|
Baxtli bo'lishning o'nta siri u c h r a s h u V
|
| bet | 1/4 | | Sana | 22.11.2023 | | Hajmi | 199.5 Kb. | | #103393 |
Bog'liq Deyl Karnegi Test Argos, Muzqaymoq (hikoya)Odil Yoqubov, Талабнома, MARUZA MATNI
Baxtli bo'lishning o'nta siri
U C H R A S H U V
Yigit mashinasiga yaginlashgan chog'ida uning yonida gandaydir odam turganini ko'rdi. Bu oq kombinezon va sarig beysbol kepka kiygan keksa xitoylik edi. U past bo'ylit ajin qoplagan yuzi istarali, silliq oq sochli kishi edi; lekin birinchi navbatda yigitning e'tiborini cholning ko'zlari tortdi.
Uning chu qur botgan go'y ko'zlari guvnog chaqnardi.
— Xo'sh, bu yerda nima ro'y berdi? — so'radi u.
— Nimani nazarda tutyapsiz? Menga aytishlaricha, kimdir kelishi uchun bir soatcha kutishimga to'g'ri kelarkan, — javob berdi yigit.
— Hayot kutilmagan ajoyibotlarga to'la, — dedi tabassum bilan chol. — Xo'sh, qanday tashvishingiz bor?
— Nima bo'lganini bilmayman, — tushuntirdi yigit. — Yo'lda ketayotganimda to'satdan kapot tagidan dud chigib, motor o'chib qoldi.
— Bo'pti, qani: ko'raylikchi, — deya chol yenglarini shimarganicha kapotga yaginlashdi va
motorni ko'ra boshladi. Bir necha daqiqadan so'ng u boshini ko'tardi-da, yigitcha tomon o'girilib, yana jilmaydi. — Tashvishlanishning hojati yo'q.
Motorni kavlashtirishda davom etib, chol qandaydir kuyni xirgoyi qilardi.
— Ko'rinishdan, sizning kuningiz yaxshi o'tgan-ga o'xshaydi, — dedi yigit.
— Albatta. Mening yoshimga yetganingizda, — dedi qariya, — yer yuzida o'tkazayotgan har bir kun yaxshi bo'ladi. — U boshini yigit tomonga o'girdi. — Agar sizni mening fikrim qiziqtirayotgan bo'lsa, hayot juda qisqa va g'oyat qadrli, uni yoqimsiz hislar uchun sovurish yaramaydi. Insonning o'rtacha umri 76 yilligini bilasizmi? Bu axir bor yo'g'i 3952 hafta! Uning 1317 haftasi uyquda o'tkaziladi. Bu degani umr kechirish uchun atigi 2635 hafta yoki 63240 soat qoladi! Yoshingiz nechada? — so'radi chol.
— O'ttiz uchda.
— Demak, basharti omadingiz kelib, o'rtacha umr ko'rsangiz, bu bor-yo'g'i 1114 haftalik umringiz qolibdi degani!
— Qanchalik hayotbaxsh fikr! — dedi yigit istehzosini yashirolmay.
— Men shunchaki sizga fursat g'animatligini, uni baxtsizligingizga sarflab zoye o'tkazish kerakmasligini ko'rsatyapman. Hayot yashash uchun mo'ljallangan va har bir kun kurash emas, quvonch keltirishi zarur. U tinimsiz bo'rondagi jangga emas, oftob charaqlagan daladagi sayrga o'xshashi kerak.
Yigitning badanidan chumoli o'rmalagandek, sochlari esa tikkaygandek bo'ldi. Bu cholga uning nimalarni his qilayotgani qaydan ma'lum? Bu shunchaki tasodifligiga o'zini ishontirmoqchi bo'ldi. Axir chol uning fikrlarini uqib ololmaydi-ku.
— Ko'pchlik kishilar baxtsiz bo'lishni afzal ko'-rishlari meni doimo taajjubga soladi, — dedi chol mashina motori ustida ishini davom ettirarkan.
Yigit mashina tomiga suyanib oldi.
— Nimani nazarda tutyapsiz? — so'radi u. — Odamlar baxtsizlikni afzal ko'rmaydilar. Hammasi vaziyatlardan kelib chiqadi. Inson bilan nimaiki ro'y bersa, uni baxtli yoki baxtsiz qiladi.
