| 3. Giriş. Əmək mühafizəsinin məzmunu, başqa fənlərlə əlaqəsi.
“Əmək mühafizəsi” 4 müstəqil bölməni əhatə edən elmi, sosial-texniki fəndir.
1. “Əmək mühafizəsinin hüquqi və təşkilati əsasları” bölməsində işçilərin zədə-lənmə və peşə xəstələnmələrinin aradan qaldırılmasına yönəldilmiş kompleks hüquqi-təşkilati tədbirlər öyrənilmir.
2. “Əmək gigiyenası və istehsalat sanitariyasının” əsasları bölməsində işçilərə zərərli istehsalat amillərinin (səs-küy, toz, qaz, şüalanma və s) zərərli təsirinin qar-şısını alan təşkilati, gigiyena, texniki-sanitariya tədbirləri və vasitələri öyrənilir.
3. “Təhlükəsizlik texnikasının əsasları” bölməsində işçilərə təhlükəli istehsalat amillərinin təsirinin qarşısının alan təşkilati-texniki tədbir və vasitələr sistemi öyrə-nilir.
4. “Yanğın profilaktikasının əsasları” bölməsində əmək təhlükəsizliyini, xüsusi və dövlət əmlakını mühafizə etməyə yönəldilmiş yanğından mühafizə tədbir və vasi-tələri öyrənilir.
“Əmək mühafizəsi” fənninin metodiki əsasını kənd təsərrüfatında əmək şəra-itinin, maşınların, istifadə edilən kübrə və zəhərli maddələrin elmi təhlili nəticəsində təhlükə və zərərlərin aşkara çıxarılmasını təşkil edir.
“Əmək mühafizəsi” kursu istehsalatda tam təhlükəsizliyi, zərərsiz əmək şəraitini və yanğına qarşı mübarizə tədbirlərini öyrənir.
Əmək mühafizəsi insanın əmək prosesində təhlükəsizliyini, sağlamlığını və işgü-zarlığını təmin edən, qanunvericilik aktları, sosial-iqtisadi, təşkilati-texniki, sanitari-ya -gigiyena tədbir və vasitələri sistemidir.
Əmək mühafizəsinin məqsədi istehsalatda sağlam, təhlükəsiz əmək şəraiti yara-dılması ilə fəhlə, (kolxozçu) və qulluqçuların zədələnmə və xəstələnmələrinin qarşı-sını almaqdır.
Rusiyada 1-ci təhlükəsizlik texnikası üzrə elmi-tədqiqat işi aparan M.V.Lomo-nosov olmuşdur. 1742-ci ildə onun yazdığı (“metallurgiya” yaxud) mədən işlərinin əsasları əsərində keçidlərdə nərdivanlardan istifadə edilməsi, torpaq, dağ və mədən işlərində təhlükəsizlik və sanitar qaydalarını göstərmişdir.
1882-ci ildə prof. V.L.Kirpiçev ictimai-texniki qurultayda təhlükəsizlik texnikası üzrə çıxışında maşın və intiqallara xidmət işində ehtiyatlılıq tədbirlərini göstərmişdir.
Fizioloq İ.M.Secenov 1901-ci ildə yazdığı insanların iş hərəkəti oçerki kitabında bir sıra əmək gigiyenası haqqında olan məsələləri göstərmişdir. (oçerki kitabında bir sıra əmək gigiyenası haqqında olan məsələləri göstərmişdir).
Birinci dəfə əmək gigiyenası haqqında olan “sağlamlıq və sənaye” jurnalını sani-tar həkim A.V.Poqojev 1902-ci ildə yazmışdır. Bizim ölkədə əmək mühafizəsi prob-leminin elmi həlli ancaq 1929-cu ildən sonra həyata keçirilmişdir. 1929-cu ildən təh-lükəsizlik texnikası və əmək mühafizəsi bütün ali məktəblərdə həyata keçirilmişdir. 1966-cı ildən o, əmək mühafizəsi adlanır.
Əmək mühafizəsi elminin inkişafında S.İ.Vavilovun böyük xidməti olmuşdur. Belə ki, onun rəhbərliyi altında insanın görməsinə müsbət təsir göstərən günüz işıq lampası hazırlanmışdır. N.D.Zelinskiy (1913). Böyük alim fizioloq İ.P.Pavlov insanın ali sinir orqanı ilə xarici mühit arasında əlaqə olduğunu söyləmişdir. N.E.Jukovski erodinamiki nəzəriyyə əsasında ventilyator və ventilyasiya sisteminin hesabatını ver-mişdir. Elmi-tədqiqat işləri ilə V.F.Maksimov, E.Ya-Yudin, Q.M.Nikitin, T.H.Tağı-zadə, F.Ə.Şıxəliyev və b. məşğul olur.
Yanğın preofilaktikası əmək mühafizəsi ilə sıxı əlaqəlidir, çünki yanğını yalnız qiymətli materiallara deyil eyni zamanda insan sağlamlığına da zərər verir. Əmək mühafizəsi gigiyena, fiziologiya və əməyin psixologiyası, istehsalat estetikası və əməyin elmi təşkili ilə əlaqədardır. (Əmək mühafizəsi fənni tam təhlükəsizliyi, zərər-siz əmək şəraitini və yanğına qarşı mübarizə tədbirlərini öyrənir).
Keçmiş SSRİ-də YİHİMŞ-ın 6 elmi tədqiqat əmək mühafizəsi institutu, 15 əmək gigiyenası və peşə xəstəliyinə qarşı institutu, 4 sanitar gigiyena institutu fəaliyyət göstərərək müxtəlif tədbirlər işləyib hazırlayır və bu tədbirlər insan sağlamlığını tə-min edir. 1970-ci il iyun ayında keçmiş SSRİ Ali Soveti “Əmək haqqında SSRİ və respublika ittifaqının əsas qanunçuluğunu” qəbul etmişdir. Bu qanunda əsas başlıq əmək mühafizəsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Əmək mühafizəsi üzrə qanunçuluq Azərbaycan Respublikasında 1992-ci il dekabr ayında təsdiq edilmişdir.
| 