Axborotni himoya qilish tizimi

138 

himoyalanmagan 
telefon 
va 
radioaloqa 
kanallarida 
muzokaralarning kriptografik vositalaridan foydalanishni tartibga 
solish;

shaxsiy parollar yordamida ma’lumotlar bazalariga, fayllarga, 
elektron hujjatlarga kirishni tartibga solish, buyruqlarni aniqlash va 
boshqa usullar;

Kodlarni, shifrlarni aniqlash yordamida ajratilgan maydonda 
xodimlarga kirish qoidalari. 
Kriptografik himoya komponentlari, kodlari, parollari va boshqa 
atributlari ixtisoslashtirilgan tashkilot tomonidan ishlab chiqiladi va 
o‘zgartiriladi. Foydalanuvchilar tomonidan mulkiy shifrlash 
tizimlaridan foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Zamonaviy kompyuterlashtirish sharoitida axborot xavfsizligi 
axborotjarayonlari qimmatli ma’lumotlardan noqonuniy va tez-tez 
jinoiy foydalanishni oldini olish uchun asosiy ahamiyatga ega. Axborot 
xavfsizligini ta’minlash vazifalari maxfiy ma’lumotlar va hujjatlar 
bilan ishlash jarayonida yuzaga keladigan qator muammolarni hal 
qilishga qodir bo‘lgan axborotni muhofaza qilishning keng qamrovli 
tizimi tomonidan amalga oshiriladi. 
So‘nggi yillarda ommaviy axborot vositalarida “kompyuter 
jinoyatchiligi” tushunchasiga borgan sari ko‘proq duch kelayapmiz. 
Chunki ijtimoiy munosabatlar o‘zgarishi bilan yangi munosabatlar 
yuzaga kelishi tabiiy holdir. Mazkur jinoyatga nisbatan e‘tiborning 
ortishi bejiz emas. Zotan, bugungi kunda har qanday sohani 

axborot, 
aloqa, savdo-sanoat, bank va birja operasiyalari xamda boshqa faoliyat 
turlarini kompyuterlarsiz tasavvur etish mushkul.
Hozirgi kunda jamiyatning barcha muhim funksiya va vazifalari 
u yoki bu darajada kompyuter, internet tarmoqlari va axborotlariga 
bog‘liq. Ayniqsa, kompyuterlarning moliya-iqtisod sohasiga ta’siri 
kuchli. Mazkur sohada nafaqat kompyuter ma`lumotlari, balki oddiy 
banknotlar bilan teng qiymatga ega bo‘lgan “elektron pul” mablag‘lari 
qo‘llanmoqda. Pul va boylik muomalada bo‘ladigan sohada esa, ularni 
o‘zlashtirish uchun qonunni buzishdan ham toymaydigan jinoyatchilar 
har doim ham topiladi. Demak, o‘zgalar mulkini kompyuter 
vositalaridan foydalanib talon-taroj qilish bugungi kunda dunyoda 
shiddat bilan rivojlanib borayotgan hamda chek-chegara bilmaydigan 
jinoyat ekani bilan ham xavflidir. 

139 
Kompyuter axborot tizimlarining jamiyat hayotidagi o‘rni, 
ulardan foydalanish ko‘lamining oshib borayotgani, davlat boshqaruv 
organlari faoliyatiga ham kompyuter tarmoq va tizimlarining jadal kirib 
kelayotgani ushbu tizimlar va axborotlarni jinoiy tajovuzlardan himoya 
qilish muammosini yuzaga keltiradi. 
BMT ekspertlari tomonidan bildirilgan tavsiyalarga ko‘ra, 
kompyuter jinoyatchiligi sirasiga kompyuter axboroti yoki uning 
muhofazasi sohasida sodir etiladigan, shuningdek, kompyuter 
texnologiyalaridan foydalanib sodir etiladigan jinoyatlardur.
Kompyuter jinoyatchiligi faqat o‘zgalar mulkini talon-taroj 
qilishnigina emas, balki elektron viruslarni tarqatish va boshqa jinoiy 
harakatlarni ham qamrab oladi. MDH davlatlari miqyosida olib 
qaraydigan bo‘lsak, so‘nggi yillarda zararli dasturlar tarqatilishi odatiy 
holga aylanib qoldi. Birgina Rossiyada har oyda ikkitadan o‘ntagacha 
yangi virus tarqaladi. Faqatgina 2018 yilda kompyuter viruslari 100 
milliard dollar atrofida zarar etkazgani aniqlandi.
Kompyuter jinoyatchiligini ikki toifaga ajratishimiz mumkin: 
a) kompyuterdan jinoiy faoliyatni amalga oshirishda yordamchi 
vosita sifatida foydalaniladigan jinoyatlar (masalan, soxta guvohnoma 
yasash, mualliflik hujjatlarini ishlab chiqarish va h.k.); 
b) kompyuterdan ma’lumotni o‘g‘irlash yoki buzish, bankka 
hujum qilish, qonunga xilof pul operasiyalarini amalga oshirish, kredit 
kartochkalari raqamlarini o‘g‘irlash maqsadlarida hamda jinoyat quroli 
sifatida foydalaniladigan jinoyatlar. 
Kompyuter jinoyatlarini sodir etishning ko‘plab usullari mavjud. 
An’anaviy ravishda ularni 4 guruhga bo‘lish mumkin: 

Download 3,4 Mb.