Azərbaycan döVLƏt aqrar universiteti İnformasiya texnologiyalari, aqrar müHƏNDİSLİk və energetika faküLTƏSİ

Bunlar işin xarakterindən asılı olaraq müxtəlifdir. Hazırda bütün müəssisələrdə iş həftəsi 40 saatdan artıq deyildir. Zərərli iş şəraitində çalışan fəhlə və qulluqçular üçün həftəlik iş müddətinin 36 saatdan artıq olmasına icazə verilmir. Bundan əlavə, Əmək qanunçuluğuna görə işçilərin bəzi kateqoriyaları üçün (müəllimlər, həkimlər və b.) iş vaxtının qısaldılmış müddəti müəyən edilmişdir.

Fəhlə və qulluqçular üçün iki istirahət günlü beş günlük iş həftəsi təsdiq olun-muşdur. İş günün müddəti müəssisənin daxili əmək qaydalarından, növbə qrafikin-dən asılı olaraq idarə rəhbərliyi və həmkarlar komitəsi ilə birlikdə, mövcud normalara əsasən müəyyən edilir. İstehsalın xarakteri və şəraiti beş günlük iş həftəsinə keç-məyə imkan vermədikdə, bir istirahət günü olan altı günlük iş həftəsindən istifadə olunur. Həftəlik norma 40 saat olduqda gündəlik iş müddəti 7 saatdan, həftəlik norma 36 saat olduqda gündəlik iş müddəti 6 saatdan və həftəlik norma 24 saat olduqda gün-dəlik iş müddəti 4 saatdan artıq olmamalıdır.

Bəzi idarə rəhbərlərinə, inzibati, texniki və təsərrüfat heyyətinə, həmçinin xüsu-siyyətlərinə görə iş vaxtını dəqiq müəyyən etmək mümkün olmayan fəhlə və qulluq-çulara müstəsna hallarda normalaşdırılmamış iş günü rejimində işləməyə icazə veri-lir. Bu kateqoriyadan olan işçilər istehsalat zərurəti olduqda normadan artıq işə cəlb oluna bilərlər. Müəssisədə həmin işçilərin soyadları təsdiq edilir və kollektiv müqa-viləyə əlavə olunur.

Fəhlə və qulluqçulara istirahət və nahar üçün ən çoxu iki saat müddətində fasilə verilir. Fasilə iş vaxtına daxil edilmir. İstirahət günləri işləmək qadağandır. Ayrı-ayrı fəhlə və qulluqçuların istirahət günü işə cəlb edilməsi müstəsna hallarda, həmkarlar ittifaqı komitəsinin razılığı ilə mümkündür. Bunun əvəzində iki həftədən gec olma-yaraq fəhləyə istirahət verilməlidir. Fəhlə hər hansı səbəbə görə işdən azad edildikdə isə ona işlədiyi istirahət günü üçün ikiqat əmək haqqı verilir. Bəzi hallarda həmkarlar ittifaqı komitəsinin razılığı ilə müdiriyyət fəhləni əlavə işə saxlaya bilər. Bu yaşı 18-dən yuxarı olan fəhlə və ya qulluqçu üçün dalbadal iki gün ərzində dörd saatdan və ildə 120 saatdan çox ola bilməz. Yalnız qəzaların ləğv edilməsi, normal işin pozul-ması qarşısını almaq üçün təcili təmir və başqa hallarda əlavə işə icazə verilir.

Bütün fəhlə və qulluqçular iş yeri, vəzifəsi və maaşı saxlanılmaqla hər il məzu-niyyət almaq hüququna malikdirlər. Məzuniyyət növbəsi həmkarlar ittifaqı komitəsi-nin razılığı ilə, müdriyyət tərəfindən tərtib olunur.

Azərbaycan Respublikasında ümumi işləyənlərin təxminən 50%-ni qadınlar təşkil edir.

