Bilimlar tizimi, bilimlarni tasvirlash modellari: mantiqiy, to‘rli, freymli, produksion oid ishlarni kompyuterda loyihalash Ekspert sistemalari va u orqali yechiladigan masalalar. Ekspert sistemalarning dasturiy ta’minotida ishlash

Download 0.69 Mb.
Sana	29.02.2024
Hajmi	0.69 Mb.
	#164666

Bog'liq
SrBzCi2cwqrbFFy7MxCETK9PPwyjBYxq
Zamonaviy O‘zbekiston rangtasvir san’atining avangart yo‘nalishi, Miron va Poliklet. Haykaltaroshlikdagi komil inson obrazi, Касб таълими практикуми (Либос дизайни) тайёр, 1 курс Ўқув амалиёти Дастури охирги, 1.Matritsalar, Мустакил Таълим Узбекча Multimediya tizimlari 2 kurs, ECTS-ImplementationRecommendation, Dissertasiya Rahimov A, autoref realizatsiya didakticheskikh funktsii pedagogicheskikh izmerenii, Pinnacle Studio dasturiy ta, 1.Ariza, 1 variant, 1350-Artikkelin teksti-3549-1-10-20090204, asosiy ishlab chiqarish, Grafik ma’lumotlarni kiritish manipulyatorlari va ishlash tamoyillari. RT-DT

Bilimlarni taqdim etishning ikki turi mavjud

Bilimlar tizimi, bilimlarni tasvirlash modellari: mantiqiy, to‘rli, freymli, produksion oid ishlarni kompyuterda loyihalash Ekspert sistemalari va u orqali yechiladigan masalalar. Ekspert sistemalarning dasturiy ta’minotida ishlash

Nizomiy nomidagi TDPU Professional ta’lim fakulteti ATT yo’nalish 201-guruh talabasi Turg’unbayeva Sevinchning ma’lumotlar bazasi fanidan tayyorlagan mustaqil ta’limi

Qabul qildi: Mamarajabov O
TOSHKENT_2023
Bilimlar tizimi, bilimlarni tasvirlash modellari: mantiqiy, to‘rli, freymli, produksion oid ishlarni kompyuterda loyihalash Ekspert sistemalari va u orqali yechiladigan masalalar. Ekspert sistemalarning dasturiy ta’minotida ishlash
BILIMLARNI TAQDIM ETISH MODELLARI Bilimlarni taqdim etish modellari. Semantik tarmoqlar. Freymli modellar va ularda boshqarish. Mantiq predikatlari yordamida bilimlarni tasvirlash. Mahsuliy(Produksion) tizimlar. Bilimlarni taqdim etishning formal modellari. Bilimlarni taqdim etishning ikki turi mavjud: Bilimlarni taqdim etishning formal modellari. Bilimlarni taqdim etishning formal bo’lmagan(semantik, relyasion) modellari. Ma’lumki, yuqorida ko’rilgan bilimlarni taqdim etishning barcha usullari mahsuliy(produksion) bilan birga formal bo’lmagan modellarga kiradi. Qat’iy matematik nazariyaga asoslangan formal modellardan farqli ravishda, formal bo’lmagan modellar bunday nazariyaga asoslanmaydi. Har bir formal bo’lmagan model faqat aniq bir predmet soha uchun yaroqli bo’ladi va shuning uchun formal modellarga xos bo’lgan universallikka ega emas. SI tizimlaridagi asosiy operasiya - mantiqiy xulosa - formal tizimlarda qat’iy va to’g’ri, chunki qat’iy aksiomatik qoidalarga bo’ysunadi. Formal bo’lmagan tizimlarda xulosa chiqarish ko’p hollarda uni to’g’riligiga javob beradigan tadqiqotchi tomonidan aniqlanadi.
Freymli modellar va ularda boshqarish.
Modellarda ishlatiladigan bog’lanishlarning turlariga bog’liq holda sinflashtiruvchi to’rlar, funksional to’rlar va ssenariylar farqlanadi. Sinflashtiruvchi to’rlarda strukturalashtirish munosabati qo’llaniladi. Bunday to’rlar bilimlar bazasida axborot birliklar o’rtasida turli xil iyerarxik munosabatlarni kiritishga imkon beradi. Funksional to’rlar funksional munosabatlarning mavjudligi bilan xarakterlanadi. Ularni ko’pincha hisoblovchi modellar deb atashadi, chunki ular bir axborot birliklarni boshqalari orqali «hisoblash» proseduralarini tavsiflashga imkon beradi. Ssenariylarda kauzal munosabatlar, «vosita-natija», «asbob-harakat» va h.k. turdagi munosabatlar ishlatiladi. Agar to’rli modelda turli xil bog’lanishlar ruxsat etilsa, u holda ularni odatda semantik to’rlar deb atashadi.
Boshqa turdagi modellardan farqli ravishda freymli modellarda protofreym deb ataladigan axborot birliklarning qat’iy strukturasi qayd qilinadi. Umumiy holda u quyidagicha ko’rinishda bo’ladi:
(Freym nomi: 1- slot nomi (1- slot qiymati)
2- slot nomi (2- slot qiymati)
………………………………..
K- slot nomi (K- slot qiymati)) Slotning qiymati ixtiyoriy narsa bo’lishi mumkin (son yoki matematik munosabatlar, tabiiy tildagi matnlar yoki dasturlar, xulosa qoidalari yoki mazkur freym yoki boshqa freymning boshqa slotlariga murojaat). Slotning qiymati sifatida quyiroq darajadagi slotlar to’plami bo’lishi mumkin, bu esa freymli taqdim etishlarda «ichkima-ichki prinsipini» amalga oshirishga imkon beradi

