140
10- bob Davlat sektorida elektron boshqaruv usullari
10.1 Davlat sektorida boshqarishning elektron usulini qonunchilik asosida
rivojlantirish
Xozirgi davrda axborot kommunikatsion texnologiyalarni (AKT) jaxon mikesida
xaetga keng qo’llanishi industrial jamiyatdan axborot jamiyatga utishi bilan
tavsiflanadi. AKT rivojlanishi umuman iktisodiy sohalarning rakobatbardoshligini va
davlat boshqaruv samaradorligini oshiradi[19,29].
O’zbekiston Respublikasida AKT keng joriy etilishi uchun zaruriy shartlari bulib
xukukiy va uyushtirish
shartlari xisoblanadi, bu esa uz navbatida jamiyatni
demokratik uzgarishlariga olib kelib axolini axborot resurslarni erkin olishiga,
uzatishiga va tarkatishga xukuk beradi.
O’zbekiston
Respublikasi
Prezidenti
I.Karimov
Vazirlar
Maxkamasida
o’tkazilgan yigilishda o’zining ma’ruzasida ma’muriy isloxotning asosiy bir yunalishi
bulgan progressiv axborot kommunikatsion texnologiyalarni davlat boshqarish
tizimiga boskichma-boskich joriy kilib, uni mukammallashtirib borib keraksiz
xisobotlarni va kogozli xujjat almashuvini qisqartirishini ta’kidlagan.
Davlat organlari va boshqaruvida AKTdan foydalanish kuyidagilarga erdam
beradi:
- ochik turdagi fuqarolar jamoasini yaratishga;
- davlat boshqaruv samaradorligini kutarishga;
- davlat sektori xarajatlarini qisqartirishga;
- davlat organlari va boshqaruvi bilan fuqarolar xamda xujalik sub’ektlari
orasidagi uzaro munosabatlarni yuksalishiga.
Davlat sektoriga AKT joriy kilinishi iktisodietni
rivojlanishini tezlatadi, ish
samaradorligini oshiradi, davlat muassasalarining ishlab chikarish kuvvatini kutaradi.
Davlat sektorida elektron boshqaruv usulining maqsadi va masalasi
kuyidagilardan iborat:
- axoli, shaxsiy sektor va nodavlat jamiyatni davlat organlari va uz-uzini
boshqaruv organlari xizmatlaridan maksimal darajada foydalana olish;
- AKTdan foydalanish erdamida davlat va o’z-o’zini boshqarish korxonalarida
eng yukori ish samaradorligiga erishish;
- biznes iqlimini yaxshilash natijasida chet el investitsiyasini kiritish;
- shaxsiy, jamiyatni va davlatni axborot xavfsizligini ta’minlash va demokratik
rivojlanishini sharti bulgan erkin va teng xukuklilik ravishda informatsiyani olish,
tarkatish va foydalanishning samarali tizimini yaratish.
O’zbekiston Respublikasi davlat sektoriga elektron texnologiyaning qo’llanishi va
rivolanishining asosiy yunalishi bulib xukukiy-normativ bazani mukammallashtirish
xisoblanadi.
SHu yunalishdagi asosiy masalalardan biri bu elektron
xujjatlarni yaratish va
qo’llash borasida konunchilik bazasini shunday yaratish lozimki, u umumiy axborot
resurslar
va
tizimlardan
foydalanish
imkoniyatini,
informatsiyaning
konfeditsionalligini, shuningdek, oddiy shaxslarning shaxsiy ma’lumotlarini
saqlashga karatilgan bulmogi lozim.
141
Davlat sektoriga AKT joriy qilishda xukuklarni qayta kurishda asosiy savollar
bulib kuyidagilar xisoblanadi:
- davlat organlari va boshqaruv axborot resurslari va axborot tizimlaridan erkin
xolatda foydalanish xukukini xar bir fuqaroga joriy qilish;
- Internet tarmogidan foydalanib davlat iktisodiy ishlarini olib borish xukukini
ta’minlash (elektron tijorat, elektron xujjat almashuv, axborot xizmatlar);
- davlat tomonidan AKTdan foydalanilganda
uning axborot xavfsizligini
ta’minlash;
- axborot kommunikatsion tizimlarda yuritiladigan elektron xujjatlarning
xakikiyligini aniqlash koidalarini urnatish;
- axborot jamoaning xukuklarini mukammallashtirish, chunki xar bir axborot
fuqaro elektron texnologiyani davlat sektoriga joriy kilganidan sung yangilikni
sezmogi lozim.