Ağır və zərərli işlərdə qadın əmyindən istifadə edilməsini əmək qanunçuluğu qadağan edir. Gecə növbələrində, həmçinin normadan artıq hamilə qadınların və südəmər uşağı olan qadınların işlədilməsi qadağan edilir. Hamilə qadınları və 8 yaşı-na qədər uşağı olan anaları ezamiyyətə göndərmək olmaz. Bir qadının bir dəfədə götür-düyü yük 15 kq (iki nəfərin nasılkada apardığı yük isə 50 kq) -dan artıq olmamalıdır. Əgər qadın traktorçu-maşinist işləyirsə, o zaman onun işi yerinə yetirmə norması 10% azaldılır və əlavə məzuniyyəti isə 16 iş gününə qədər artırılır.

16 yaşa qədər olan yeniyetmələrin işə götürülməsini əmək qanunuçuluğu qa-dağan edir. Bəzi hallarda həmkarlar ittifaqının razılığı ilə 14-15 yaşına çatmış şəxs-lər işə götürülə bilər. İşə götürülməzdən qabaq bütün yeniyetmələr həkim müayinə-sindən keçməlidirlər. Əmək qanunçuluğu 18 yaşdan aşağı olan şəxsləri ağır, təhlükəli işlərdə, gecə növbələrində habelə normadan artıq işlədilməsini və zərərli şəraitdə işlədilməsini qadağan edir. 15-16 yaşlı yeniyetmələr gündə 4 saat, 16-18 yaşlı yeni-yetmələr isə gündə 6 saat işlədilməlidir. 15-16 yaşına qədər olan yeniyetmələr üçün ildə 42 təqvim günü, 16-18 yaşınadək işçilərə isə 35 təqvim günündən az olmayaraq məzuniyyət verilir. 16-18 yaşına qədər oğlanlar üçün bir dəfədə (götürülən ) aparılan yük 15 kq, qızlar üçün 10 kq qəbul edilmişdir. İki adam birgə işlədikdə sağlam bədənli oğlanlar üçün nasılkanında çəkisi daxil olmaqla 70 kq, qızlar üçün isə 50 kq müəyyən edilmişdir. Bir təkərli bir oxlu araba tətbiq edildikdə oğlanlar üçün 57,4 kq, yük aparmağa icazə verilir. Qızlara icazə verilmir.

İki təkərli araba tətbiq edildikdə oğlanlar üçün hamar yolda 114 kq, qeyri hamar yolda 57,4 kq aparılmasına icazə verilir. Qızlara icazə verilmir.

Üç və dörd təkərli araba tətbiq edildikdə oğlanlar üçün 82 kq, qızlar üçün isə 57,4 kq yük aparılmasına icazə verilir.

Yer üstlü relisli, yollarda araba ilə yük aparılması lazım gələrsə, oğlanlar üçün 492 kq, qızlar üçün 328 kq müəyyən edilmişdir. Çəkisi 60 kq-dan artıq olan yükləri 3 m məsafəyə qaldırmaq lazım gələrsə, o zaman qaldırıcı mexanizmlərdən və başqa müxanizmlərdən istifadə edilməlidir.

Çəkisi 300 kq-dan artıq olan yükləri qaldırmaq üçün mütləq qaldırıcı kran yaxud telfer tətbiq edilməlidir.

Əmək Məcəlləsinin 241-ci maddəsi ağır işlərdə, zərərli əmək şəraitində habelə yer altı işlərdə qadın əməyindən istifadə edilməsini qadağan edir. 242-ci maddəsi qadınları gecə növbəsində işə cəlb etməyə icazə vermir. Bundan başqa 3 yaşa qədər uşağı olan qadınların növbədən artıq işlədilməsinə, istirahət günləri işlədilməsinə və ezamiyyətə göndərilməsinə icazə vermir. 244-cü maddəsi hamilə qadınların və süd-əmər uşağı olan qadınların Əmək haqqını aşağı salmaq, 240-cı maddəsi işə götürməkdən imtina etmək yol verilməzdir. 250-ci maddəsi 18-yaşdan aşağı olan yeniyetmələrə ağır işlərdə, zərərli və təhlü-əli əmək şəraitində habelə torpaq altı işlərdə işləməsini qadağan edir.

