitganingiz VA aniq. Chunki, Noys asos solgan o‘sha integral
mikrosxemalar, ya'ni, chiplar ishlab chiqaruvchi kompaniya Intel deb ataladi va u
hozirda, IMS ishlab chiqarish bo‘yicha jahonda eng ilg‘or texnologik brendlardan
biri sanaladi.
|
