AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ

2. Quşçuluqda əmək təhlükəsizliyi.

3. Heyvanlara qulluq edərkən təhlükəsizlik tədbirləri.

4. Düyar qabları ilə işləyərkən təhlükəsizlik tədbirləri.

2. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi. Bakı “Hüquq ədəbiyyat” 2008.

3. İstehsalatda bədbəxt hadisələrin təhqiq edilməsi və yçota alınması. “Bakı, hü-

quq ədəbiyyatı” 1998.

4. Həsənov B.A. Əmək mühafizəsi. Bakı, Maarif, 1986.

5. Tağızadə T.H. Meliorasiya t/tında əmək mühafizəsi. Bakı. “Maarif” 1990.

6. Əfəndiyev R.İ. Heyvandarlıqda təhlükəsizlik texnikası. Bakı. Azərnəşr 1987.

7. Канашев Ф.М и др. Охрана труда. М.; 1988.

8. Луковников А.В. Охрана труда. М.; «Колос»1989.

9. Денисенко Г.Ф. Охрана труда. М.; «Высшая школа» 1989.

10. Шурин Е.Т. Пожарная безопасности на животноводческих фермах. М.;

1984.

Döşəmədə, idarəetmə lövhəsinin yanında rezin xalça (ayaqaltı) olmalıdır.

Elektrik mühərrikləri, elektrik lövhələri, idarəetmə və siqnalverimə cihazları yer-lə birləşdirilməlidir.

Yumurtaların müayinə edildiyi miraj stolunu elektrik naqilləri xarab olduqda onun istismarına yol verilməməlidir.

Cücəçıxaran şkaf və inkubatorları yumazdan əvvəl elektrik şəbəkəsindən ayır-maq lazımdır. Yuyulma zamanı inkubatorların daxilini işıqlandırmaqdan ötrü 12V gərginlikli, gəzdirilə bilən lampalardan istifadə edilməlidir.

Yumurtaları və cücələri ulturabənövşəyi şüa ilə şüalandırarkən fəhlələrətünd şü-şəli xüsusi mühafizə eynəkləri, cücəçıxaran inkubatorlardan cücə götürüldükdə isə respiratorlar verilməlidir.

Xüsusi qutuları daşımaq üçün arabalar saz və möhkəm olmalı, qutular isə araba-nın gözlərinə sərbəst yerləşməlidir.

Tor batareyaların qıraqları iti və tor batareyalararası keçidlərdə isə döşəmə çatlaq və oyuq olmamalıdır.

Quşlara qulluq etmək üçün səyyar nərdivan saz, möhkəm, davamlı, ətrafı bağlı möhkəm pilləkənlərə malik olmalıdır.

Mexanizmləri işləyən zaman tor batareyasını təmizləmək, nizamlamaq və yağ-lamaq olmaz.

Qəfəsləri təmizləmək üçü3n müvafiq avadanlıqlardan- şotka, ərein və s. istifadə edilməli və bu zaman fərdi mühafizə vasitələri (eynək, respirator, əlcək) verilməlidir.

Quş zğlını təmizləyən transportyorlar və lyuklər mühafizə hasarı ilə ətrafı örtül-məlidir.

Transtortyorlar yalnız tamamilə dayandırıldıqdan və elektrik şəbəkəsindən ayır-dıqdan sonra yoxlanmalı və təmir edilməlidir.

Elektrotelferlərdə avtokranlarda və s. yaşı 18-dən aşağı olmayan, xüsusi təlimat almış və bu sahədə işləmək üçün sənədi olan şəxslər işləməyə buraxılmalıdır.

Nəqliyyat vasitəsinə yüklənmiş quşla dolu qutular iplə möhkəm bağlanılmalıdır. Platformada və yükün üstündə adam daşınması qadağandır.

Quşla dolu qutuları üst-üstə yığarkən qutuların hündürlüyü 1,5m –dən artıq ol-mamalı, quşları qəfəslərdə müvəqqəti saxladıqda isə nəqliyyat arabalarının arasında azı 1,5m enində keçidlər qoyulmalıdır. Quşlar bir yerdən başqa yerə köçürülərkən tozdan qorunmaq üçün respiratorlardan və digər fərdi mühafizə vastələrindən istifadə edilməlidir.

Yeniyetmələrin iş günün davamı müddəti SSRİ Ali Soveti Rəyasət heyətinin 26 may 1965-ci il tarixli fərmanı ilə tənzim edilir.