Yeniyetmələri rayon həddibuluğa çatmayan işlər üzrə komissiyanın razılığı ol-madan işdən çıxarmaq qadağandır.

18 yaşdan aşağı olan fəhlə və qulluqçulara əmək haqqı müvafiq olaraq başqa kateqoriyalardan olan fəhlə və qulluqçuların tam əmək haqqı kimi ödənilir. Həddi buluğa çatmayanlar əmək qaydalarını pozduqda daşıdığı məsuliyyət həddi buluğa ça-tanlarda olduğu kimidir.
9. Əmək mühafizəsi qaydalarını pozanların məsuliyyəti.

Sənaye və kənd təsərüfatında bədbəxt hadisələrin və qəzaların baş verməsində əmək mühafizəsi qaydalarının pozulmasında müəssisə və t/t rəhbərləri və digər vəzi-fəli mühəndis-texnik və başqa mütəxəsislər məsuliyyət daşıyırlar. Bu məsuliyyət hər kəsin cavabdeh olduğu iş üzrə müəyyən edilir. Əmək mühafizəsi qaydalarını pozan-ların təqsiri üzündən baş vermiş xəsarətlər ağır və yüngülüyündən asılı olaraq onlara aşağıdakı cəzalar verilir.

1. İntizam cəzası - buraya töhmət, əmr ilə müxtəlif növ xəbərdarlıq, vəzifədən azad etmə və s.

2. İnzibatı cəza - buraya cinayətlə əlaqədar olmayan, lakin əmək mühafizəsi qay-dalarını kobud pozan və əmək mühafizəsi tələblərini ödəməyən vəzifəli şəxslərin cə-rimə edilməsi daxildir.

Müəssisələri cərimə etmək ixtiyarı texniki əmək müfəttişinə, Dövlətdağ texniki nəzarətinə və sanitar nəzarətinə verilmişdir.

Cərimə müqəssirin əmək haqqından idarənin baş mühasibi tərəfindən tutularaq dövlət büdcəsinə keçirilir. Cərimənin dövlət hesabından verilməsi qadağandır.

Əgər qaydaların pozulması nəticəsində iş qabiliyyəti (pozularsa) itirilərsə, yaxud ağır xəsarət baş verərsə, o zaman müqəssir 3 ilə qədər azaldıqdan məhrum edilir.

Əmək mühafizəsi qaydalarının pozulması ilə bir necə adam ağır zədələnərsə, ya-xud ölüm hadisəsi baş verərsə, o zaman müqəssir 5 ilə qədər azadlıqdan məhrum edilir.

Fəhlə və qulluqçulara verilən illik məzuniyyətin müddəti 21 təqvim gündən az olmamalıdır.

Müəyyən kateqoriyalı işçilərə iş şəraitindən asılı olaraq əlavə məzuniyyətdə ve-rilir.

Yanvarın 1-2-si –Yeni il.

Yanvarın 20-i – Ümumxalq hüzn günü.

Martın 8-i – Beynəlxalq qadınlar günü.

Martın 20, 21-i – Novruz bayramı.

2 gün – Ramazan bayramı.

2 gün – Qurban bayramı.

Mayın 9-u – Qələbə günü.

Mayın 28-i – Respublika günü.

İyunun 15-i – Azərbaycan xalqının milli qurtuluş günü.

İyunun 26-sı – Azərbaycan Respublikasının silahlı qüvvələr günü.

Dekabırın 31-i – Dünya azərbaycanlılarının həmrəylik günü.

Noyabrın 12 – i – Konstitusiya günü.

Noyabrın 17 – i – Milli dirçəliş günü
BUNLAR IŞ GÜNÜ HESAB EDILIR.
Oktyabrın 18-i –Dövlət müstəqilliyi günü.

Noyabrın 12-i – Konstitusiya günü.

Noyabrın 17-i – Milli dirçəliş günü.
Heyvandarlıqda iki növbəli iş rejimi tətbiq edilir.

