munosabatni hosil qilamiz.
Qarshilikka teskari bo’lgan kattalik o’tkazuvchanlik
deb ataladi.
Hosil qilingan formulani bunday o’qish kerak:
parallel
tarmoqlanishdagi o’tkazuvchanlik uning tarmoqlaridagi o’tkazuvchanliklarning
yig’indisiga teng.
4. Voltmetrning qarshiligi qanday bo’lishi kerak?
Voltmetr zanjirning
ma’lum’qismidagi kuchlanishni o’lchash uchun mo’ljallangan. U zanjirning
shu qismiga parallel ulanadi. Uning ulanishi zanjirdagi tok kuchini sezilarli
o’zgartirmasligi kerak. Shuning uchun voltmetrning qarshiligi kata bo‘lishi
kerak. Aks holda, undan o’tayotgan tok parallel tarmoqlanishdagi umumiy
tok kuchini orttiradi.
Qarshiligi R bo‘lgan rezistor, induktivligi L bo‘lgan induktiv g‘altak va sig‘imi C
bo‘lgan kodensatorni ketma
-ket ulab, zanjir tuzaylik (3.19-rasm) va uning uchlariga
u=Um cos
ωt o‘zgaruvchan kuchlanish beraylik. Iste’molchilar ketma
-ket ulanganligi
sababli ulardan o‘tuvchi tok kuchlari bir xil bo‘ladi. Bu tok kuchi i=I m cosω
t (3
–
20)
qonuniyat bo‘yicha o‘zgarsin. Umumiy kuchlanish esa iste’molchilardagi
kuchlanishlar tushuvlari vektorlari yig‘indisiga teng:
U =
UR +
UC +
UL. (3
–
21) 60 R L
Bunda:
U – zanjirdagi umumiy kuchlanish,
UR– rezistordagi kuchlanish,
UC – kondensatordagi kuchlanish va
UL – g‘altakdagi kuchlanish. Ularning
amplitudaviy qiymatlarini UR, UC va UL bilan belgilab, vektor diagramma
tuzaylik.
Tok kuchi amplitudasini gorizontal o‘q bo‘ylab yo‘nalgan vektor ko‘rinishida
olaylik (3.19-rasm). Aktiv qarshilikdagi kuchlanish tebranishlari fazasi tok kuchi
tebranishlari fazasi bilan mos keladi. Kondensatordagi kuchlanish tebranishlari tok
kuchi tebranishlaridan faza jihatidan p 2 ga orqada bo‘ladi. G‘altakda esa
kuchlanish tebranishi tok kuchi tebranishidan p 2 ga oldinda bo‘ladi. Vektor
diagrammada kondensatordagi kuchlanish UC= 1
C ·I max va g‘altakdagi
kuchlanish UL= ωL·I max qarama-qarshi yo‘nalishda bo‘ladi. Natijaviy kuchlanish
ULC = UL–UC bo‘ladi. Umumiy kuchlanish (U)ni topish uchun
ULC vektorni
UR vektorga qo‘shamiz. 3.20-rasmdan U2 = UR 2 +U2 LC. Bundan umumiy
kuchlanishning maksimal qiymati ifodasi quyidagicha bo‘ladi:
Om qonuniga ko‘ra
Bundan:
Bu ifoda o‘zgaruvchan tokning to‘liq zanjiri uchun Om qonuni hisoblanadi
.
ga ega bo‘lamiz. Bunda:
ifoda o‘zgaruvchan tok zanjirining to‘la qarshiligi deyiladi. Zanjirdagi tok
tebranishlari va kuchlanish tebranishlari orasidagi faza farqini vektor
diagrammadan foydalanib aniqlash mumkin
:
Test
1. Ketma-ket ulashda aktiv va reaktiv qarshiliklar qanday ulanadi?
a) Aktiv qarshiliklar seriyan bog'lanadi, reaktiv qarshiliklar parallel bog'lanadi.
b) Aktiv qarshiliklar parallel bog'lanadi, reaktiv qarshiliklar seriyan bog'lanadi.
c) Aktiv va reaktiv qarshiliklar ham parallel bog'lanadi.