Nadinc və bədxasiyyət heyvanlar saxlanan yataqların bayır tərəfində, üzərində bu heyvanlara yanaşarkən ehtiyatlı olmaq zərurəti xatırladan sözlər yazılmış lövhə asılmalıdır.

Heyvanları bağlı saxlarkən çalışmaq lazımdır ki, ip möhkəm olsun, kifayət qədər sərbəst bağlansın ki, inəyin hərəkətinə maneçilik törətməsin və onun boynunu aşağı çəkməsin. Vurağan inəklərin buynuzu baytar həkimin göstərişi ilə kəsilməlidir.

Əl ilə sağım zamanı inəyin quyruğu ayağına bağlanılmalıdır. Sağıcıların fərdi oturacaqları möhkəm və saz olmalıdır. Buzovların qrup üsulu ilə əmizdirilməsi zama-nı vurağan və qızğın inəklərdən dayə inək kimi istifadə etmək olmaz.

Törədici buğalara qulluq edən şəxslər təhlükəsizlik texnikası qaydalarını öyrən-miş və təlimatlandırılmış (şəxslər) olmalıdır.

Təlimatlandırma müəssisə rəhbərinin əmri ilə təyin edilən komissiya tərəfindən həyata keçirilir. Təlimat xüsusi jurnalda sənədləşdirilir.

Buğalar saxlanılan binaların və gəzinti meydançaların yerləşdiyi ərazi azı 1,5 m hündürlükdə metal hasarla dövrəyə alınır. Törədici buğalar, onlar üçün heyvanlar ara-sında ayrılmış, bütöv arakəsmələri olmayan xüsusi binalarda saxlanılır.

Qaramal həyaətlərində buğaları genişfərdi qəfəslərdə bağlı saxlamaq lazımdır.

Buğalar iki metal zəncirlə iki tərəfli (zəncirlə) bağlama üsulu ilə bağlanılmalıdır. Zəncirlər boyunbağına birləşdirilir. Boyunbağı altına qayış və ya yumuşaq material qoyulmuş dəmir zəncirdən hazırlanır.

Bağ kifayət qədər boş olmalıdır ki, heyvanın hərəkətinə maneçilik törətməsin və buğa uzandıqda onun boynunu dartmasın. Hər bir 6-8 aylıq buğanın burun pərələri arasına halqa keçirilməlidir. Buğanı burun halqasından bağlamaq qadağandır. Burun halqasını qayışla buynuzlara bənd etmək lazımdır ki, o buğaya mane olmasın.

Buğalar gəzintiyə cilovla çıxarılmalı və bu zaman burun halqasına mütləq uzunluğu 2m -dən az olmayan çubuq bərkidilməlidir. Buğaların gəzintiyə çubuqsuz çıxarılması qəti qadağandır. İnəklərin buğalarla eyni vaxtda gəzintiyə çıxarılmasına icazə verilmir.

Bədxasiyyət buğaların buynuzuna taxta lövhələr bənd edilir, habelə gözlük-ey-nəcik (təxminən 30 x 40 sm ölçüdə qalın düzbucaqlı dəri parçalı) taxırlar bu hey-vanın görmə sahəsini məhdudlaşdırır. Gözlük-eynəciyi heyvanın başına qayışla elə bərkidirlər ki, görmə zonası ən az, lakin buğanın sərbəst hərəkəti üçün kifayət dərəcə-də olsun. Belə buğaları ipi açıq vəsiyyətdə gəzintiyə iki naxırçı çıxarmalıdır. Buğa-ları, məcburi sürətdə sürüb aparmaq üçün onları mexaniki intiqallı qurğu ilə təchiz edilmiş xüsusi meydançalarda gəzdirməyə icazə verilir. Bu zaman həmin qurğunun təhlükəsiz işləməsi təmin olunmalıdır. Sərbəst surətdə burun halqasından aparıcı çubuq bağlamağa imkan verməyən buğaları əlavə olaraq boyunluqla birləşdirilmiş və burun halqasından sərbəst keçirilmiş zəncirlə bağlamaq lazımdır. Yay gəzintisi otlaqlarında (köçəri otlaqlardan başqa) buğaları ümumi naxırda saxlamaq qadağan edilir. Buğaları bordaq şəraitində saxlayərkən yem təknələrinə yemi, ancaq yem keçidindən tökmək lazımdır. Buğalardan toxum almaq üçün xidmət heyətinin təhlükəsizliyini təmin edən xüsusi dəzgahlar düzəldilir.