1-ci növbə saat 7-dən 11-ə qədər

2-ci növbə saat 15-dən 19-a qədər

Sağım işlərində isə

1-ci növbə saat 6-dan 14⁴⁰- qədər

2-ci növbə saat 13-dən 21-ə qədər davam etməlidir.

Maşınla sağım aparan operator həftədə 6- günlük iş rejimində işləyir.

1-ci növbə saat 5⁴⁰-dan 12⁴⁰-a qədər

2-ci növbə saat 15⁴⁰-dan 22⁴⁰-a qədər davam edir.

İnəkləri sağıma hazırlayan operator bir növbədə işləməklə 80 baş inəyə xidmət etməlidir.

Doğum şöbəsində operator 5 günlük iş həftəsində 8 saat 12 dəqiqə işləməklə 80 baş inəyə xidmət etməlidir. Fermada işləyənlər üçün fasilə 4 saat işlədikdən sonra 30 dəqiqədən 2 saata qədər ola bilər. Həmin fasilə iş vaxtına daxil edilmir.

Heyvandarlıqda istehsalat təhlükəsi və zərərləri.

İstehsalat proseslərində insan əməyini birləşdirən əmək alətləri və əmək vasitələ-ridir. Heyvandırlıqda əsas əmək aləti heyvan hesab olunur.

İşçi istehsalat prosesində heyvana qulluq etdikdə müxtəlif enerji növlərindən və maşın, aparat alətlərdən geniş istifadə edir. Bir çox texnoloji əməliyyatlarda kimyəvi maddələrdən istifadə edilir. Ayrı-ayrı proseselərdə yüksək temperatura və təzyiq şə-raitində zərərli maddələr ayrılır. Heyvanlara qulluq etdikdə, xəstə heyvanları müalicə etdikdə və başqa profilaktiki tədbirlər həyata keçirdikdə yuxarıda adları çəkilən isteh-salat amillərinin insan orqanizminə zərərli təsiri nəticəsində insan təhlükəli zonaya düşərək bədbəxt hadisəyə düçar olur və bəzi halllarda isə xəstə heyvanlara qulluq et-dikdə yoluxucu xəstəliyə tutula bilir.

Əmək şəraitini yaxşılaşdırmaq və əmək xəsarətinin proflaktiki məsələlərini öy-rənmək üçün hər bir zərərli və təhlükəli istehsalat amillərini düzgün qiymətləndirmək lazımdır. Zərərli və təhlükəli istehsalat amillərinin insan orqanizminə təsiri nəticəsin-də sağlamlıq və iş qabiliyyəti itirilir.

Heyvandarların əmək şəraiti başqa kənd təsərüfatı işçilərinin əmək şəraitindən fərq-lənir. İstehsat xəsarəti və peşə xəstəliyinin profilaktikası işin xüsusiyyətinə əsasən işlənməlidir.

Təhlükəsiz əmək şəraiti və sağlımlığı təmin etmək üçün təhlkükəli və zərərli is-tehsalat amillərini lazımi dərəcədə öyrənib, mühafizə vasitələrini yaratmaqdır. Bütün hallarda təhlükə yaxud zərərli potensialları vaxtaşırı öyrənib və təyin edib, tədbirlər görmək, onları zərərsizləşdirib aradan qaldırmaq vacib məsələdir.

Kolektiv müqavilə bağlanmazdan əvvəl müqavilənin layihəsi fəhlə və qulluqçu-ların yığıncaqlarında müzakirə edilir və bəyənilir.

Kolektiv müqavilə həmkarlar ittifaqının üzvü olub-olmadıqlarından asılı olama-yaraq müəssisənin, təşkilatın bütün fəhlə və qulluqçularına aid edilir.

Kollektiv müqavilədə əmək və əmək haqqı məsələləri üzrə mövcud qanunveri-ciliyə uyğun olaraq məlum müəssisə, təşkilat üçün müəyyən edilən əsas müddəalar, habelə iş vaxtı, istirahət vaxtı, əmək haqqı və maddi həvəsləndirmə, əmək mühafizəsi sahəsində müdiriyyət fabrik, zavod, yerli həmkarlar təşkilatı tərəfindən onlara veril-miş hüquqlar hüdudunda işlənib hazırlanan və normativ xarakter daşıyan müddəalar olmalıdır.

