-rasm. “Fayl-server” va “klient-server” texnologiyalari

47 
bilan 
bog‘liq 
barcha 
jarayonlarni 
avtomatlashtirish 
uchun 
mo‘ljallangan boshqarish dasturi – o‘zagi MBBTning asosiy tarkibiy 
qismi hisoblanadi.
MBBTning tarkibiga ma’lumotlarni qayta ishlash dasturlarining 
to‘plami kiradi. Bu to‘plamni tarjimonlar (translyatorlar), talab va 
dasturlash tillari, muharrirlar, servis dasturlari va boshqalar tashkil 
qiladi.
MBBTning asosiy vositalarini quyidagilar tashkil etadi:

ma’lumotlar bazalari tuzilmalariga topshiriq berish (tasvirlash) 
vositalari; 

ma’lumotlarni kiritish, ko‘rish va muloqotlar rejimida ishlashga 
mo‘ljallangan darcha shakllarini loyihalash vositalari;

berilgan sharoitlarda ma’lumotlarni tanlash uchun talablar 
yaratish, shuningdek, ularni ishlash bo‘yicha operatsiyalar bajarish 
vositalari;

ishlov natijalarini foydalanuvchiga qulay ko‘rinishda bosmaga 
chiqarish uchun ma’lumotlar bazasi ma’lumotlaridan hisobot yaratish 
vositalari;

til vositalari 

makroslar, qurilgan algoritmik til (Dbase, Visual 
Basic yoki boshalar), talablar tili (QBE- Query Example, SQL) va h.k. 
Ular ma’lumotlarni ishlashining nostandart algoritmlarini, shuningdek, 
foydalanuvchi topshiriqlaridagi voqealarni ishlash protseduralarini 
bajarish uchun qo‘llaniladi. 
Shunday qilib, ma’lumotlar banki bir necha ma’lumotlar bazasi, 
boshqarish va amaliy dasturlardan tashkil topadi. Bu elementar AT ga 
yuklatilgan vazifalarni bajarishda asosiy rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, 
ma’lumotlar bankining samarali faoliyati uning ta’minlovchi 
elementlariga ham bog‘liqdir. Bu ta’minot tarkibiga quyidagi 
elementlar kiradi. 
Texnik ta’minot ma’lumotlar banki va foydalanuvchilarning ish 
faoliyatini 
avtomatlashtirish 
imkoniyatini 
yaratadigan 
texnik 
vositalardan tashkil topadi. Bunday vositalar jumlasiga EHM, tashqi 
qurilmalar, axborotni tashish, uzatish vositalari, aloqa tarmoqlari, 
abonent punktlari va boshqalar kiradi. 
Matematik ta’minot 

funktsional masalalarni echish va 
ma’lumotlar bankini boshqarish usullari, matematik modellar va 
algoritmlar to‘plamidan tashkil topadi. Dasturiy ta’minot 

ma’lumotlar 

48 
bankining faoliyatini amalga oshirish dasturlari va turli xil qo‘shimcha 
vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan servis dasturlarning 
to‘plamidan iborat bo‘ladi. 
Axborot 
ta’minoti 

ma’lumotlarni 
turkumlash 
va 
ixchamlashtirish, ifodalash va taqdim etish tizimlaridan tashkil topadi. 
Lingvistik ta’minot 

MBBTda foydalaniladigan tillar, lug‘atlar 
majmuasi orqali tashkil qilinadi.
Tashkiliy ta’minot 

ma’lumotlar bankining kundalik faoliyatini 
ifodalovchi rasmiy hujjatlar, me’yoriy ko‘rsatmalar to‘plamidan iborat 
bo‘ladi. 
Yuqorida aytib o‘tilgandek, ma’lumotlar banki inson-mashina 
tizimi hisoblanadi, ya’ni axborot tizimidir. Hozirgi kunda ma’lumotlar 
banklari inson faoliyatining turli sohalarida, masalan, iqtisodiyot 
tarmoqlarini boshqarishda, ilmiytadqiqot ishlarini boshqarishda, 
ommaviy axborot xizmatlarini ko‘rsatishda qo‘llanilmoqda. 

Download 3,4 Mb.