Qabanlar xüsusi donuz damlarında, yaxud ayrıca bölmələrdə saxlanılır. Bölmələr bir-birindən möhkəm materiallardan düzəldilmiş 1,4 m hündürlükdə arakəsmələrlə ayrılır.

Qabanları cütləşdirmə yaşına çatdıqda və sonralar onların köpək dişlərini mişar-layır və yiyə ilə hamarlayırlar. Törədici qabanlar saxlanılan bölmələrdə yem təknə-ləri və suvarma qabları elə yerləşdirilməlidirki, donuzabaxan, qulluq zamanı bölmə-yə daxil olmadan xaric tərəfdən yem vermək və su tökmək imkanı əldə etsin. Bölmə-lər, içəridə heyvan olmadığı zaman təmizlənir.

Baytar müayinəsi zamanı qabanların burun halqasına kəndir ilgək keçirir və onu heyvanın bağına bənd edirlər.

Atlara qulluq edən şəxsləri öyrədib təminatlandırarkən hər bir höcət və hirsli at barədə briqadirlər onlara xəbərdarlıq etməyə borcludurlar. Atları döymək və hirslən-dirmək qadağandır. Höcət və hirsli atlara qulluq etmək ancaq ən təcrübəli və ixtisas-laşmış işçilərə tapşırılmalıdır. Tövlə atçılığı zonasında törədici ayğırlara bölmələrdə, ilxı atçılığı zonalarında qruplarla salon tipli binalarda saxlamaq lazımdır. Nadinc ay-cırlar tövlənin bir güncündə yerləşən bölmələrdə saxlanılmalıdır.

Bölmələr atçılıq fermalarında və atlar üçün nəzərdə tutulmuş tikintilərdə layihə-ləndirmə normalarına (NTP-SX9-66) müvafiq olaraq qurulur.

Cütləşdirmə dövründə törədici aycırlar bölmələrdə nalsız saxlanır; hər ayqırın noxtası və boğazaltı halqası olmalıdır. Müstəsna hallarda törədici ayqırın qabaq ayaq-larına hamar nal burmaq olar. Damazlıq atların gəzintiyə çıxarılması tövlələrin yaxın-lığında ətrafı möhkəm hasarlanmış və ya çəpərlənmiş gəzinti həyətlərində aparılır. Təmizləmə zamanı atları, at bağlanan yerə, yaxud divardakı halqaya bağlayırlar. At-ların dırmaqlarının təmizlənməsi və nallanması xüsusi hazırlıq almış dəmirçiyə tapşı-rılır. Bu iş dəzgahlarda və heyvanın ayaqları açıq saxlanılmaqla görülür. Bu vaxt atın mehtəri onun yanında olmalıdır. Atların dırnaqlarının təmizlənməsi və nallanmasında kənar şəxslərin iştirakına icazə verilmir.

Tövlələrin bölmə və dəhlizlərində atların dırnaqlarının təmizləmək və onları nal-lamaq qadağandır.

Atları çay, göldə yalnız üzməyi bacaran fəhlələr çimizdirə bilərlər.

Nadinc, coşğun təbiəli atları yemləmək üçün yem təknələri düzəldirlər. Bu hal-da ylmı girəcək tərəfdən verir, bordağa daxil olmurlar.

İlxıları gecələr otarmaq üçün, həmçinin boranlı günlərdə ən azı iki növbətçi ilxı-cı təyin edilir. Növbətçi ilxıcı yəhərli at minməlidir. Bu məqsədlə yəhərsiz atlardan istifadə etmək olmaz.

Yaşlı atların, həmçinin ilxıdakı körpə heyvanların zootexniki və baytar müayinə-si ancaq ayrıca həyətdə aparılmalıdır. At qrupları dairə üzrə və ya düz istiqamətdə bir birindən azı 0,5 km və gediş-gəliş yollarından azı 0,5 km aralı otarılmalıdır.

İş atları, habelə öküzlər müəyyən mehtərə və sürücüyə təhkim edilməlidir. Atları, öküzləri yalnız saz arabalara, kənd təsərrüfatı alətinə qoşulmağla icazə verilir.