2. Parallel ulashda aktiv va reaktiv qarshiliklar qanday ulanadi?
a) Aktiv qarshiliklar seriyan bog'lanadi, reaktiv qarshiliklar parallel bog'lanadi.
b) Aktiv va reaktiv qarshiliklar ham parallel bog'lanadi.
c) Aktiv qarshiliklar parallel bog'lanadi, reaktiv qarshiliklar seriyan bog'lanadi.
3. Ketma-ket ulashda qancha qavatlar bog'lanadi?
a) Faqat bir qavat bog'lanadi.
b) Ikki qavat bog'lanadi.
c) Bir nechta qavat bog'lanadi.
4. Parallel ulashda qancha qavatlar bog'lanadi?
a) Faqat bir qavat bog'lanadi.
b) Ikki qavat bog'lanadi.
c) Bir nechta qavat bog'lanadi.
5. Ketma-ket ulashda qancha traf (transformator) bog'lanadi?
a) Faqat bir traf bog'lanadi.
b) Ikki traf bog'lanadi.
c) Bir nechta traf bog'lanadi.
6. Parallel ulashda qancha traf (transformator) bog'lanadi?
a) Faqat bir traf bog'lanadi.
b) Ikki traf bog'lanadi.
c) Bir nechta traf bog'lanadi.
7. Ketma-ket ulashda kutilgan kuchni topish usuli qanday?
a) Aktiv va reaktiv kuchlarni ayrimoq.
b) Faqat aktiv kuchni topish.
c) Faqat reaktiv kuchni topish.
8. Parallel ulashda kutilgan kuchni topish usuli qanday?
a) Aktiv va reaktiv kuchlarni ayrimoq.
b) Faqat aktiv kuchni topish.
c) Faqat reaktiv kuchni topish.
9. Ketma-ket ulash usulida qanday tizimlar yordamida kutilgan kuch topiladi?
a) Seriyan.
b) Parallel.
c) Bir xil yorliqda.
10. Parallel ulash usulida qanday tizimlar yordamida kutilgan kuch topiladi?
a) Seriyan.
b) Parallel.
c) Bir xil yorliqda.
11. Ketma-ket ulashda kutilgan kuchni hisoblash uchun nima talab qilinadi?
a) Aktiv va reaktiv kuchlarni hisoblash.
b) Faqat aktiv kuchlarni hisoblash.
c) Faqat reaktiv kuchlarni hisoblash.
12. Parallel ulashda kutilgan kuchni hisoblash uchun nima talab qilinadi?
a) Aktiv va reaktiv kuchlarni hisoblash.
b) Faqat aktiv kuchlarni hisoblash.
c) Faqat reaktiv kuchlarni hisoblash.
13. Ketma-ket ulash usulida qanday elektr ta'sir qilinadi?
a) Aktiv kuchi orqali.
b) Reaktiv kuchi orqali.
c) Aktiv va reaktiv kuchlar orqali.
14. Parallel ulash usulida qanday elektr ta'sir qilinadi?
a) Aktiv kuchi orqali.
b) Reaktiv kuchi orqali.
c) Aktiv va reaktiv kuchlar orqali.
15. Ketma-ket ulash usulida kutilgan kuchni topish uchun qanday formulalardan
foydalaniladi?
a) Ohm qonuni.
b) Kirxgof qonuni.
c) Ampere qonuni.
Kuchlanishi U =150 V o‘zgarmas tok manbaiga har xil quwatli to‘rtta yuklama ulangan
(rasm). Agar yuklamalar quvvatlari P
1
=90 Vt, P
2
=270 Vt, P
3
=157,5 Vt va P
4
=360 Vt bo‘lsa,
har bir shoxobcha o‘tkazuvchanligi va shoxobchalardan o‘tuvchi tok qiymatlarini
aniqlang.
| 