Əmək xəsarətlərinin əsas səbəbləri

1. 
   Texniki
   
2. 
   Təşkilati
   
3. 
   Sanitar – gigiyenik
   
4. 
   Psixo – fizioloji
   
5. 
   Yanğın
   
6. 
   Maddi.
   

2. İstehsalatda bədbəxt hadisələrin təhqiqi və uçotu.

3. Əmək mühafizəsi üzrə tədbirlərin iqtisadi səmərəliyinin təyini.

4. Əmək mühafizəsi işlərinin təhlil üsulları.

5. Kənd təsərrüfatında əmək mühafizəsi üzrə işlərin təşkili.

6. Kənd təsərrüfatı müəssisələrində əmək mühafizəsi üzrə planlaşdırma və ma-

hiyyələşdirmə tədbirləri.
Ə D Ə B İ Y Y A T

1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı – 2002.

2. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi. Bakı “Hüquq ədəbiyyat” 2008.

3. İstehsalatda bədbəxt hadisələrin təhqiq edilməsi və yçota alınması. “Bakı, hü-

quq ədəbiyyatı” 1998.

4. Həsənov B.A. Əmək mühafizəsi. Bakı, Maarif, 1986.

5. Tağızadə T.H. Meliorasiya t/tında əmək mühafizəsi. Bakı. “Maarif” 1990.

6. Əfəndiyev R.İ. Heyvandarlıqda təhlükəsizlik texnikası. Bakı. Azərnəşr 1987.

7. Канашев Ф.М и др. Охрана труда. М.; 1988.

8. Луковников А.В. Охрана труда. М.; «Колос»1989.

9. Денисенко Г.Ф. Охрана труда. М.; «Высшая школа» 1989.

10. Шурин Е.Т. Пожарная безопасности на животноводческих фермах. М.;

1984.

1. Təhlükəsiz işləmə metodu üzrə təlimat növləri, onlarin mahiyyəti və sənədləşdirilməsi.
Kənd təsərrüfatı istehsalatında bədbəxt hadisələrin xəbərdar edilməsi, fəhlə və qulluqçulara təhlükəsiz işləmə metodunun öyrədilməsi əsas təşkilat tədbirlərindən bi-ri hesab edilir.

Təlimatın aparılmasında Kənd təsərrüfatı nazirliyi fəhlə və qulluqçuların həm-karlar komitəsinin 31 may 1966-cı ildə təsdiq etdiyi əsasnaməsi rəhbər götürülür.

Təsərrüfatda əmək mühafizəsinə aid təlimatlar DÜİST 12.0.004-89 və SST 46.0.126-86-ya müvafiq olaraq aparılmalıdır. Bunlar aşağıdakılardır:

1. Giriş təlimatı.

2. Peşəsi üzrə təlimat.

3. Təkrar təlimat.

4. Növbədən kənar təlimat.

5. Məqsədli təlimat.

Giriş təlimatına daxili əmək intizam qaydaları, yanğın təhlükəsizliyi, maşın və mexanizmlərə təhlükəsiz xidmət, elektrik avadanlıqları ilə işlədikdə diqqətli olmaq, xəsarət alana həkim gələnə qədər aparılan ilk yardım daxildir. Bundan başqa təsərrü-fatda alınan əmək xəsarəti haqqında misal gətirilir, giriş təlimatının sonunda isə əmək mühafizəsinə aid kino-film göstərilir.

Bu təlimat forma № 1 və forma № 1A ya yazılır.

Peşə üzrə təlimat. Bu təlimatda istehsalatda tətbiq edilən alətlərin, dəzgahların, avadanlıqların və habelə emal edilən məmulatın hazırlanmasında baş verə biləcək təhlükəli hadisələrə aid nəzəri izahat verməklə bərabər, bədbəxt hadisələrin baş ver-məsi halları əyani olaraq nümayiş etdirilir. İş yerində peşə üzrə təlimat keçirildikdən sonra fəhlə tərəfindən təlimatın necə mənimsənilməsini aydınlaşdırmaq məqsədilə onlara bir neçə sual verilir. Suallara lazımi cavab verənlər işə buraxılır. Bu təlimat forma № 2-yə yazılır.

Təkrar təlimat - bu təlimat müəssisə və təşkilatlarda icra edilən istehsalat pro-seslərinin xarakterindən asılı olaraq işçilərə 6 aydan bir təhlükəsizlik texnikasından aparılır və forma № 2-yə yazılır.

