Maxfiy maʼlumotlar qonuniy tarzda himoyalangan holatda yuz beruvchi kiberjinoyatlar bilan
bogʻliq koʻpgina jinoyatlar mavjud.
Xalqaro miqyosda hukumat ham,
nodavlat ham
subyektlar
kiberjinoyatlar, jumladan, josuslik, moliyaviy oʻgʻirlik
va boshqa transchegaraviy
jinoyatlar bilan shugʻullanadi. Xalqaro chegaralarni kesib oʻtuvchi
va kamida bitta milliy
davlatning xatti-harakatlarini oʻz ichiga olgan kiberjinoyatlar baʼzan kiberurush deb ataladi.
Uorren Baffet kiberjinoyatni „insoniyatning birinchi raqamli muammosi“ deb taʼriflaydi.
Yana „insoniyat uchun real xavf tugʻdiradi“, deya qoʻshimcha qilib oʻtadi.
2014-yilda chop etilgan hisobotda (McAfee homiyligida) jahon iqtisodiyotiga yetkazilgan
yillik zarar 445 milliard dollarni tashkil qilgan. Cybersecurity Ventures tomonidan 2016-yilgi
hisobotda kiberjinoyatlar natijasida yetkazilgan global zararlar 2021-yilga kelib yiliga 6
trillion dollargacha, 2025-yilga kelib esa 10,5 trillion dollargacha koʻtarilishi bashorat
qilingan edi.
2012-yilda AQShda onlayn kredit va debet kartalaridagi firibgarlik oqibatida taxminan 1,5
milliard dollar yoʻqotilgan 2018-yilda Strategik va xalqaro tadqiqotlar markazi (CSIS)
tomonidan McAfee bilan hamkorlikda oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatadiki, har yili global
YaIMning qariyb bir foizi, yaʼni 600 milliard dollarga yaqini kiberjinoyatlar tufayli yoʻqoladi.
Jahon Iqtisodiy Forumi 2020 Global Risk hisobotida uyushgan kiberjinoyatlar idoralari jinoiy
faoliyatni onlayn qilish uchun kuchlarni birlashtirayotganini tasdiqladi, shu bilan birga
ularning aniqlash va jinoiy javobgarlikka tortilish ehtimoli AQShda 1 foizdan
kamroqnitashkilqiladi.
Tasniflashi
Anʼanaviy jinoyatchilikning kamayishi bilan global hamjamiyatlar kiberjinoyatlarning
muntazam oʻsishiga guvoh boʻlishda davom etmoqda. Kiberjinoyat moliyaviy jinoyatlardan
tortib firibgarlikgacha, kiberpornografik savdo va reklama firibgarliklari orqali keng koʻlamli
faoliyatni oʻz ichiga oladi.
Kiber jinoyatlarning birinchi turi, fishing «internetdagi firibgarlik turlaridan biri boʼlib, uning
maqsadi foydalanuvchining maxfiy maʼlumotlariga: parollar va Internetdagi akkauntga
kirishga kirish». Jinoyatning bu turi qoʼngʼiroqlar, SMS joʼnatmalar, firibgarlar oʼzini bank
nomidan koʼrsatib, oʼzlariga kerakli maʼlumotlarni noqonuniy ravishda tortib oladigan soxta
saytlarda ifodalanadi. Uning yordami bilan ular bank hisobvaragʼidan pul mablagʼlarini
osongina oʼtkazadilar, keyinchalik ularni egalariga qaytarish deyarli mumkin emas.
Moliyaviy firibgarlik jinoyatlari
Kompyuter firibgarligi — bu boshqa shaxsni yoʻqotishga olib keladigan biror narsa qilish
yoki qilmaslikka imkon berish uchun haqiqatni har qanday notoʻgʻri koʻrsatish. Shu nuqtai
nazardan, firibgarlik quyidagi yoʻllar bilan foyda olishga olib keladi:
Ruxsatsiz tarzda oʻzgartirish. Bu kichik texnik tajribani talab qiladi va xodimlar tomonidan
maʼlumotlarni kiritish yoki notoʻgʻri maʼlumotlarni kiritishdan oldin maʼlumotlarni
oʻzgartirish yoki ruxsatsiz koʻrsatmalar kiritish yoki ruxsat etilmagan jarayonlardan
foydalanish orqali oʻgʻirlashning keng tarqalgan shaklidir. Odatda ruxsatsiz tranzaktsiyalarni
yashirish uchun chiqishni oʻzgartirish, yoʻq qilish, bostirish yoki oʻgʻirlash. Buni aniqlash
qiyin.Saqlangan maʼlumotlarni oʻzgartirish yoki oʻchirish.
Boshqa firibgarlik shakllari kompyuter tizimlari yordamida osonlashtirilishi
mumkin, jumladan bank firibgarligi, karding, shaxsni oʻgʻirlash, tovlamachilik va maxfiy
maʼlumotlarni oʻgʻirlash. Ushbu turdagi jinoyatlar koʻpincha shaxsiy maʼlumotlar yoki pul
maʼlumotlarining yoʻqolishiga olib keladi.