Canlı qoşqu nəqliyyatı (araba və s) dağlıq şəraitdə işlədikdə saxlama qurğusu ilə təchiz edilməlidir. Kənd təsərrüfatı alətlərinə qoşulmuş atları, öküzləri hətta ən qısa müddətli dayanacaqlarda belə nəzarətsiz qoymaq qadağandır. Düz torpaq yolda və qarlı yollarda habelə azacıq enişli yerlərdə canlı qoşqu nəqliyyatının, arabalar karvanı yaxud araba qruplarının hərəkəti zamanı adi yollarda 1,5-2 m., buz bağlamış yerlərdə isə 5m ara məsafəsi saxlanılmalıdır. Dik sıldırımlı enişlərdə arabalar arası məsafə bü-tün eniş uzunluğu qədər olmalıdır. Dik enişlərdə mütləq saxlama qurğusu tətbiq edil-məlidir. Qışda buzun qalınlığı kifayət qədər olmadıqda (15-18 sm dən az olduqda). Canlı qoşqu nəqliyyatının çay və göllərdə hərəkəti qadağan edilir; habelə yaz vaxtı buzlar çatladıqda və üstü su ilə örtüldükdə donu açılmış yerin 10m yaxınlığında hərə-kət etmək qadağandır.

Cavan atların arabada işləməyə öyrədilməsi ixtisaslı fəhlələrə tapşırılmalıdır. Bəhşi heyvanlar və onlara qulluq üçün zəruri olan bütün avadanlıqlar mütləq müəy-yən işçiyə təhkim edilməlidir. fermalarda vəhşi heyvanları qapıları möhkəm bağlanan qəfəslərdə saxlayırlar. Vəhşi heyvanlara qulluq zamanı dəri yaxud sırıqlı əlcəklərdən istifadə edilməlidir.

Vəhşi heyvanı tutarkən tor, tələ və digər vasitələr tətbiq edilir. Fermanın daxi-lində heyvanları biryerdən, başqa yerə köçürmə qutu və ya qəfəslərdə olmalıdır. Vəh-şi heyvanlar xüsusi nəqliyyat qəfəslərdə daşınır; hər qəfəsin dibi iki qat olmalı və qapısına möhkəm cəftə vurulmalıdır. Qəfəslərin tuacaqları elə düzəldilməlidir ki, vəhşi heyvanlar fəhlənin əllərini yaralamasın.

Vaqonlarda, təyyarələrdə, gəmilərdə vəhşi heyvan daşıyarkən qəfəslərin divar boyunca bir neçə mərtəbəyə yerləşdirilməsinə yol verilir. Bu zaman qəfəslər möhkəm bərkidilməlidir.

Vəhşi heyvanların kəsilməsi xüsusi olaraq ayrılmış və öyrədilmiş şəxslərə tap-şırılmalıdır.

Dəri emalı üçün fermadan kənarda xüsusi bina ayrılmalı, həmin bina aşağıdakı avadanlıqlarla təchiz edilir:

a) asqılar, qəfəslər, piysizləşdirmə dəzgahları, diyirlənən, sirkələnən barabanlar.

b) məcburi ventilyasiya;

v) yanğından mühafizə avadanlığı;

q) dezinfeksiya vasitələri, heyvanları və cəmdəkləri daşıma qutuları ilə təmin olunmalıdır.

Dərini bilavasitə vəhşi heyvan fermasında soymaq və piysizləşdirmək qəti qada-ğandır.

Heyvanları nəqliyyat vasitələrinə gündüz işığında, gecə vaxtı isə yaxşı işıqlan-dırma şəraitində xüsusi yükləmə meydançalarından, estakadalardan, möhkəm məhəc-cərli ayaqaltılardan yükləmək və boşaltmaq lazımdır. Buğaları, onlara qulluq edən maldarlar yükləyib boşaltmalı və daşınmalıdırlar. Heyvanları bir yerdən başqa yerə aparmaq üçün xüsusi növ maşınlardan istifadə etmək lazımdır. Bortlu maşında hey-van daşıyarkən onun bortuna azı 100-110 sm hündürlükdə qəfəsə əlavə edilməlidir. Heyvan daşınan maşında insanların aparılması qadağandır. Mal-qaranı sürüb aparma-ğa yaşı 18-dən aşağı olan fəhlələri habelə hamilə və südəmər uşağı olan qadınları göndərmək qadağandır.
Duyar qabı ilə işləyərkən təhlükəsizlik tədbirləri.
Kənd təsərrüfatı heyvanlarının çoxaldılmasında süni mayalanma əsas üsullardan biri hesab edilir. Bu üsulu sovet elmi açmışdır.

