Web brauzerlar va boshqalar Brauzer veb-sahifalarni ko‘rish uchun mo‘ljallangan dastur
(odatda Internetdagi serverlarda joylashgan)
gipermatnni belgilash
tilida yozilgan hujjatlarning maxsus turi HTML. Bunday dasturlarning
asosiy vazifasi HTMLga o‘rnatilgan algoritmlarni to‘g‘ri tanib olish va
“veb”dan barcha grafik va matn elementlarini foydalanuvchi ekranida
sayt yaratuvchilari, dizaynerlari, dasturchilari tomonidan mo‘ljallangan
tarzda ko‘rsatishdir.
2.9-rasm. Brauzerlarning logotiplari Dunyodagi birinchi brauzerlar 90-yillarning boshlarida, Windows
global kengayishining boshida paydo bo‘ldi (keyinchalik sayyoradagi
eng mashhur operatsion tizim). Uzoq vaqt davomida Windows orqali
Internetda gipermatnli ma’lumotlarni almashish dasturi mavjud emas
edi. Ammo 1992 yilning kuzida Amerikaning NCSA korporatsiyasi
dasturchilar jamoasi Microsoft operatsion tizimi ostida ishlay oladigan
39 Mosaic brauzerini yaratdi. Tez orada ushbu ilovani ishlab chiquvchilari
alohida kompaniya tashkil etishdi va bozorga yangi mahsulot
Netscapeni chiqarishdi. Ushbu brauzer (oldingi kabi) printsipial
jihatdan bizning zamonamizdagi hamkasblari bilan jihozlangan barcha
funktsiyalarga ega edi: ma’lum bir shaklda formatlangan matnni,
rasmlarni va veb-sahifalarning boshqa elementlarini ko‘rish.
Shuningdek, u zamonaviy brauzerlardagi kabi deyarli bir xil asosiy
boshqaruv elementlariga ega edi: oldinga, orqaga va hokazo. Mosaic
versiyalaridan birining manba kodini Microsoft tomonidan sotib
olingan va 90-yillarning o‘rtalarida u Internetni ko‘rish uchun o‘z
dasturini yaratgan. Sahifalar Internet Explorer. Bu Windows ning keng
tarqalganligi tufayli ko‘p yillar davomida dunyodagi eng mashhur
yechim bo‘lib kelgan. Ammo 90-yillarning oxiri
2000-yillarning
boshlarida Microsoft dasturi bilan muvaffaqiyatli raqobatlashadigan
yangi brauzerlar paydo bo‘la boshladi. Bugungi kunda Internet
Explorer endi o‘z segmentida shubhasiz yetakchi emas (garchi uning
mashhurligi, albatta, hali ham juda yuqori).
Brauzer bozori paydo bo‘lgan yillarda ularning funksionalligini
to‘ldiradigan turli xil yechimlar paydo bo‘la boshladi. Bularga turli xil
antivirus modullari kiradi. Xususan, 1996-yildayoq Rossiyaning Doctor
Web kompaniyasi ko‘plab mutaxassislarning fikriga ko‘ra, o‘ziga xos
yеchim ishlab chiqdi.
Internet Explorer ga muqobil bo‘lgan eng muvaffaqiyatli
yechimlar orasida Opera, Google Chrome (agar jahon brendlari haqida
gapiradigan bo‘lsak), Yandex brauzeri (rus dasturlaridan). Shaxsiy
kompyuterlardan so‘ng mobil gadjetlar butun dunyo bo‘ylab
mashhurlikka erisha boshlaganligi sababli ular uchun turli xil brauzerlar
ham paydo bo‘ldi. Xususan, iOS platformasi uchun bu Puffin dasturi.
Endi biz ushbu brauzerlarning barchasi qanday paydo bo‘lganligi va
ularning asosiy xususiyatlari haqida gaplashamiz.
Google Chrome brauzeri bugungi kunda dunyodagi eng
mashhurlaridan biri hisoblanadi. Biroq uning global yеtakchiligi
zamonaviy IT-mutaxassislarini ajablantirmaydi. Ushbu brauzer Google
tomonidan yaratilgan bo‘lib, u dastur bozorga chiqarilgunga qadar
(2008 yil kuzida) dunyoning IT gigantlaridan biri maqomini olishga
muvaffaq bo‘lgan. Mutaxassislarning fikricha, qarorning kelajakdagi
muvaffaqiyati faqat vaqt masalasi edi. Shu bilan birga, chiqarilgani
40 dunyoga juda ko‘p original narsalarni taklif qildi. U o‘sha paytda
mavjud bo‘lgan analoglardan farqli bo‘lishga muvaffaq bo‘ldi.