Kollektiv müqavilə ilə istehsalat planlarının yerinə yetirilməsi, istehsalatın və əməyin təşkilinin təkmilləşdirilməsi, yeni texnikanın tətbiq edilməsi və əmək məhsul-darlığının yüksəldilməsi, məhsulun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və maya dəyərinin aşağı salınması, istehsalat və əmək intizamının möhkəmləndirilməsi, bilavasitə isteh-salat kadrlarının ixtisasının yüksəldilməsi və onların hazırlanması sahəsində müdiriy-yətin, fəhlə və qulluqçular kollektivinin razılığı olmalıdır.

Kollektiv müqavilədə fəhlə və qulluqçuların istehsalatın idarə olunmasına cəlb edilməsi, əməyin normalaşdırılmasının, əmək haqqı və maddi həvəsləndirmə forma-larının təkmilləşdirilməsi sahəsində, əməyin mühafizəsi, istehsalat qabaqcıllarına gü-zəştlərin və imtiyazların verilməsi, zəhmətkeşlərin mənzil şəraitinin və onlara mədəni məişət xidmətinin yaxşılaşdırılması, tərbiyə işinin və mədəni-kütləvi işin genişləndi-rilməsi sahəsində müdriyyətin, fabrik, zavod, yerli həmkarlar təşilatının öhdəliyi ol-malıdır.

Zərərli əmək şəraiti olan işlərdə, habelə xüsusi temperatur şəraitində görülən və ya çirklənmə ilə əlaqədar olan işlərdə fəhlə və qulluqçulara müəyyən edilmiş norma ilə pulsuz iş paltarı, iş ayaqqabısı və digər fərdi mühafizə vasitələri verilməlidir.

Çirklənmə ilə əlaqədar işlərdə müəyyən olunmuş normalarla pulsuz sabun veri-lir. Zərərli maddələrin dəriyə təsir göstərə biləcəyi işlərdə müəyyən olunmuş norma-larla pulsuz yuyucu və zərərsizləşdirici vasitələr verilməlidir. Zərərli əmək şəraiti olan işlərdə fəhlə və qulluqçulara müəyyən olunmuş normalarla pulsuz süd və ya ona bərabər tutulan başqa qida məhsulları verilməlidir.

Yeyinti sənayesi, ictimai peşə və ticarət müəssisələrinin, su kəməri qurğularının, müalicə proflaktika və uşaq tərbiyə ocaqlarının, habelə bəzi digər müəssisələrin, ida-rələrin və tikintilərin işçiləri əhalinin sağlamlığını mühafizə məqsədilə (göstərilən) tib-bi müayinədən keçirilməlidir.

1. Müəssisələrdə, idarələrdə, təşkilatlarda həmkarlar ittifaqı komitəsinin və müd-riyyətin bərabər sayda nümayəndələrindən təşkil edilən əmək mübahisələri komissi-yaları.

2. Həmkarlar təşkilatının fabrik, zavod, yerli komitələri, rayon (şəhər) xalq məh-kəmələri baxırlar.

Bəzi kateqoriyalardan olan işçilərin əmək mübahisələrinə tabelik qaydası ilə yuxarı orqanlar baxırlar.

3. Qanuna görə bilavasitə rayon (şəhər) xalq məhkəmələrində və başqa orqan-larda baxılmalı olan mübahisələr istisna olmaqla əmək mübahisələri komissiyası müəssisələrdə, idarələrdə, təşkilatlarda fəhlələr və qulluqçular ilə müdiriyyət arasında baş verən əmək mübahisələrinə baxan məcburi ilkin orqandır.

Komissiyanın qərarları tərəflərin razılığı ilə qəbul edilir.

2. Mikroiqlim parametrlərinin insan orqanizminə təsiri və onları ölçən cihaz-

lar.