1947-ci ildə professor İ.V. Smirnovun apardığı uzun müddət tədqiqat nəticəsində YİLKTA-nın akademiki V.K. Milovanov adına laboratoriyada birinci dəfə dünyada mənfi – 196C⁰ temperaturada dondurulmuş toxumla süni mayalama aparmaqla ev dovşanından nəsl almışdır. Sonra qoyun və inəkdən dondurulmuş toxumla süni maya-lama aparmaqla nəsl almışlar.

Bundan sonra aşağı temperaturada dondurulmuş uzun müddət maye ezotda sax-lanan toxum bir çox ölkələrin heyvandarlığında geniş tətbiq edilməyə başlanmışdır.

Bu məqsəd üçün itemlis fiziki geyms Duyarın 1898-ci ildə hazırladığı yeni tipli istilik izolyasiyalı qabından istifadə edilir.

Biomaterialın aşağı temperaturada yüksək keyfiyyətli qabda saxlanılması iqtisa-di cəhətcə əlverişlidir. Hal-hazırda heyvandarlıq və təbabətdə vətənimizin buraxdığı 8 min qabdan və 6 min ABŞ və Fransanın buraxdığı qablardan istifadə edilir.

Kənd təsərrüfatı heyvanlarının süni mayalanması üçün süni mayalama stansiya və məntəqələrində geniş yayılmış tutumu 52 l olan 6 kanistrli SD-50 tipli qabdan istifadə edilir.

Duyar qablarının istismarında təhlükəsizlik qaydalarına düzgün riayət edilməli-dir. Belə ki, gözə, dəri örtüyünə maye azotun düşməsini mühafizə etməli, binada ven-tilyasiya almalı, qabın boğazlığına bağlamaq üçün kip qapaqdan istifadə edilməlidir.

Nəqliyyatda, həmçinin traktor yerdəyişəndə və b. yerlərdə aparan zaman çalış-maq lazımdırki. Zərbəyə məruz qalmasın, bir-birinə, banın divarına yaxud kabinəyə dəyməsin. Nəqliyyatın banında başqa bağlanılmayan əşyaların yəni domkrat, zəncir, lopatka, qab və b. şey olmasına icazə verilmir. Duyar qabının altına yumuşaqlıq verən altlıqlar qoyulmalıdır.

Əgər azotlu qablar minik avtomobilində yaxud sürücünün kabinəsində aparılırsa, o zaman kabinədə ventilyasiya olmalıdır. Təyarələrdə aparıldıqda isə qablar yarıya qədər maye azotla doldurulmalıdır.

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ
İNFORMASİYA TEXNOLOGİYALARI, AQRAR MÜHƏNDİSLİK VƏ ENERGETİKA FAKÜLTƏSİ
HƏYAT FƏALİYYƏTİNİN TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ BƏDƏN TƏRBİYƏSİ
kafedrası
ƏMƏK MÜHAFİZƏSİ
MÖVZU 11: HEYVANDARLIQDA ELEKTRIK TƏHLÜKƏSIZLIYI.

MÖVZUNUN PLANI
1. İnsan və heyvan orqanizminin elektrik cərəyanı ilə zədələnmə səbəbləri.

2. Elektrik cərəyanı ilə zədələnməyə təsir göstərən amillər.

3. Cərəyanın növündən asılı olaraq ayrı –ayrı qiymətlərinin insan orqanizminə

təsiri.

5. Addım və toxunma gərginlikləri.

6. Elektrik mühərrikinin gövdəsinin sıfırlanması və torpaqlanması.

Ə D Ə B İ Y Y A T

1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı – 2002.

2. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi. Bakı “Hüquq ədəbiyyat” 2008.

3. İstehsalatda bədbəxt hadisələrin təhqiq edilməsi və yçota alınması. “Bakı, hü-

quq ədəbiyyatı” 1998.

4. Həsənov B.A. Əmək mühafizəsi. Bakı, Maarif, 1986.

5. Tağızadə T.H. Meliorasiya t/tında əmək mühafizəsi. Bakı. “Maarif” 1990.

6. Əfəndiyev R.İ. Heyvandarlıqda təhlükəsizlik texnikası. Bakı. Azərnəşr 1987.