Növbədən kənar təlimat - texnoloji proseslər, əmək mühafizəsi qaydaları də-yişildikdə, alət, tərtibatlar modernləşdirildikdə, təhlükəsizlik tələbatları pozulduqda, təhlükəli işdə 30 gündən artıq fasilə alındıqda və başqa işlərdə isə 60 gündən artıq fasilə alındıqda növbədən kənar təlimat aparılır və forma № 2-yə yazılır.

Məqsədli təlimat -bu təlimat işə buraxıcı-naryad tələb olunan işlərdə işçilərə aparılır. Təlimat zamanı aldığı biliyi təlimat aparan tərəfindən yoxlanılır. Qeyri –qə-naət-bəxş biliyi olan şəxs işə buraxılmayaraq yenidən təlimatlandırılır. Bu təlimatda forma № 2-yə yazılır.

DÜİST 12.0.004-89 üzrə məcburi təlimatlar və

onların sənədləri aşağıdakılardır:

1. Giriş. 2. İş yerində 1-ci təlimat. 3. Təkrar. 4. Növbədən kənar. 5. Məqsədli.

Təhlükəsizlik texnikası üzrə forma № 1.

Giriş təlimatının uçot vərəqi.

Familiyası_________________ a.a.______________________________

Doğulduğu il ________ peşəsi _____________ ümumi iş stajı_____________

hazırki peşəsi üzrə il stajı_____________iş sahəsi şöbə, ferma, briqada______

Təlimat alanın imzası__________________

Təlimat keçənin imzası_______________

Təlimatın keçirilmə tarixi____________

İstehsalatda bədbəxt hadisələrin təhqiq edilməsi və uçota alınması Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1997-ci il 28 aprel tarixli 31 saylı qərarına müvafiq olaraq aparılır.

İş vaxtı müddətində, işə başlayan və işi qurtaran vaxtı, həmçinin artıq işləmə vaxtı, istirahət vaxtı və bayram günlərində işlədikdə baş verən bədbəxt hadisələr təh-qiq olunur.

Peşə xəstəlikləri Səhiyyə Nazirliyinin müəyyən etdiyi qaydada təhqiq edilir. İs-tehsalatda bədbəxt hadisə nəticəsində əmək qabiliyyəti bir gündən az olmayaraq itiril-ərsə, istehsalatla əlaqədar olan “İZ” formalı akt tərtib edilir. Akt müəssisədə 45 il sax-lanılır. Kəskin zəhərlənmə, isti vurma, özündən getmə bədbəxt hadisə kimi hesab edi-lir və təhqiq edilir.

“İZ” formalı akt 3 gün müddətində 4 nüsxədən ibarət tərtib edilir və 3 gün müd-dətində təhqiq edilir.

Ağır hadisələr zamanı 20 gün müddətində xüsusi təhqiqat aparılır.

Bu aktda zədələnmiş adam (bərabər) barədə məlumatla yanaşı, bədbəxt hadisə-lərin səbəbi və əmələ gəlmə şəraiti, buna bənzər hadisələrin baş verməməsi üçün görüləcək tədbirlər göstərilir.

“İZ” formalı akt müəssisə rəhbəri tərəfindən təsdiq edildikdən sonra, zərər dəyə-nə, sex rəisinə, əmək mühafizəsi xidmətinin rəisinə və əmək müfəttişinə göndərilir.

Hadisə təhqiq olunandan sonra müdiriyyət əmr və ya göstərişilə müqəssiri cəza-landırır və gələcəkdə bədbəxt hadisələrin təkrar olunmaması üçün lazımi tədbirlər gö-rür. Ağır hadisələr zamanı isə müqəssir xalq məhkəməsinə verilir.

Müəssisələrdə əmək təhlükəsizliyinin səviyyəsini düzgün qiymətləndirmək üçün bədbəxt hadisələrin hesablanması sistemi mövcuddur. Bu hesablamada üç gündən ar-tıq əmək qabiliyyətinin itirilməsi, yaxud ölümlə nəticələnən bədbəxt hadisələr qeyd olunur.

Müəssisələrdə sağlam və təhlükəsiz əmək şəraitini təşkil etmək üçün əmək xəsa-rətlərinin və peşə xəstəliklərinin hesablanması uyğun olaraq 7 T vahid forma üzrə aparılır.

Bu formaya əsasən hər bir müəssisə baş vermiş əmək xəsarətləri və peşə xəstə-likləri barədə tabe olduğu idarəyə və statistika idarəsinə (ildə bir dəfə) məlumat verir.

Əmək xəsarətlərinin səbəblərini təhlil edərkən əmək mühafizəsinin göstəricilə-rindən istifadə edilir. Bunlar aşağıdakılardır:

Əmək xəsarətlərinin tezlik göstəricisi,

Əmək xəsarətinin ağırlıq göstəricisi.

