REAKTİV GÜCÜN KOMENSASİYASI
Mədən sahəsində və sənaye müəssisələrində elektrik enerji işlədiciləri energetik sistemdən aktiv və reaktiv güc tələb edir. Sinxron generatorlarda həm reaktiv həm də aktiv güc istehsal olunur.
Tələbatçıya ötürülən reaktiv gücü azaltmaqla yarımstansiya transformatorlarının, generatorların gücünü azaltmaq, cərəyankeçirici hissələrin, kabellərin və naqillərin en kəsik sahəsini azaltmaqla elektrik təchizat sistminin gücötürmə qabilyətini artırmaq olar. Və beləliklə reaktiv gücün azalması kapital qoyuluşun azalmasına gətirib çıxarır.
İşlədicilərə reaktiv və aktiv güc otürərkən elektrik sistemində aktiv güc itkisi yaranır.Elə məhz bu səbəbdən də reaktiv gücün komensasiyası böyük əhəmiyyətə malikdir.
Reaktiv güc əsasən sənaye müəssisələrində istifadə olunur. Belə ki, reaktiv gücün 10%-i xətlərdə, 20-25%-i transformatorlarda, 60-70%-i isə asinxron mühərriklərdə istifadə olunur.
Layihə etdiyim neft-mədən kompressor staniyasında reaktiv gücü kompensasiya etmək tələb olunur.Mədən sahəsinin ümumi aktiv gücünün tam gücünə nisbətilə güc əmsalını təyin edə bilərik:
Güc əmsalının qiməti cos =0.92-0.95 olmalıdır.Lakin ifadədən də göründüyü kimi güc əmsalının qiyməti aşağıdır və bu qiyməti qaldırmaq, yəni kondensatordan istfadə etmək tələb olunur.
Reaktiv gücü kompensasiya edəcək gücü aşağıdakı düstura əsasən hesablayaq.
Burada  -mədən sahəsinin tam aktiv gücü,  - güc əmsalının normativ qiyməti,  - güc əmsalının təbii qiymətidir.
İndi isə hər bir TY üçün ayrı-ayrılıqda hesabat aparaq və kondensator batareyalarını seçək.
1-ci TY üçün:
Güc əmsalı:
Bu gücə uyğun 3 ədəd kondensator batareyası seçirəm********
Kompensasiya etdikdən sonra tam güc aşağıdakı kimi hesablanır:
Yüklənmə əmsalının kompensasiyadan sonrakı qiymətini hesablayaq:
Güc əmsalının kompensasiyadan sonrakı qiymətini hesablayaq:
Seçdiyimiz kondensator batareyalarını cədvəldə qeyd edək: Cədvəl
2-ci TY üçün :
Güc əmsalı:
Bu gücə uyğun 3 ədəd kondensator batareyası seçirəm********
Kompensasiya etdikdən sonra tam güc aşağıdakı kimi hesablanır:
Yüklənmə əmsalının kompensasiyadan sonrakı qiymətini hesablayaq:
Güc əmsalının kompensasiyadan sonrakı qiymətini hesablayaq: 
Seçdiyimiz kondensator batareyalarını cədvəldə qeyd edək:
SƏMƏRƏLİ GƏRGİNLİYİN SEÇİLMƏSİ
Nominal gərginliyin seçelməsi həm sənaye müəssisələrində həm də mədən sahəsində elektrik təchizatı sistemlərini layihə edərkən önə çıxan ən vacib məsələlərdən biri sayılır. Elktrik aparatlarının və xəttin izolyasyasının dəyəri, avadanlıqlarda, xətlədə və daxili təchizat sistemində yaranan itgilər və s. biləvasitə seçdiyimiz gərginlikdən asılıdır. Yəni seçidiyimiz gərginliyin qiymətindən asılı olaraq elektrik təchizatı sisteminin texniki-iqtisadi göstəriciləri dəyişir. Layihə edərkən nəzərə alınmalıdır ki, əsas enerji tələbatçıları 0.4 kv luq tələbatçılardır lakin öz enerji tələbatını bir basa 6 kV-luq şindən alan tələbatçılar da var.