— Albatta, ehtimol haqdirsiz. Lekin baxt vaziyat-lar bilan belgilansa, nima uchun siz boshingizdan kechirgan tashvish-y quvonchlarga boshqa inson butunlay o'zgacha munosabatda bo'ladi va o'zini tamomila boshqacha sezadi. Bir vaqtlar men ikki kishini tanirdim. Ular har ikkalasi ham bir avto-halokatda talafot ko'rishdi. Biri tushkunlikka beril-gan, ikkinchisi g'oyatda hayotsevar edi.
— Ularning munosabatlari nima sababdan turlicha edi? — so'radi yigit.
— Tushkunlikka berilgani darg'azab bo'lib, doimo: «Nima sababdan bu hodisa aynan men bilan ro'y berdi?» deya so'rasa, hayotsevari esa: «Omon qolganim uchun Xudoga shukr!» — derdi. Bu «Ikki kishi panjara ortidan boqqanda biri balchiqni, ikkinchisi yulduzlarni ko'radi» degan naqlga o'xshaydi. Hayotingizdagi vaziyatlar qanday bo'lishidan qat'i nazar, o'zingizni baxtli yoki baxtsiz sezishingiz uchun ular qandaydir ta'sir ko'rsatishi mumkinligiga ishonmayman, — davom etdi qariya. — Siz o'zingizni qanday his qilishingiz faqat o'sha vaziyatlar haqidagi fikringiz bilan belgilanadi. Axir qaysi biri baxtliroq — idishi yarmigacha to'ldirilgan deb hisoblayotganimi yoxud yarmigacha bo'sh idishni ko'rayotgan kimsami? Ha... Endi hammasi ravshan. Iltimos, malol kelmasa, hov anavi gaykali kalitni uzatib yuboring, — dedi u boshini motordan ko'tarmay.
— Marhamat, — dedi yigit. — Demak, bizni baxtli yoki baxtsiz qiladigan nimalardir mavjud ekan-da?
Chol qo'lidagi asbobni chetga qo'ydi-da yigitga yuzlandi:
— Xo'sh, sizni nima baxtli gilishi mumkin? — so'radi u.
Yigit bir zum o'yga cho'mdi.
— Bilmasam, lekin, aytaylik, ko'proq pulim bo'lsa, — javob berdi yigit.
Chol gutisidan yana bir asbobini oldi va yana yigitga yuzlandi.
— Siz rostdan ham pul baxt keltiradi, deb hisob-laysizmi? — giziqdi u.
— Bilmadim, har holda u maishiy jihatdan yax-shi sharoitlarni ta'minlaydi.
— Izohlaringiz chakki emas, — istehzo bilan gapga qo'shildi chol. — Lekin eng qulay sharoitdagi baxtsizlik ham baxtsizlikligicha qoladi! Hatto eng zo'r hashamatli sharoitda ham go'yo umuman hech vaqongiz yo'gday siz o'zingizni baxtsiz his etishingiz mumkin. Agar pul baxt keltirsa edi, dunyoda millionerlar eng baxtli insonlar bo'lardi, lekin bar-chamizga ma'lumki, boylar xuddi qashshoqlar kabi baxtsizlik va tushkunlikdan yaxshi boxabardirlar. Pulga moddiy boylik sotib olish mumkin, masalan, mana bunday mashinani — lekin bu o'ziga diqgatni vagtinchalik tortadi. Buyumlar hech qachon uzoq muddatli baxt keltirmaydi.
Yigit qariyaning so'zlari haqida mulohaza qilar-kan, nigohini chetga garatdi, shu topda chol yana asbobni olib, ta'mirlash bilan mashg'ul bo'ldi.
— Boshga ish bilan shug'ullansam-chi? — so'radi yigit. — Nazarimda, o'zga ishning boshini tutsam, baxtli bo'lardim.
— Endi xuddi toshyo'naming so'zlarini gapira boshlayapsiz! — dedi kulib chol.
— Qaysi toshyo'nar?
— Mening yurtimda baxtsiz toshyo'naming hayot-da o'zgacha tarzda yashashni istagani hagidagi voqeani so'zlaydilar. Bir kuni u boy savdogarning uyiga borib qolibdi, uning barcha boyliklarini ko'rib, shaharda bu savdogar ganday obro' – e'tiborga egaligini paygabdi. Toshyo'nar savdogarga havas qilib, unga o'xshashni orzu qilibdi. O'shanda oddiy toshyo'nar bo'lib qolishimga to'g'ri kelmaydi, deb o'ylabdi.