İtki göstərici;

γ_l - ölümlə əlaqədar kənd təsərrüfatı istehsalatında işlənməyən vaxtı;

γ_n - şikəstliklə əlaqədar kənd təsərrüfatı istehsalatında işlənməyən vaxtı göstərir.
Ölümlə əlaqədar t/tda işlənməyən vaxt,

P - təqaüdə çıxma yaşını (kişilər 62, qadınlar üçün 57 yaş) göstərir.

K₁, K₂ - ölənlərin yaşını,

n - ölənlərin sayını göstərir.

Şikəstliklə əlaqədar t/tda işlənməyən vaxt isə,

Bədbəxt hadisə nəticəsində təsərrüfata dəyən illik iqtisadi zərərin cəmi belə təyin edilir:

cəmini, man-la.

iş günlərinin sayını, günlə,

b - bədbəxt hadisə alana verilən gündəlik orta əmək haqqını man. gös-

tərir.

Kənd təsərrüfatında sağlamlaşdırıcı tədbirlərin aparılmasının iqtisadi səmərəliyi-nin təyini. Kənd təsərrüfatı istehsalatının təşkilinin təkmilləşdirilməsində böyük əhə-miyyəti vardır.

İqtisadi səmərəlilik, sağlamlaşdırıcı tədbirlərin tətbiqi nəticəsində əldə edilir. Məs: heyvandarlıq binalarında ventilyasiya sisteminin qurulması ilə yanaşı digər tədbirlə-rin təşkili heyvandarlıq məhsullarının yüksəlməsi ilə böyük iqtisadi səmərə verir.

Sağlamlaşdırıcı tədbirlərin iqtisadi səmərəliyinin hesabat metodikası hələ yaxşı təkmilləşdirilməmişdir. Bu onunla əlaqədardır ki, müxtəlif növ işlərin və yaxud isteh-salat sahələrinin iqtisadi göstəriciləri müxtəlif amillərdən o cümlədən əmək şəraitin-dən də asılıdır. Bütün bu amilləri ətraflı öyrənmək mümkün deyildir.

İstehsalat şəraitinin zərərli təsirindən əmələ gələn peşə xəstəlikləri nəticəsində iş qabiliyyəti müvəqqəti olaraq itirilir və nəticədə təsərrüfata ziyan dəymiş olur. İstehsa-latda görülən sağlamlaşdırıcı tədbirlər nəticəsində peşə xəstəliklərinin aşağı düşmə göstəricisi belə təyin edilir:

_.

burada B₁- sağlamlaşdırıcı tədbirlər görülənə qədər itirilmiş adam - günlərin sa-

yını;

B₂- sağlamlaşdırıcı tədbirlər görüldükdən sonra itirilmiş adam-günlərin

sayını göstərir.

Peşə xəstəliklərinin aşağı düşmə göstəricisi o işçilər üçün təyin edilirki, onların iş şəraitləri sağlamlaşdırma tədbirlərinin həyata keçerilməsi ilə dəyişə bilsin.

Xəstəlik göstəricisinin aşağı düşməsi ilə əlaqədar olaraq əmək məhsuldarlığının artması aşağıdakı düsturla təyin edilir:

Bədbəxt hadisədən zərərçəkmiş şəxslərə dəyən zərərin ödənilmə qaydasi və bunun hesablanmasi.

Bədbəxt hadisədən zərərçəkmiş şəxslərə dəyən zərər yalnız istehsalatla əlaqədar hadisələrdə müəssisə tərəfindən ödənilir. Maddi yardımın həcmi isə zərərçəkənin əmək qabiliyyətinin ümumi vəziyyətindən, peşə qabiliyyətinin itirilmə dərəcəsindən və müəyyən edilmiş təqaüdün məbləğindən asılı olaraq müəyyənləşdirilir.

Əgər fəhlə peşə qabiliyyətini müəyyən faiz, (ümumi əmək qabiliyyətini isə nə-zərə alınacaq dərəcədə) itirilmiş olarsa və ona müəyyən məbləğdə təqaüd müəyyən edilmişsə, onda fəhləyə (işçiyə) ödəniləcək maddi zərərin məbləği belə hesablanır:

burada N_op - fəhləyə verilən orta aylıq əmək haqqını;

Əgər işçi (fəhlə) peşə və ümumi əmək qabiliyyətini müəyyən faiz itirərsə, onda ödəniləcək maddi zərərin məbləği aşağıdakı kimi təyin edilir:

N_min - zərərçəkənə verilən minimum əmək haqqıdır man.la.