Optimal gərginliyin seçilməsinin bir neçə növü vardır ki, bu üsulların hansının və harda tətbiq edilməsi əsasən verilənlərdən yəni sistemin tam hesabi aktiv gücündən və məsafədən asılıdır. “Still Zaleski Nikaqasov” düsturları vasitısilə səmərəli gərginliyi təyin etmək olar. Hesabat zamanı sistemdən BAY-a qədər olan məsafə də xüsusi nəzərə alınmalıdır. Layihə etdiyim neft-mədən kompressor stansiyasında sistemdən BAY-a qədər olan məsafə 5 km - dir.
Səmərəli gərginliyin seçilməsi aşağıdakı qaydada aparılır:
Burada l-energetik sistemdən BAY-a qədər olan məsafə, Ph-sistemin aktiv hesabi gücüdür.Bu düstura əsasən xarici təchizat sisteminin gərginliyini nominal gərginliyini seçirəm:
Aşağıda nominal gərginlik şkalası verilmişdir:
Və bu şkaldan göründüyü kimi hesabatdan alınan gərginliyə uyğun 35 kV-luq nominal gərginlik seçirəm. Xəttin en kəsiyini tapmaq üçün əvvəlcə xəttən axan cərəyanı tapmaq tələb olunur. Bu xətdən axan cərəyanın qiymətini tapaq:
İqtisadi cərəyan sıxlığı jiq üsuluna əsasən naqilin en kəsiyinin sahəsini tapaq:
Bu en kəsiyinə uyğun gələn xətt AC-95 markalı hava xəttidir.
Cədvəl
BAY-ın seçilməsi
Layihə etdiyim neft-mədən kompressor stansiyası 35kV-luq hava elekrik veriliş xətləri vasitəsi ilə xarici energetik sistemdən qidalanır. Neft-mədən kompressor stansiyasına daxil olan yuksək gərginlikli hava elektrik veriliş xətləri baş alçaldıcı yarımstansiyaya daxil olaraq gərginliyin qiyməti azaldılır və transformator məntəqələrinə otürülür.
Bayı seçmək üçün əvvəlcə yüklənmə əmsalını ky=0,7 qəbul edirəm və aşağıdakı düstura əsasən transfotmatorun gücünü tapıram:
Bu gücə uyğun nominal gücü 4000kVt olan 2ədəd TMH-4000/35 markalı transformator seçirik
Yüklənmə əmsalını yoxlayaq:
BAY-ın texniki parametrlərini aşağıdakı cədvəldə qeyd edək:
BAY-ın yerinin təyini
Baş alçaldıcı yarımstansiyanın düzgün yerləşdirilməsi həm zavodlarda həm də neft-mədən sahəsində elektrik təchizat sisteminin səmərəli qurulması üçün ən vacib məsələlərdən biri sayılır. BAY-ın yerini təyin etmək üçün yüklər kartoqramından istifadə olunur.yüklər kartoqramından istifadə etmək üçün hər bir tələbatçının miqyasla dairə şəklində göstərmək lazımdır. Beləliklə həmin bu dairələrin mərkəzi yük mərkəzi ilə üst-üstə düşməlidir.
İtgiləri azaltmaq və elektrik təzhizat sxemini səmərəli şəkildə qurmaq üçün baş alçaldıcı yarımstansiyanı və transformator məntəqələrini mümkün qədər yüklər mərkəzinə yaxın qurmaq lazımdır.
BAY-ın yerini aşağıdakı hesabata əsasən seçirəm:
1.Kompressor stansiyası üçün:
   
2.Su nasos stansiyası üçün:
 
 
3.Neft təmizləmə qurğusu üçün:
 
 
4.Yeraltı təmir sexi üçün:
 
 
5.Elektrik təmir sexi üçün:
 
 
6.Neft-mədən laborotariyası üçün:
 
 
7.Neft-mədən idarəsi üçün:
 
 
8.Ştanqlı dərinlik nasosu quyuları üçün:
 
 
9.Dalma elektrik nasosu quyuları üçün:
 
 
Aldığımız qiyməyləri X0 və Y0-düsturunda yerine yazaq:
Hesabatdan alınan nəticələrə əsasən BAY-ın yeri X0 =196 və Y0=131 nöqtələrinin kəsişməsinə düşəcək. Lakin bu nöqtələrin kəsişməsi kompressor stansiyasını üzərinə düşdüyündən BAY-ı müəyyən qədər sola sürüşdürürəm.
| 