1.7. İnsanlarda psixofizioloji hal, psixofizioloji amillər və onlarin əməyin
təhlükəsizliyinə təsiri.
Kənd təsərrüfatında bədbəxt hadisələrin yaranmasına təsir göstərən amillər müx-təlif xarakterdə olur. Bu amillər istehsalat təhlükəsi ilə eyni zamanda icraçı fəhlənin əhvali-ruhiyyəsindən də asılıdır.
İstehsalatda zədə alanların yarıdan çoxu istehsalat proseslərinin yerinə yetirilmə-sində buraxdıqları kobud səhvlərin nəticəsində olur.
Fizioloji tələbatın əsas xarakterindən asılı olaraq əməyin aşağıdakı formaları vardı. Fiziki əmək; əməyin mexanikləşdirilmiş forması; avtomatlaşdırılmış və yarım avtomatlaşdırılmış forması; axımlı yaxud qrup halında əmək; zehniəmək.
Zehni əmək. Bu növ əməklə insan istehsalat proseslərinin idarə olunmasında yaradıcılıqla məşğul olur. Burada əsas məqsəd alınmış məlumatların (informasiya) yenidən işlənib, həll edilməsidir. Berilən məlumatların qəbulu əsasən görmə və eşitmə ilə həyata keçirilir. Bu ali psixi funksiya, yaddaş, diqqət və zehni fəaliyyət kimi daxil edilir. Müxtəlif növ əməyin əsas xüsusiyyətləri həyacanlı gərginliyin artması yorucu əmək və əzələ aktivliyinin azalmasıdır.
Fiziologiya göstərir ki, təmiz fiziki əmək və təmiz zehni əmək yoxdur. Hər bir fiziki əməkdə zehni əməyin elementləri və hər bir zehni əməkdə isə fiziki əməyin ele-mentləri olur.
Zehni əməyin sinifləşdirərkən onun gərginlik xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Əməyin gərginliyi hər şeydən əvvəl diqqət funksiyasına hansı təlabatın qoyulmasın-dan asılıdır.
Zehni əməyin gərginliyi görüləcək işin xüsusiyyətlərindən vaxtın azlığından, işin tez yerinə yetirilməsindən və s. asılıdır.
Zehni əməyin gərginlik dərəcəsi aşağıdakı düsturla ifadə edillir.
burada, R – verilən məlumatların miqdarını, bit/san;
S – buraxma xüsusiyyətlərinin miqdarını bit/san ilə göstərir.
Burada bit verilən məlumatın minimum vahididir və iki kodla (0 və 1) işarə edilir.
Fiziki əmək. Bu əmək istehsalatda hər hansı bir işi yerinə yetirərkən müəyyən enerji sərfi ilə həyata keçirilir. Fiziki işlər dinamiki və statiki olur.
Dinamiki iş. Burada yüklər yuxarı, aşağı və horizontal vəziyyətdə yerləşdirilir. İşin fiziki ağırlığını hesablamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir.
burada A – görüləcək işin miqdarını, kqm-lə;
P – yerləşdirilmiş yükün kütləsini, kq-la
H – yükün qaldırma hündürlüyünü m-lə;
ℓ - yüklərin horizontal yerləşmə məsafəsini, m-lə;
H1 – yükün düşürmə məsafəsini, m-lə;
K - əmsal olub, qiyməti 6-tı götürülür.
Statiki iş. Burada hərəkət etmədən əl və ya ayaqla mühitdə görülən işidir. Statiki işi, dinamiki işə nisbətən daha çox yorucudur. Belə işdə əzələnin gərginlik vaxtı fasiləsiz uzanır, dinamiki işidə isə fasilə yaranır və bu vaxt mərkəzi sinir sistemi əzələyə impuls göndərmir yəni istirahət edir.
DÜİST 12.1.005-76 ƏTSS (SSBT)-nə müvafiq olaraq bütün fiziki işlər üç dərəcəyə bölünür.
1. Yüngül fiziki işlər. Burada heç bir fiziki gərginlik tələb edilməyən oturaq və ya ayaq üstə aparılan işdir. Bu zaman 172 coul/san-ə qədər enerji sərf edilir.
2. Orta ağırlıqlı fiziki işlər. Bu 10 kq-a qədər yükqaldırma tələb olunan oturaq yaxud ayaq üstə aparılan işlərdir. Burada172-232 coul/san-ə qədər enerji sərf edilir.
3. Ağır fiziki işlər. Bu fiziki gərginlik tələb edən və 10 kq-dan artıq yükün qaldı-rılması yaxud aparılması tələb olunan işlərdir. Burada 293-528coul/san-ə qədər enerji sərf edilir.
Fiziki iş (dərəcəsi) yalnız enerji sərfi ilə deyil eyni zamanda sinir gərginliyi ilə istehsalat mühiti şəraitində yerinə yetirilir.
Ağır və orta ağırlıqlı fiziki işlərdə işləyərkən istilik vermə və buxarlanma artır. Hava qızdıqda və su buxarları ilə doymuş olduqda insanın ağ ciyərindəvə dərisinin səthində olan nəmliyin buxarlanması çətinləşir, nəticədə insanda tez yorulma və zəif-ləmə müşahidə edilir.
İstehsalat və heyvandarlıq binaları aşağıdakı meteroloji və sanitar-gigiyenik amillərlə əhatə olunurlar:
İş zonları (hava mühiti ilə) temperatura t, 0S; nisbi nəmlik φ, %; havanın hərəkət sürəti V, m/san; barometrik təzyiq P, Пa;
Sanitar-gigiyenik amillər: qazlılıq və tozluluğu, mq/m3; səs və səs təzyiqinin səviyyəsi, db; titrəmə sürəti, m/san, titrəmə təcili, m/san2.
İstehsalatda qəflətən baş verən və insanların zədələnməsinə səbəb olan bədbəxt hadisələrə əmək xəsarətləri deyilir.
Əmək xəsarətləri ağırlıq dərəcəsinə görə aşağıdakı qruplara bölünür:
1.Yüngül xəsarət. Burada ilk tibbi yardımdan sonra işə qayıdır, yaxud əmək qabiliyyətini cüzi itirir.
2. Az ağır dərəcəli bədən xəsarəti. Burada əmək qabiliyyətini hissəsindən az olmaqla uzun müddət itirir.
3. Ağır bədən xəsarəti. Burada əmək qabiliyyətini hissəsindən çox olmaqla uzun müddət itirmiş olur.
4. Qrup halında xəsarət. Burada iki nəfərdən çox əmək xəsarəti almış olur. Bu zaman Tədqiqi Dövlət Əmək Müfəttişliyi tərəfindən aparılır hər bir adam üçün ayrılıqda İZ formalı istehsalat zədələnməsi haqqında 5 nüsxədən ibarət akt tərtib edilir.
5. Ölüm hadisəsi. Burada 1 nəfərdən artıq ölüm olduqda bunu təhqiq etmək üçün Dövlət Əmək müfəttişliyi komissiya təyin edir. İki həfərdən çox (2-4 nəfər) olduqda isə bunu təhqiq etmək üçün Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiə Nazirliyi komissiya təyin edir.
| 