3. Binaların qızdırılmasında tətbiq edilən qızdırma növləri.

5. Qızdırıcılar üçün lazım olan yanacaq normasının hesablanması.

6. Binalarda tətbiq edilən ventilyasiyanın məqsədi.
Ə D Ə B İ Y Y A T

1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı – 2002.

2. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi. Bakı “Hüquq ədəbiyyat” 2008.

3. İstehsalatda bədbəxt hadisələrin təhqiq edilməsi və yçota alınması. “Bakı, hü-

quq ədəbiyyatı” 1998.

4. Həsənov B.A. Əmək mühafizəsi. Bakı, Maarif, 1986.

5. Tağızadə T.H. Meliorasiya t/tında əmək mühafizəsi. Bakı. “Maarif” 1990.

6. Əfəndiyev R.İ. Heyvandarlıqda təhlükəsizlik texnikası. Bakı. Azərnəşr 1987.

7. Канашев Ф.М и др. Охрана труда. М.; 1988.

8. Луковников А.В. Охрана труда. М.; «Колос»1989.

9. Денисенко Г.Ф. Охрана труда. М.; «Высшая школа» 1989.

10. Шурин Е.Т. Пожарная безопасности на животноводческих фермах. М.;

1984.

1. İstehsalat binalarında mikroiqlim parametrləri.

Əhalinin sağlam əmək və həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün elmin gigi-yenik tələb və nəticələrinə əsaslanan bütün təcrübi üsulların məcmuyu (toplusu) sanitariya sahəsini təşkil edir.

İstehsalat sanitariyası ümumi sanitariya sahəsinin bir bölməsi olub, istehsalat müəssisələrində zəhmətkeşlərə sağlam əmək şəraiti yaradılması üçün texnoloji pro-seslərdən və əməliyyatlardan düzgün istifadə edilmə üsullarından ibarətdir. Bu üsul-lar xarici mühitin gigiyenik normativlərinə (məsələn, meteoroloji şərait nor-maları, havada zərərli maddələrin, tozların buraxılabilən normaları və s.) əsaslanır.

İstehsalat sanitariyası bölməsinə istehsalat müəssisələri ərazisinin sanitariya cəhətdən avadanlıqlaşdırılması məsələləri, istehsalat binaları və qurğularının gigi-yenik məsələləri, sanitariya-məişət qurğuları, ventilyasiya, qızdırma, işıqlandırma, tullantı suların təmizlənməsi və s. daxildir.

Mühitdə meteoroloji amillərin kompleks təsir göstərməsi nəticəsində hava yaranır. Çox illik hava şəraiti isə iqlim yaradır. Sutka ərzində havanın xeyli dəyiş-məsi insan və heyvan sağlamlığına təsir göstərir. Havanın kəskin dəyişməsi nə-ticəsində soyuqlama və yoluxucu xəstəliklər əmələ gəlir.

İnsan və heyvanları meteoroloji amillərin zərərli təsirindən mühafizə etmək üçün xüsusi binalar, altıaçıq və s. yaradılır.

İstehsalat binalarında mikroiqlim parametrləri aşağıdakılardır:

İstilik t°C, nisbi nəmlik φ%, iş yerlərində havanın hərəkət sürəti V.m/san, barometrik təzyiq P,k Пa (mm.civ.süt.). Bu dörd iqlim parametrləri iş yerlərində xarici mühit (normalaşdırmaq) şəraitini normallaşdırır. Əmək mühafizəsinin prak-tikasında əsas dörd mikroiqlim parametrlərinin normallaşdırılmış qiymətləri qəbul edilmişdir. İstiliyin normadan artıq olması ürək-damar sisteminə, su və duz balan-sının pozulmasına təsir edir. Ona görə də insan orqanizmində istilik balansının nizamlanması, xarici mühit şəraitindən asılı alaraq, insan bədənində istiliyin (36,6°C) sabit saxlanılmasını təbiət özü nizamlayır. Mühitin istiliyi 33-35°C-dən artıq olduqda insan orqanizmdən istiliyin mühitə verilməsi, dəri səthindən tər vasitəsilə olur. Belə halda orqanizm su və duz itirir ki, bu da onun həyat fəaliy-yətində əsas rol oynayır. İsti sexlərdə (qazan-xana və s.) fəhlə duzlu və yaxşı qazlı su ilə təmin olunmalıdır. İstiliyin mənfi 15°C-ə qədər aşağı düşməsi nəticəsində orqanizm soyuyur və bədənin ayrı-ayrı sahələri dona bilir. İstehsalat binalarında havanın istiliyini ölçmək üçün müxtəlif konstruksiyalı civə və spirtli termo-metrlərdən istifadə olunur. Havada doymuş su buxarlarının olması orqanizmin istiliyinə müxtəlif təsir göstərir. Artıq nəmlik binada (85%-dən yuxarı) rütubət yaradır.