Ittifoqo, uning bu istagi vojib bo'lib, birdaniga savdogarga aylanib golibdi va juda ko'p hashamatli buyumlarga ega bo'libdi hamda hech qachon hatto orzu ham qilmagan hukmronlikka erishibdi. Lekin endi bechorahol kishilar unga baxillik qila boshlashibdi va undan nafratlanishibdi, endi uning dushmani tasavvur etganidan ham ko'proq ortib ketibdi.
Keyin u atrofini xizmatkorlar va askarlar qurshagan yuksak martabali shaxsni ko'rib qolibdi. Bu buyuk va qudratli kishi qarshisida barcha kishilar tiz cho'kishardi. U butun podshohlikda eng obro'li va hurmatga sazovor inson edi. Savdogarga aylangan toshyo'nar endi ana shu hukmdor kishi singari, shuncha xizmatkor va go'rigchilarga ega bo'lish hamda eng kuchli hokimiyatga erishishni istab goldi.
Uning niyati yana ro'yobga chigdi. U qarshisida barcha tiz cho'kadigan, podshohlikdagi eng yuksak martabali kishiga aylandi. Lekin o'sha hukmdor ayni paytda eng zolim va badjahl kishi bo'lgani bois uni shuncha askar qo'riqlardi. Buning ustiga quyosh tafti hukmdorni o'zini g'oyat bebaxt va ahamiyatsizday sezishga majbur qilardi. U ko'kda charaqlab turgan qaynoq oftobga qarab: «U qan-chalik buyuk! Men quyosh bo'lishni istardim!» — debdi.
Shunday istak bildirgan zahoti u nurlarini yerga taratuvchi quyoshga aylanib qolibdi. Lekin kuchli shamol turib, yer yuzi bulutlar ortiga yashirinibdi. «Men shamol kabi kuchli bo'lishni istayman» degan o'y xayolidan o'tgan zahoti u shamolga aylanibdi.
Ammo daraxtlarni ildizlari bilan qo'poruvchi va butun boshli qishloqlarni yakson qiluvchi o'sha shamol ham qoya bilan to'qnashgan chog'da unga kuchi yetmabdi. Bahaybat qoya tosh qimir etmasdan shiddatli hamlaga qarshilik ko'rsatibdi. «Bu tosh juda mustahkam ekan! — debdi shamol. — Men shu tosh kabi metin bo'lishni istayman!»
Shunda u eng kuchli shamollarga dosh bergan bahaybat toshga aylanibdi. Endi yer yuzida eng zo'r kuchga aylanganidan keyin, nihoyat, u o'zini baxtli deb bilibdi. Ammo shu payt qandaydir jaranglagan tovush chiqayotganini eshitibdi. Bolg'aning qoyaga urilib, uni mayda bo'laklarga bo'layotgani ma'lum bo'libdi. «Mendan-da kuchli kim bo'lishi mumkin?» o'ylabdi tosh. Bahaybat xarsangtosh uzra esa... toshyo'nar turardi.
Ko'pgina odamlar o'z umrlarini baxt axtarishga sarflaydilar va faqat uni qayerdan izlash zarurligini bilmaganlari bois sira topolmaydilar. Sharqqa qarab quyosh botishini ko'rib bo'lmaydi; seni qurshagan narsalar orasidan axtarsang, baxtni topish mahol. Toshyo'nar voqeasidan shunday xulosa chiqarish mumkinki, inson hayotida nimanidir... o'zidan boshqa nimanidir o'zgartirib, baxtga erisholmaydi!
— Lekin men haliyam anglolmayapman, — dedi yigit. — Axir shaxsiy fojialar va ko'ngil qolishlarchi? Inson bunday vaziyatlarda qanday baxtli bo'lishi; mumkin?
— Har birimiz hayot ummonida suzayotgan ke-maga o'xshaymiz, — dedi chol. — Shamol va to'fonlar — tabiiy ofatlar, shaxsiy fojialar — o'tkinchi holatlar, lekin siz hech qanday bo'ronu to'fonlarni pisand etmay istagan manzil sari kemani boshqara bilguningizcha, ular kelib-ketaveradi. Aslida to'fon va gulduraklar umrimizni hatto boyitishga qodirlar. Bu ularga qanday nuqtai nazardan qarashga bog'liqdir.
— Nimagadir gapingizga unchalik tushunol-mayapman, — dedi yigit.