7. Канашев Ф.М и др. Охрана труда. М.; 1988.

8. Луковников А.В. Охрана труда. М.; «Колос»1989.

9. Денисенко Г.Ф. Охрана труда. М.; «Высшая школа» 1989.

10. Шурин Е.Т. Пожарная безопасности на животноводческих фермах. М.;

1984.


HEYVANDARLIQDA ELEKTRIK TƏHLÜKƏSIZLIYI
Elektrik təhlükəsizliyi.
İnsan və heyvanın elektrik cərəyanı ilə zədələnməsinin əsas səbəbləri aşağıdakı-lardır:

Gərginlik altında olan cərəyanaparan hissələrə toxunmaq;

izolyasiyanın və ya qoruyucu quruluşların nasazlığı üzündən gərginlik altına düşmüş elektrik avadanlığının cərəyanaparmayan, lakin cərəyan keçirən hissələrinə toxunmaq;

addım gərginliyi altına düşmək;

elektrik qurğularının texniki istismar qaydalarının və təhlükəsizlik texnikası qay-dalarının pozulması.

İnsan elektrik cərəyanı ilə zədələndikdə cərəyan (toxumalara) qırmızı qan kürə-ciklərinin tərkibini pozmaqla qanda laxtalanma yaradır və nəticədə əzələ sisteminin yığılmasına səbəb olur ki, buna elektrik zərbəsi deyilir. Bu 1000 V-a qədər gərginlik-də baş verir. 1000 V-dan yuxarı gərginlikdə isə elektrik yanığı əmələ gəlir.

Insanın elektrik cərəyanı ilə zədələnməsinə təsir göstərən amillər aşağıdakılardır: bədəndən keçən cərəyanın qiyməti, cərəyanın növü, tezliyi, yolu onun təsir etmə müddəti, ətraf mühit və s. (havanın rütubəti və temperaturu, cərəyan keçirən tozun ol-ması).
Heyvandarlıq və quşçuluqda elektrik təhlükəsizliyi

elektrik təhlükəsizliyi.
İstehsalat binaları elektrik təhlükəsizliyinə görə aşağıdakı dərəcələrə (kateqori-ya) bölünür:

1) normal binalar;

2) quru binalar, nisbi nəmliyi 60% -dən artıq olmur;

3) nəmli binalar, nisbi nəmlik 60% -dən yuxarı lakin, 75% -dən artıq olmur;

4) rütubətli binalar, nisbi nəmlik 75% -dən yuxarı olur;

5) xüsusi rütubətli binalar, nisbi nəmlik 100% -ə yaxın olur.

Elektrik cərəyanının insan orqanizminə təsiri müxtəlif olur, bunlar aşağıdakılar-dır:

1. Mexaniki- toxumaları parçalayır.

2. İstilik- yanıq əmələ gətirir.

3. Elektrik- qanı tərkib hissələrinə ayırır.

4. Bioloji- sinir sisteminin işini pozur, ürəyin fəaliyyətinə, ciyərə yaxud əzələlərə pis təsir göstərir.

İnsanın elektrik cərəyanı ilə zədələnməsinə təsir göstərən əsas amillər cərəyanın insan bədənindən keçdiyi yol və onun təsir müddətidir.

Cərəyanın insan bədəninə təsir etmə müddəti nə qədər az olarsa, onun təhlükəsi də bir o qədər az olur.

İnsan bədənindən cərəyanın ən çox keçdiyi yollar bunlardır:

əl-əl.

sol əl-ayaqlar.

ayaq-ayaq.

baş-ayaqlar.

baş-əllər.

İnsan bədənindən əl-ayaq, baş-ayaq arasından keçən cərəyan ən çox təhlükəli, əl-əl və ayaq-ayaq arasından keçən cərəyan az təhlükəli hesab edilir.

Müəyyən edilmişdir ki, tam sağlam və fiziki cəhətdən möhkəm adamlar elektrik cərəyanının zərbələrinə xəstə və zəif adamalrdan daha çox davamlııdr.

Ona görədə elektrik qurğularında işləmək üçün sağalam adamların seçilməsi təh-lükəsizlik texnikası qaydalarında nəzərdə tutulmuşdur.