Havada orta nəmlik (40-70%) insan orqanizminə yaxşı təsir göstərir və bədənin istiliyini artırmır. Nəmliyin normadan aşağı olması (30% -dən aşağı) yaxşı hal deyil belə ki, bədənin səthindən nəmliyin buxarlanması artır və orqanizmin mühafizə xassəsi azalır. Havanın nəmliyi müxtəlif hiqrometrik göstəricilərlə xarakterizə olunur.

Mütləq nəmlik 1m³ havada olan su buxarının çəki miqdarı ilə ifadə olunur. Mütləq nəmlik havada buxar formasında olan suyun miqdarının hesablanması yolu ilə tapılır. Nisbi nəmliyi ölçmək üçün avqust hiqrometrin və aspirasiyon psixo-metrlərindən istifadə edilir. Binalarda havanın hərəkət sürəti insan sağlamlığına müxtəlif təsir göstərir. Yüksək istilikli binalarda havanın dəyişdirilməsi insan orqanizmindən istiliyin verilməsini artırır və onun halını yaxşılaşdırır, aşağı istilikdə isə havanın dəyişdirilməsi insan orqanizminə pis təsir göstərir. İsti vaxtlarda havanın hərəkət sürəti 0,2 m/san, soyuq vaxtlarda isə havanın hərəkət sürəti 0,05-0,1 m/san. artıq olmamalıdır. Yay aylarında havanın hərəkət sürəti 0,3 m/san-dən çox ola bilər. Habelə havanın hərəkət sürəti binalarda ayrılan tozun və başqa zərərli maddələrin çıxarılmasına təsir edir.

Binalarda havanın hərəkət sürəti 0,2 m/san-dən az olduqda, ölçmək üçün katater-mometrlərdən, havanın sürəti 0,2 m/san-dən çox olan yerlərdə isə, çaşqalı və qanadlı anomometrlərdən istifadə edilir.

Atmosfer təzyiqinin dəyişməsi mərkəzi sinir sistemi ilə bütün orqanlara təsir edərək müxtəlif xəstəliklər yarada bilir. Normal atmosfer təzyiqinə nisbətən təzyiqin bir neçə m.m.civə sütunu qədər ani dəyişməsi insan sağlamlığı üçün təhlükə yaradır. Belə hallarda daxili orqanların həyat fəaliyyəti pozulur və ümumi xəstəliklər yaranır.

Atmosfer təzyiqini ölçmək üçün müxtəlif tipli barometrlərdən istifadə edilir.

Mikroiqlim parametrlərini normallaşdırmaq üçün binaların qızdırılması və ventilyasiyası həyata keçirilir. İstehsalat şəraitində havada olan toz və zərərli qazlar normadan artıq olduqda insanlarda dəri, göz və vərəm xəstəliyi yarada bilir. Havada zəhərli qazların normadan artıq olması isə orqanizmdə müxtəlif zəhərlən-mələr yaradır. Bunlar orqanizmə tənəffüs, dəri və həzm yolları vasitəsilə daxil olur. Ona görə də toz və qazların miqdarı normadan artıq olmamalıdır. Binalarda bunların miqdarını (normasını) azaltmaq üçün ventilyasiya tətbiq edilir və belə şəraitdə işləyənlərə müxtəlif tipli respirator və əleyhi qazlar (istifadə edilməlidir) verilir.