Davlat sektorida AKTdan foydalanish uchun xukukiy-normativ bazaning
kuyidagi yunalishlarini mukammallashtirish lozim:
-
AKT
sohasi
buyicha
umumiy
konnunchilikni
kompleks
ravishda
mukamallashtirib, xalqaro konunchilik bilan muvofiklashtirish;
-
informatsiyaning
ochikligi
va
erishishligini
saklagan
xolda,
lekin
konfidentsional
informatsiyalardan
foydalanishga
chegara
kuyilgan
xolda
informatsiya xukukiy tartibini aniqlash;
- kompyuter jinoyati xakida konun loyixasini tayerlash;
- konfidentsialь informatsiya xakida konun loyixasini (ishdagi sir, tijorat siri,
bank siri va x.k.) tayerlash;
- axborot xizmatlarni kursatish koidalarining normativ
aktlarini ishlab chikarish
(elektron xujjat ayirbolash, axborot resurslaridan foydalanish va x.k);
- elektron xujjat ayirboshlash jaraenida axborot tizimni yaratish, ularning uzaro
munosabati, informatsiya xavfsizligi va muxofazasi uchun standartlar ishlab chikish.
Boshqarishning elektron usuli deganda avvalambor xamma xujjatlarni elektron
kurinishga utkazish va davlat elektron oldi-sotdi jaraenini rivojlantirish demakdir.
SHu bilan bilan birgalikda davlat biznes sohasida ish olib boraetgan fuqarolarga
zamonaviy AKT qo’llash buyicha urnak bulmogi lozim.
Davlat elektron oldi-sotdi jaraenining afzalliklari kuyidagilardan iborat:
- ochiklik (ziddiyatni qaytarish);
- teng xukuklilik (davlat buyurtmasini olishda rakobatni kuchaytirish);
- tejamkorlik (davlat sotib oladigan maxsulotlariga ketadigan xarajatlarni
kamaytirish);
- samaradorlik (konkurs buyicha oldi-sotdi jaraenini tezlashtirish).
Davlat oldi-sotdi jaraeniga utishda bir necha misolar bulib,
ulardan biri konuniy-
xukukiy bazani mukammallashtirishdan iborat. Elektron bozor uchun albatta elektron
bojxona bulmogi lozim. Busiz xalqaro elektron savdo bulmaydi. SHuning uchun
bojxona xujjatlarini rasmiylashtirish, xujjatlarni soddalashtirish, xalqaro amalietga
mos kelishi va xalqaro birikmalar ES, SNG bilan integratsiya qilishi uchun xukukiy
bazani kengaytirish kerak.
Faraz qilinadiki, agar yuk bojxonasidan tovar utmogi
lozim bulsa, albatta uning elektron pasportida belgilangan bulmogi lozim.
142
AKTni O’zbekiston Respublikasi davlat sektoriga joriy qilish va rivojlantirish
maqsadida bir kator konunlar qabul kilingan:
- “Informatsiya erkinligi mukarrarligi va kafolati” (12.12.2002 y);
- “Informatsiya xakida” (11.12.2003 y);
- “Elektron rakamli imzo xakida” (11.12.2003 y);
- “Elektron tijorat xakida” (29.04.2004 y);
- “Elektron xujjat almashuv xakida”(29.04.2004 y)
Keyinchalik esa konunchilik bazasini kengaytirib kuyidagi masalalarni xisobga
olishga karatilmogi lozim. Bulardan:
- “Kompyuter jinoyatchiligi xakida”;
- “Elektron tulovlar xakida”;
- “Davlat boshqaruvi va xokimiyati berilganlar bazasini yaratishda standartlari
xakida”;
- “SHaxsiy berilganlarni ximoyasi xakida”;
- “Informatsiya xavfsizligi xakida”;
- “Davlat elektron xizmatlari xakida”;
- “SHaxsning elektron xujjatlar orqali tasdiklanishi xakida” va x.k.
Bu konunlarni qabul qilish orqali elektron davlat boshqaruviga utishning xukukiy
asoslari yaratilgan bulib, O’zbekiston Respublikasining xalqaro axborot birikmalari
bilan integratsiya jaraenlari rivojlanadi.
