O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
MUSTAQIL ISH
Mavzu:Kiberxavfsizlik sohasida mashhur sertifikatlar
Bajardi:Allayev Zuhriddin
Qabul qildi:Rahmatullayev I.
SAMARQAND-2024
Reja:
I.KIRISH
1. Kiber jinoyatchilik va uni keng tarqalishining sabablari
2. Yuz tasviriga asoslangan autentifikatsiya usuli va uning xususiyatlari
3. Barmoq iziga asoslangan autentifikatsiya usuli va uning xususiyatlari
II.ASOSIY QISM
1. Elektron raqamli imzo va uni respublikamizda tadbiq etilish holati
2. Kiberxavfsizlik sohasi bo‘yicha mutahassis toifalar
3. Kiberxavfsizlik sohasida karrera yo‘llarini o‘rganish
4. Axborot xavfsizligi sohasida ish boshlash
5. Axborot xavfsizligi sohasida mashhur sertifikatlar
6. Parollarni boshqarish tizimlari (masalan, LastPass) va ulardan foydalanish
III.XULOSA
IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Kiber jinoyatchilik va uni keng tarqalishining sabablari
Shaxs kiberjinoyatchilikning asosiy maqsadi bo’lganida, kompyuter maqsad emas, bakki
vosita sifatida qaralishi mumkin. Ushbu jinoyatlar odatda kamroq texnik ekspertizani o’z
ichiga oladi. Insonning zaif tomonlaridan odatda foydalaniladi. Ko’rilgan zarar asosan
psixologik va moddiy bo’lmagan, variantlarga qarshi qonuniy choralarni yanada
qiyinlashtirmoqda.
Bu
oflayn
dunyoda
asrlar
davomida
mavjud
bo’lgan
jinoyatlar.
Firibgarlar
, o’g’irlik va shunga o’xshash narsalar
Shaxs kiberjinoyatchilikning asosiy maqsadi bo'lganida, kompyuter maqsad emas, balki
vosita sifatida qaralishi mumkin. Ushbu jinoyatlar odatda kamroq texnik ekspertizani o'z
ichiga oladi. Insonning zaif tomonlaridan odatda foydalaniladi. Ko'rilgan
zarar asosan
psixologik va moddiy bo'lmagan, variantlarga qarshi qonuniy choralarni yanada
qiyinlashtirmoqda.
Bu
oflayn
dunyoda
asrlar
davomida
mavjud
bo'lgan
jinoyatlar. Firibgarlar, o'g'irlik va shunga o'xshash narsalar yuqori texnologik uskunalar
ishlab chiqarilishidan oldin ham mavjud edi. Xuddi shu jinoyatchiga qurbonlarning
potentsial havzasini ko'paytiradigan va ularni izlashni va ushlashni qiyinlashtiradigan
vosita berilgan.
Kiber jinoyat deganda kompyuterlar, tarmoqlar va internetdan foydalangan holda amalga
oshiriladigan jinoiy faoliyat tushuniladi. Bu jismoniy shaxslar, korxonalar va hukumatlarga
ta'sir qiluvchi muhim global muammoga aylandi. Kiberjinoyatlarning tarqalishini bir qancha
asosiy sabablarga ko‘ra ko‘rsatish mumkin.
Birinchidan, texnologiyaning jadal rivojlanishi va raqamli dunyomizning oʻzaro bogʻliqligi
kiber jinoyatchilarga zaifliklardan foydalanish uchun koʻproq imkoniyatlar yaratdi. Koʻproq
odamlar va biznes aloqa, moliyaviy operatsiyalar va maxfiy maʼlumotlarni saqlash uchun
raqamli platformalarga tayanar ekan, kiber jinoyatchilar oʻz qurbonlarini nishonga olishning
yangi yoʻllarini topdilar.
Ikkinchidan, nisbiy anonimlik va internetning global miqyosda kirishi kiber jinoyatchilarning
aniqlanmasdan va chegaradan tashqarida ishlashini osonlashtiradi. Ular jismoniy shaxslar va
tashkilotlarni moliyaviy foyda yoki boshqa zararli maqsadlarda aldash va manipulyatsiya
qilish uchun fishing, zararli dastur, to'lov dasturi va ijtimoiy muhandislik kabi turli usullardan
foydalanishi mumkin.