Yerli qızdırmaya-odunla, elektriklə yaxud qazla işləyən sobalar aiddir.

Bu qızdırma ümumi sahəsi 500 m²-ə qədər olan istehsalat binalarını qızdırmaq üçün istifadə edilir. Soba ilə qızdırma nəinki, yanğın üçün təhlükəlidir, hətta bir sıra nöqsanlarıda vardır, yəni havanı çirkləndirməsi, binada havanın aşağıqatının pis qız-dırması və faydalı iş əmsalının aşağı olmasıdır.

Mərkəzi qızdırma su, buxar və isti hava ilə aparıla bilir.

Kənd təsərrüfatında istehsalat və heyvandarlıq binalarını qızdırmaq üçün əsasən su ilə qızdırmadan istifadə edilir. Mərkəzləşdirilmiş su ilə qızdırma sistemlərində qızdırıcı, qazanlara doldurulmuş su hesab edilir. Qazanlarda qızdırılmış su borular vasitəsilə qızdırıcı radiatora verilir və oradan isə suyun istiliyi qızdırılacaq mühitə verilir. Radiatorda soyumuş su isə yenidən qızmaq üçün qazana qayıdır. Qızdırıcı radiatorlar hamar və qabırqağalı borulardan hazırlanır. Qızdırıcı radiatora daxil olan aşağı təz-yiqli suyun temperaturası 85-95°C, ra-diatordan çıxan suyun temperaturası isə 65-70°C olur. Qızdırıcı radiatorlar 120-135°C-ə qədər davam gətirə bilir. Buxar qızdırı-cıları aşağı təzyiqli (70 k Пa-qədər) və yüksək təzyiqli (70 kПa-dan yuxarı) ola bilir. Buxar qızdırıcılarında buxar istiliyini mühitə berərək maye halına çevrilir və yenidən qızmaq üçün borular vasitəsilə qazana qayıdır. Su ilə qızdırılan radiotorda qızdırma səthi:

götürülür.

Radiator ayrı-ayrı bölmələrdən ibarət olduğundan, bölmələrin sayı, bir bölmənin sahəsindən asılı olaraq aşağıdakı kimi təyin edilir:

götürülür.

Binanın xaricindəki temperatura bina daxilinə nisbətən çox aşağı olan hallarda, radiator qızdırıcısı bina daxilində normal temperatura yarada bilmir. Belə halda bina-nın girişindən isti hava üfürməklə aparılan qızdırıcı tətbiq edilir.

Belə qızdırıcı qurularkən, açıq qapıdan daxil olan havanın həcmi aşağıdakı kimi təyin edilir:

Qapının yanlarından hava üfürməyə başladıqda binaya daxil olan soyuq havanın bir hissəsi isti hava tərəfindən sıxışdırılaraq bina xaricində saxlanılır. Bu havanın həc-mi belə hesablanır:

Beləliklə bina üçün lazım olan isti havanın,

=(m

havanın həcm çəkisini;

Qurğunun məhsuldarlığı (ayrılan istiliyin miqdarı) belə təyin edilir:

Qızdırıcıda boruların uzunluğu,

l=(m)

Bina üçün tələb edilən kalorifer qızdırıcısının sayı,

 - qızdırcının istilik itkisini nəzərə alan əmsal olub,  = 1,05 götürülür.

Binalarda mikroiqlim yaratmaq üçün avtomatik təsir edən kondisioner qurğu-sundan istifadə edilir.

Kondisioner qurğusu havanın təmizlənməsini, nəmləşdirilməsini, havanın zərə-sizləşdirilməsini və planlaşdırılmasını həyata keçirir. Bu qurğu hava qəbul edicidən, ventilyatordan, qızdırıcıdan, hava nizamlayıcısından, təmizləyicisindən, nəmləşdi-ricidən və s. ibarətdir.

Son zamanlar kondisioner qurğusu traktorların kabinələrindədə tətbiq edilir. (B-K-1500, 1800, 2000, 2500 və s).