Mahsuliy(Produksion) tizimlar. Bu turdagi modellarda mantiqiy va to’rli modellarning qandaydir elementlari ishlatiladi. Mantiqiy modellardan xulosa qoidalari g’oyasi o’zlashtiriladi. Bu yerda ular mahsulotlar deb ataladi. To’rli modellardan esa bilimlarni semantik to’rlar ko’rinishida tavsiflash o’zlashtirilgan. Xulosa qoidalarini to’rli tavsif fragmentlariga qo’llash natijasida fragmentlarning o’zgarishi, to’rni o’stirish va ulardan keraksiz elementlarni olib tashlash hisobiga semantik to’rning transformasiyasi sodir bo’ladi. Shunday qilib, mahsuliy modellarda prosedurali axborot aniq ajratilgan va deklarativ axborotga qaraganda boshqacha vositalar yordamida tavsiflanadi. Mantiqiy modellarga xos bo’lgan mantiqiy xulosa o’rniga mahsuliy modellarda bilimlarga asoslanib xulosa chiqarish paydo bo’ladi.

Mahsuliy(Produksion) tizimlar.
Bu turdagi modellarda mantiqiy va to’rli modellarning qandaydir elementlari ishlatiladi. Mantiqiy modellardan xulosa qoidalari g’oyasi o’zlashtiriladi. Bu yerda ular mahsulotlar deb ataladi. To’rli modellardan esa bilimlarni semantik to’rlar ko’rinishida tavsiflash o’zlashtirilgan. Xulosa qoidalarini to’rli tavsif fragmentlariga qo’llash natijasida fragmentlarning o’zgarishi, to’rni o’stirish va ulardan keraksiz elementlarni olib tashlash hisobiga semantik to’rning transformasiyasi sodir bo’ladi. Shunday qilib, mahsuliy modellarda prosedurali axborot aniq ajratilgan va deklarativ axborotga qaraganda boshqacha vositalar yordamida tavsiflanadi. Mantiqiy modellarga xos bo’lgan mantiqiy xulosa o’rniga mahsuliy modellarda bilimlarga asoslanib xulosa chiqarish paydo bo’ladi.
SI tizimlari ma’lum ma’noda insonning intellektual faoliyatini, xususiy holda uning mulohaza mantiqini modellashtiradi. Qo’pol soddalashtirilgan shaklda bizning mantiqiy mulohazalar tizimimiz bu holda quyidagi sxemaga keltiriladi: bir yoki bir nechta jo’natmalardan(to’g’ri deb hisoblangan) «mantiqiy to’g’ri» xulosalar chiqarish kerak. Ma’lumki, buning uchun jo’natmalar ham, xulosalar ham predmet sohani adekvat aks ettiradigan tushunarli tilda tasvirlangan bo’lishi kerak. Odatiy hayotimizda bu biz muloqot qiladigan tabiiy til, matematikada ma’lum formulalar tili va h.k. Tilning mavjudligi birinchidan, alfavit(lug’atning) bo’lishini taqozo etadi va ular bazaviy tushunchalarning(elementlarning) barcha to’plamlarini belgili ko’rinishda aks ettiradi. Ikkinchidan, alfavitdan foydalangan holda sintaktik qoidalar to’plami asosida ma’lum ifodalarni qurish mumkin. SI tizimlari ma’lum ma’noda insonning intellektual faoliyatini, xususiy holda uning mulohaza mantiqini modellashtiradi.
Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalarini axborotli ta‘minlanishini rivojlanishida iktisodiy faoliyatni boshkarish sun‘iy intellekt soxasida kullashda eng katta kizikish uygotadi. Ekspert tizim - bu yukori malakali mutaxassislar, ekspertlarning bilimlarini tizimli jamlash, umumlashtirish, taxlil qilish va baxolashga asoslangan maxsus kompyuterli tizimlarni yaratish, bu soxada yutuklarni amalga oshirishning shakillaridan biri buladi. Ekspertli tizimda bilimlar bazalaridan foydalaniladi, unda anik predmetli soxa xakida bilimlar takdim etiladi. Bilimlar bazasi - bu ba‘zi bir predmetli soxada murakkab vazifalarning yechimini topish uchun taxlil va xulosalarni keltirib chikaruvchi modellar, koidalar va omillar (ma‘lumotlar)ning majmuisidir. Axborotli ta‘minlashning aloxida, yaxlit tuzilishlari kurinishida ajratilgan va tashkil kilingan predmetli soxa xakidagi bilimlar yakkol buladilar va bilimlarning boshka turlari, masalan, umumiy bilimlardan ajraladilar. Bilimlar bazalari nafakat va shunchaki rasmiy (matematik) mantik asosida, balki tajriba, omillar, evrestika asosida xam fikrlashni bajarishga imkon beradi, ya‘ni ular inson mantikiga yakinlashtirilgandir. Sun‘iy intellekt (akl) soxasidagi ishlamalar murakkab kundalik bulmagan vazifalarni yechish uchun ba‘zi bir predmetli soxa xakidagi yukori sifatli maxsus bilimlarning katta xajmlaridan foydalanish maksadiga ega. Bilimlar bazasi ekspertli tizimining asosidir, u uni kurish jarayenida jamlanadi. Bilimlar fikrlash va vazifalarini yechish usulini yakkol qilishga imkon beruvchi yakkol kurinishda aks ettiriladi va karorlarni kabul qilishni soddalashtirish uchun tashkil kilingan.
Ekspertli tizimni xabardorligini asolovchi 19 bilimlar bazasi muassasalar, bulimlar, mutaxassislarining bilimlarini, mutaxassislar guruxi tajribasini uz ichiga oladi va institutsional bilimlar (malakali, yangilanib turuvchi strategiyalar, usullar, karorlar majmuasi)dan iborat buladi. (4-rasm). Bilimlar va ish koidalarini xar xil nuktalardan kurib chikish mumkin.

Mukammal va yuzaki.
Sifatiy va mikdoriy.
YAkinlikdagi (noma‘lum) va anik (belgilangan).
Aniklar va umumiylar.
Bayen kiluvchi va kursatma beruvchi.

Yuqori sifatli tajriba
Bilimlar bazasi
Tashkil qilish imkoniyatlari
Institutsion bilimlar
O’qitish va mashq qilish
2. Bilimlar bazalarining tuzilishi va vazifalari. Bilimlar bazasi (BB)ning asosiy tarkibiy kismlari kuyidagilardan iborat.  BBning uzi va uni atrofi.
 Karorlarni olish mexanizmi.
 Interfeys.
Xozirgi vaktda BB atamasining ikkita tushunchasi mavjud:

Bilimlar bazasi - bu tizimda foydalaniladigan belgilangan maxsus bilimlarning paketi.
Bilimlar bazasi - bu belgilangan maxsus bilimlarning integratsiyalashgan tizimi. Yuqori sifatli tajriba Tashkil qilish Bilimlar bazasi imkoniyati O`qitish va mashq qilish Institutsionla bilimlar 20 Barcha bilimlar algoritmli (tadbirli) va noalgoritmlilarga bulinadilar. Noalgoritmli bilimlar konseptual (tushunchali) va faktual (predmetli)ga bo’linadi.

Download 0.69 Mb.