— Bo'ronlar havoni tozalab, yomg'ir yog'diradilar, yomg'irsiz hayot qanday bo'lardi ? Usiz o'sish ham, yuksalish ham bo'lmasdi. Kamalak ham bo'lmasdi. Bo'ronlar shamolni harakatga keltiradi va siz o'z kemangizni boshqarishni eplasangiz, shamolning kuchini o'z foydangizga qarata bilasiz.
— Sizning o'xshatishlaringiz darajasida buni anglab turibman, lekin baribir fikringizga qo'shilolmayman. Baxtsizlikni qanday qilib afzallikka aylantirish mumkin? — gapni bo'ldi yigit.
— Axir eshitdingiz-ku, har bir narsaning yaxshi jihatlarini topish mumkin.
— Albatta, bu shunchaki gapda. Men hech qachon fojiani yaxshilik deb hisoblamaganman.
— Bo'lishi mumkin, chunki uni topishga hech qachon urinmagansiz ham. Hech bir foydali jihati bo'lmagan muammoning o'zi yo'q. Nimaiki hodisa yuz bersa, uning maqsadi va sababi bor; sodir bo'layotgan har bir hodisadan umrni boyituvchi biron xulosa chiqadi. Ko'p odamlar vaziyatning qullari kabi shamol va to'fonlarga bosh egib, suv-ning oqimi bo'ylab suzadilar, chunki bu kishilar kemani boshqarish uchun shturval va yelkanlar mavjudligini bilmaydilar, ulardan sira foydalanmaydilar. Ular o'z kemalarini qanday boshqarishni unutganlari bois, yomon ob – havoni qarg'aydilar. Ular inson qanday vaziyatga tushmasin, baxtli bo'lish uchun imkoni borligini anglamaydilar.
— Axir inson o'z hissiyotlarini tanlay olmaydi-ku, — gapini ma'qulladi yigit.
— Basharti siz bunga astoydil ishonsangiz, imkon topiladi, — dedi chol. — Shu sababli siz nimaga ishonishingizni puxta o'ylab ko'rishingiz darkor!
— Xo'p, — bahsni davom ettirdi yigit. — Axir har ganday inson vaziyatlardan qat'i nazar, baxtli bo'lishi mumkin, deb hisoblamaysiz-ku? Cho'loq, ko'r, garang yoki gung insonlar-chi? Bu toifadagi kishi ganday baxtli bo'lishi mumkin?
— Gapingizga garaganda, umringizda nogiron-larga mutlago duch kelmagan ko'rinasiz, — javob berdi qariya. — Tushunaman, sendan ko'ra imkoniyati cheklangan kishi sendan farqli ravishda o'zini baxtliroq sezishi g'ayri tabiiy ko'rinsa-da, aslida shunday. Butun umri davomida ko'r, kar va sogov bo'lgan Xelen Keller xonimdan shunday og'ir majruhlikda ganday umr kechirganlarini so'ragan-larida u nima deb javob berganini bilasizmi?
Yigit boshini chayqadi. Qariya davom etdi:
— U: «Juda ajoyib umr kechirdim», degan. «Ko'rlik — baxtsizlik emas. Inson ko'rligini tan olib, unga ko'nikolmasagina baxtsizdir». Shu tariga, boylik, salomatlik, shuhrat va hukmdorlik hali baxt tushunchasini bildirmaydi.
— Farang imperatori va o'sha davrning eng qudratli kishilaridan bin Napoleondan hayoti baxtli kechganmi, deb so'raganlarida u: «Umrimda olti kundan ortiq baxtli kun bo'lmagan», deb javob beribdi.
Yigit hayron edi.
— Bu ganagasi? Nima uchun dahshatli majruh bir odam baxtli bo'lishi mumkin-u, shunday katta hokimiyat va boylik egasi bo'lgan boshga inson baxtsiz?
Chol mashinani ta'mirlashni tugatdi-da yigitga yuzlandi.
— Baxt — hayotning buyuk tuhfalaridan biri va unga har bir kishi yetishishi mumkin. Tushunyapsizmi, baxtni topmaydilar, uni 'yaratadilar. Shart – sharoitlardan qat'i nazar, har bir inson o'z baxtini yaratishga qodir.
— Lekin baxtni qanday yaratish mumkin? — so'radi yigit.