İnsan orqanizmin elektrik cərəyanına göstərdiyi müqavimət 1000 omla 100.000 om. Arasında dəyişə bilir. Müqavimətin belə böyük intervalda dəyişməsi orqanizmin sağalamlığından, istifadə edilən fərdi mühafizə vasitələrindən, toxunma nöqtələrində əmələ gələn ölmüş hüceyrələrin miqdarından asılıdır.

Cərəyanın növündən asılı olaraq ayrı-ayrı qiymətlərinin insan orqanizminə təsiri aşağıda göstərilmişdir.

J.(ma).	Dəyişən cərəyan (50-55 hs).	Sabit cərəyan.
0,6÷1,5.	Əl oynaqlarında durğunluq hiss olunur.	Hiss edilmir.
2÷3.	Əl oynaqlarında güclü sıxılma yaranır.	Hiss edilmir.
5÷10.	Əl oynaqlarında kəskin ağrı və durğunluq yaranır.	Azacıq hiss edilir və qızır.
12÷15.	Əli elektroddan ayırmaq çətin olur,ağrı şiddətlənir belə vəziyyətə 5÷10 san. dözmək olar.	Qızma şiddətlənir.
20÷25.	Əllər dərhal paralic olur, elektroddan ayrılmır, tənəf-füs çətinləşir.	Qızma artır əl əzələlə-ri azacıq yığılır.
50÷80.	Tənəffüs mümkün olmur, ürək titrəməyə başlayır.	Qızma şiddətlənir, əl-lər durğunlaşır və tə-nəffüsçətinləşir.
50÷100.	Tənəffüs orqanları paralic olur, 3san. müddətində ürək iflic olur.	Tənəffüs orqanları if-lic olur.

1,2 A. cərəyan inəyi, 0,4 A, düyəni, 0,3 A qoyunu və 0,25 A cərəyan isə donuzu 30 san. müddətində öldürür.

Bunları nəzərə alaraq əl ilə işlədilən avadanlıqların gərginliyi 36 V-dan yuxarı olması məqsədə uyğun deyildir.

42 V. dəyişən gərginlik, 110 V. isə sabit gərginlik insan orqanizması üçün təhlü-kəlidir.

Elektrik avadanlıqlarından zərər çəkən şəxsləri azad etmək üçün müxtəlif açar-lardan istifadə edilir. Açarlar əsasən aşağıdakı tiplərdə olur:

Kontaktlı, bıçaqlı, paket tipli və avtomat tipli. Bunlardan başqa artıq gərginlik və cərəyandan mühafizə məqsədilə qoruyucular tətbiq edilir. Qoruyucular əsasən probka tipli, boru tipli və bimetallik hazırlanır. Açarlar, qoruyucular və nəzarət hesablayıcı cihazlar bir dielektrik lövhə üzərində yığılır ki, buna idarə etmə şiti deyilir. İdarə et-mə şiti ya divardan asılmış vəziyyətdə, yada divar içərisində yerləşdirilir. Hər iki hal-da binanın girişinə yaxın yerdə qoyulmalıdır.

İdarə etmə şitləri yanında fərdi mühafizə vasitələri qoyulmalı və qapısı bağlı və-ziyyətdə olmalıdır. Şitlər divar içərisində yerləşdirilərkən şkafın metal örtüyü torpaq-la əlaqələndirilməlidir.

Addım və toxunma gərginlikləri.

Addım gərginliyi üçün addımın uzunluğu orta hesablama 0,8m-dək götürülə bi-lər. Addım nə qədər kiçik olarsa, bir o qədər az gərginlik yaranır. Heyvanlarda addım gərginliyi qabaq ayaqla, arxa ayaq (altında) arasında yaranan məsafədəki gərginlik götürülür. Heyvanlarda ayaqlar arasındakı məsafə olduğundan addım gərginliyidə çox alınır.

Heyvanlar addım gərginliyinə düşdükdə onun bədənindən 3,5 A-ə qədər cərəyan axa bilər ki, bu da ona öldürücü təsir göstərir.

Addım gərginliyi iki ayaq arasında alınan potensiallar fərqinə deyilir, yəni Иa=И₂ – И₁(B); Addım gərginliyi zamanı insan bədənindən keçən cərəyanın qiyməti

=(A). И

Düsturdan görünürkü, addım gərginliyinə düşmüş insan və heyvan dayandırıcı torpağın xüsusi müqaviməti nə qədər çox olarsa, onun bədənindən bir o qədər az cə-rəyan keçəcək. Toxunma gərginliyi isə insan və heyvan gərginlik altında olan ava-danlığa toxunduqda baş verir.