Əgər peşə qabiliyyətini 100% (n-i ) itirərsə, onda ödəniləcək maddi zərərin məb-ləği belə hesablanır:

İstehsalatla əlaqədar olmayan və ya məişətlə əlaqədar bədbəxt hadisə olduqda, müəssisə nəinki zərərçəkənə dəyən zərəri ödəmir, hətta onun sıradan çıxan maşını, avadanlığı və s. zərərçəkənin şəxsi əmlakı hesabına düzəltdirmək hüququ vardır.

İstehsalatda alınan əmək xəsarətlərinin səbəblərini ləğv etmək və bir daha təkrar olmaması üçün aşağıdakı təhlil üsullarından istifadə edilir.

Bu üsulla bədbəxt hadisə və peşə ilə əlaqədar xəstəliklərin eyni şəraitdə eyni avadanlıqla törənməsi və təkrar olan bədbəxt hadisələrin baş vermə səbəbləri aydın-laşdırılır.

Monoqrafik üsul ilə istehsalatda baş verən əmək xəsarətlərinin törənmə səbəblə-rinin öyrənilməsi yuxarıda qeyd edilən üsullara nisbətən ən dəqiq və əlverişli sayılır.

Buna görədə sənayedə və Kənd təsərrüfatında əmək xəsarətlərinin səbəblərinin öyrənilməsində və əmək mühafizəsi planını tərtib etdikdə bu üsuldan geniş istifadə edilir.

İstehsalatda olan texniki avadanlığa aid təhlil verilir və bu təhlil ilə avadanlığın tutduğu sahə, avadanlıqlar arasındakı keçidlər, istehsal edilən məmulatın və xamma-lın daşınması üçün yollar, istehsalatda tətbiq edilən avadanlıqların köhnə və təzəliyi, onların təmir edilmə qrafikləri və s. bu kimi məlumatlar müəyyənləşdirilir.

Təcrübələr göstərir ki, sənaye və Kənd təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrində təhlü-kəsizlik texnikası tədbirləri nə qədər çox və düzgün həyata keçerilərsə,əmək xəsarət-lərinin sayı bir qədər azalmış olar.

5. İqtisadi üsul. Burada əmək xəsarətləri nəticəsində dəyən zərər hesablanır. Bu üsul müəssisənin əmək mühafizəsi tədbirlərinə çəkdiyi xərclərin iqtisadi səmərəsini təyin etməyə imkan verir.

Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi əsasnaməyə görə istehsalatla, istehsalatla əla-qədar olmayan və məişiətlə əlaqədar alınan xəsarətlər aşağıdakılardır:

1. Müəssisə rəhbərinin göstərişi ilə istehsalatla əlaqədar olan hər hansı tapşırılığı yerinə yetirərkən baş verən əmək xəsarətləri.

2. İstehsalat proseslərini icra edərkən baş verən əmək xəsarətləri.

3. Müəssisə yaxud ictimai təşkilat rəhbərlərinin tapşırığı ilə ictimai işləri yerinə yetirərkən baş verən əmək xəsarətləri.

4. Çalışdığı təşkilatda iş vaxtı dövlət əmlakını qoruyarkən, insanları təhlükədən xilas edərkən və b. vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirərkən baş verən əmək xəsarətləri.

İstehsalatla əlaqədar olan xəsarətlər yaralanma, zədələnmə hallarından başqa ter-mik, elektrik, şüa və s. təsir nəticəsində alına bilər.

İstehsalatla əlaqədar olmayan xəsarətlər aşağıdakılardır.

1. İşə gedərkən və işdən qayıdarkən nəqliyyatda baş verən xəsarətlər.

2. İctimai tapşırıq və vəzifələri yerinə yetirərkən baş verən xəsarətlər.

3. Ezamiyyətdə olarkən orada alınan xəsarətlər. (əmək haqqı sığorta hes.öd).

Məişətlə əlaqdar olan xəsarətlər işdən sonra evdə və nəqliyyatda alınan xəsarət-lər hesab edilir.

Belə hallarda əmək haqqı xəstəlik vərəqəsi üzrə ödənilir.

Çoxlu sayda istehsalat amilləri və göstəricilərini elektron hesablama maşınların-da hesablanması və eyni vaxtda müqayisə edilməsi, əl ilə aparılan əməliyyatlara nis-bətən daha az əmək sərf edir. Avtomatlaşdırılmış sistemlərdə əməliyyat aparmaq üçün qabaqcadan onun xüsusi proqramı hazırlanır və həmin proqram maşının yaddaş blokuna verilir. Bu proqrama rayon, (T/T) üzrə bədbəxt hadisələrin paylanması, o cümlədən ölüm hadisəsi və başqa məlumatlar daxil edilir.