— Insoniyat gonunlarga bo'ysunadi, aniq qo-nunlar narsa va hodisalarni tabiiy ravishda bosh-qaradi. Tabiatda hamma narsa — to'lqin tebranishlaridan tortib quyosh chiqishi va botishi-yu fasllar almashinuvi — bularning barchasi shu qo-nuniyatlarga bo'ysunadi. Ulardan ko'plarini olim-lar ixtiro etishdi — yerning tortish gonuni, o'zgaruvchanlik gonuni, magnitizm gonuni. Lekin hali kashf etilmagan gonuniyatlar ham mavjudki, ular orasida baxtli bo'lish qonuni ham bor.
— Baxtli bo'lish qonuni? — takror so'radi yigit. — Bu nima?
— Bu o'nta doimiy tamoyil. Agar ularga to'liq amal qilinsa, baxt yaratishga yordam berishi tayin. Insoniyat sivilizatsiyasining ming yilliklari davomida kishilar boyliklarga erishishga intilganlari bois bu qonuniyatlarga mensimay munosabatda bo'ldilar va vaqt o'tgan sari, bu gonunlar yoddan chigdi. Ularga ishonishni davom ettirgan oz miqdordagi kishilargina bu gonunlardan boxabardirlar. Shu sababli ular endilikda «sirli» bo'lib goldi.
— Ular to'g'risida qanday bilish mumkin? — so'radi yigit.
— Bir daqiqa... hozir tayyor bo'ladi. Mana, bo'ldi... xuddi yangidek ishlayapti, — dedi chol qo'lini lattaga artarkan. — Bu haqda yaqin orada bilib olasiz. Mana, buni oling, — dedi u yigitga bir varaq qog'ozni uzatar ekan.
U varaqqa qaradi. Bu o'nta ism va o'nta telefon raqami yozilgan ro'yxatdan iborat qog'oz edi. Yigit varaq ortidan biron yozuv topish umidida uni o'girdi, lekin orqa tomoni top – toza edi.
— Bu nimasi ? Sirlar qani ?
Ammo yigit boshini ko'targanida chol g'oyib bo'lgandi.
— Hoy! — qichqirdi yigit mashinasi atrofini aylanib o'tib. — Qayerdasiz?
U atrofga sinchiklab qaradi, lekin chol hech yerda ko'rinmasdi.
Shu topda mashinasi yonida ohista to'xtagan ta'mirlovchi yuk mashinasi chiroqlari yigitning ko'zlarini qamashtirdi. Yigit shoshganicha haydovchining eshigi tomon yugurdi.
— Voy, jin ursin, siz...
Uning dami ichiga tushib ketdi. Ruldagi kishi chol emasdi.
— Nima bo'ldi? — mashinadan chiqayotib so'radi mexanik.
— To'xtang, — dedi yigit. — Boyagi chol qani?
— Qanaqa chol? Niinalar deyapsiz? — hayron bo'lib so'radi mexanik. — Axir siz mashinangiz buzilganini xabar qilgandingiz-ku, to'g'rimi?
— Ha, lekin bu yerda mashinani tuzatgan bir odam bor edi... keksa xitoylik.
— Qanaqa keksa xitoylik ? Keling, yaxshisi stansiyadagi operatorga qo'ng'iroq qilib, nima bo'lganini so'rab ko'raman.
Mexanik mashinasiga chiqib, radio orqali operator bilan bog'landi. Bir daqiqadan so'ng tashqariga chiqib:
— Yo'q, ular chaqirig'ingizni faqat menga aytganlarini ta'kidlashmoqda. O'ylashimcha, hamma gap kompyuterda. Albatta, men bu hududda ishlayotgan yagona mexanik emasman. Mayli, modomiki shu yerda ekanman, keling, mashinan-gizni tekshirib ko'ramiz. Qani motorni o't oldirib ko'ring-chi.
Motor shu zahoti o't oldi.
— Hammasi joyidaga o'xshaydi, — dedi mexanik. — Hech qanday muammoni ko'rmayaprnan.
Mexanik qaytib ketganidan o'n daqiqa o'tgan, yigit hali ham mashinasida o'tirib, keksa xitoylik haqida fikrlardi. U kim edi o'zi? Qayerdan paydo bo'ldi? Qanday baxt sirlari haqida gapirdi?
U bironta savoliga javob topolmasdi. Uning qo’lidagi bor narsa – o’nta ism va telefondan iborat ro’yxat edi.
Mundareja:
Baxtli bo'lishning o'nta siri
BIRINCHI SIR MUNOSABATLAR QUVVATI
IKKINCHI SIR TANA QUVVATI
ASL BAXTIYORLIKNING BIRINCHI SIRI
|
| |