J_u = (A)

И_T = (В)

Toxunma gərginliyini aradan qaldırmaq üçün elektrik avadanlığının metal örtüyü sıfır xəttinə yaxud torpaqla əlaqələndirilməlidir.

Gərginlik altında olan avadanlığa toxunduqda onun təsirini azaltmaq üçün onun metal örtüyü sıfır xəttinə birləşdirilməli yaxud torpaqla əlaqələndirilməlidir.

Gərginliyi 1000 V-a qədər olan qurğuların neytralı yerlə birləşdirilmiş şəbəkələ-rində elektrik avadanlıqlarının metal örtüyü (gövdəsi) sıfır xəttinə birləşdirilir.

Gərginliyi 1000 V-a qədər olan qurğuların neytralı izolə edilmiş şəbəkələrin elektrik avadanlıqlarının metal örtüyü (gövdəsi) torpaqla əlaqələndirilir.

Avadanlığın örtüyünün torpaqla əlaqələndirilməsi.

Torpaqlayıcı kontur qurularkən hesabat aşağıdakı qaydada aparılır. Torpaqlayıcı-nın (l_T) uzunluğu.

ℓ_T=(2÷3) m. götürülür.

Borudan istifadə edərkən borunun diametri.

Torpaqlayıcı elektrodun müqaviməti

R_T = 0,366 (Om).

ℓ_T - torpaqlayıcı elektrodun uzunluğunu,

Torpaqlayıcı elektrodun yuxarı hissəsi səthindən aşağıda (olarsa) yerləşərsə, on-da torpaqlayıcı elektrodun müqaviməti.

R_T=0,366 (Om)

Torpağa basdırılmış birləşdirici zolağın müqaviməti

R_З=0,366 (Om).

Torpaqlayıcı elektrodların sayı

n=(əd) ln=2,3ld.

η_e=(0,75÷0,9).

Torpaqlayıcı elektroddun ümumi müqaviməti,

R_üm.= (Om).

Hesabat yolu ilə alınan rəqəmlərə əsasən qurulan torpaqlayıcı konturundan başqa təbii konturdanda istifadə edilir. Məs: bu məqsədlə binaların metal konstursiyaların-dan, su kəməri borularından və qızdırma sistemi borularından da istifadə edilə bilər. Lakin, qaz boruları kəmərindən, içərisindən yanıcı maye axan borulardan istifadə edilməsi qadağan edilir.

Gərginlik altına düşmək təhlükəsini aradan qaldırmaq sahəsində əsas yeri fərdi mühafizə vasitələri tutur.

Fərdi mühafizə vasitələri iki gərginliyə hazırlanır.

1) 1000 V-a qədər gərginliyə hazırlanan fərdi mühafizə vasitələri. Bunlara aşağı-dakılar daxildir.

1. Müqavimət artıran vasitələr, buraya rezin əlcəklər, botilər, kaloşlar, rezin aya-qaltı xalçalar, dəstəkləri izolə edilmiş alətlər, quru taxta materialdan hazırlanan ayaq-altı taxtadan və s.

2. Mexaniki zədələnmədən mühafizə vasitələri, buraya qoruyucu saxlayıcı kə-mərlər, eynəklər, koçtilər (qaynaqlar) və s. daxildir.

3. İşarə və göstəricilər. Bunlar 4 qrupa bölünür.

1) xəbərdaredici işarə və göstəricilər- buraya “Əl vurma öldürər”, “dayan yüksək gərginlik” var, “yüksək gərginlik” həyat üçün təhlükəlidir və s.

2) qadağan edici işarələr- buraya “bağlama adamlar işləyir”, “bağlama xətdə iş gedir ” və s.

3) göstərici işarələr- buraya “burada işlə”, “buradan qalx” və s.

4) xatırladıcı işarələr- buraya “xətti vurma xətt torpaqlanmışdır” və s.

Fərdi mühafizə vasitələrinin 2 qrupuna 1000 V-dan yuxarı gərginliyə hazırlanan vasitələr aiddir. Buraya yüksək gərginlik ayrıcıları, gərginlik indikatorları və s. daxil-dir.

Kənd təsərrüfatı binalarını ifrat gərginlikdən mühafizə etmək üçün ildırım ötü-rənlərdən istifadə edilir.