Uchinchidan, kiberjinoyat ortidagi moliyaviy motiv muhim harakatlantiruvchi omil
hisoblanadi. Kiber jinoyatchilar shaxsiy ma'lumotlarni o'g'irlash, kredit kartalarini firibgarlik
qilish, to'lov dasturi hujumlari va qorong'u Internetda o'g'irlangan ma'lumotlarni sotish kabi
faoliyatdan foyda olishlari mumkin. Minimal xavf bilan yuqori moliyaviy mukofotlar
potentsiali ko‘proq shaxslar va uyushgan jinoiy guruhlarni kiberjinoyatga jalb qildi.
Bundan tashqari, kiberxavfsizlik bo'yicha xabardorlikning yo'qligi va xavfsizlik
choralarining etarli emasligi kiber jinoyatlarning tarqalishiga yordam beradi. Ko‘pgina
shaxslar va tashkilotlar potentsial xavflardan bexabar va tegishli xavfsizlik choralarini
qo‘llamaydilar, bu ularni kiber jinoyatchilarning oson nishoniga aylantiradi.
Nihoyat, kiber tahdidlarning oʻzgaruvchan tabiati huquqni muhofaza qilish idoralari va
hukumatlar uchun qiyinchilik tugʻdirmoqda. Kiber jinoyatchilar o'zlarining taktika va
texnikalarini doimiy ravishda moslashtiradilar, bu ularni qo'lga olish va jinoiy javobgarlikka
tortishni qiyinlashtiradi. Kiber jinoyatning global tabiati xalqaro hamkorlik va
muvofiqlashtirishni ham talab qiladi, bu murakkab va vaqt talab qilishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, kiber jinoyatlarning tarqalishini texnologiyaning jadal rivojlanishi,
internetning anonimligi, moliyaviy motivatsiyalar, kiberxavfsizlikdan xabardorlikning
yo‘qligi va kiber tahdidlarning o‘zgaruvchan tabiati bilan bog‘lash mumkin. Bu omillarni
bartaraf etish texnologik taraqqiyot, ta’lim, xalqaro hamkorlik va kiberxavfsizlik bo‘yicha
mustahkam chora-tadbirlarni o‘z ichiga olgan ko‘p qirrali yondashuvni talab qiladi.
Bizga maʼlumki, XXI asr axborot texnologiyalari asri hisoblanadi. Аmmo, bu hodisaga har
doim ham ijobiy obʼektiv baho berish juda qiyin, chunki ijobiy va salbiy tomonlari mavjud.
Salbiy tomonlardan biri bu kiberjinoyatlarning kuchayishi xisoblanadi. Bu bir yoki bir nechta
shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib yoki til biriktirmasdan sodir etiladigan qilmish.
Ushbu jinoyatlar asosan Internet va raqamli texnologiyalar haqida keng bilimga ega boʼlgan
shaxslar tomonidan oʼzlarining gʼaraz maqsadlariga erishish yoʼlida amalga oshiriladigan
xatti harakatlar yigʼindisi hisoblanadi. Internetning tarqalishi va aloqa xizmatlarining
arzonligi tovarlarni sotishdan tortib to davlat xizmatlarini olishgacha boʼlgan masofaviy
imkoniyatlarning oʼsishiga olib keldi. Raqamli xizmatlarni rivojlantirishda eng ilgʼor boʼlgan
bank sektori xisoblanib, u yerda elektron tranzaktsiyalar soni kundan-kunga oshib bormoqda
va ITtizimning yangi elementlari paydo boʼlmoqda. Kiberjinoyat — bu kompyuter va
tarmoqning birgalikdagi aloqasi ostida sodir etiluvchi jinoyat turidir. Kompyuter jinoyat
paytida maqsadli yoʻnaltirilgan qurol vazifasini bajarib beradi. Kiberjinoyat kimningdir
xavfsizligi va moliyaviy saviyasiga zarar yetkazishi maqsadida sodir etiladi. Kiberjinoyat
| 