• |11П11ЦЯ«Я|| TO SH K ENT TE M IR Y O ‘L M U H A N D IS L A R IIN S T IT U T I
  • 0 ‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
  • M a ’sul muharrir: texnikafanlari doktori, professor Odilxo‘jayev A.E. Taqrizchilar
  • Bino va inshootlar qurilishi tem iryo




    Download 6,28 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet1/187
    Sana25.05.2024
    Hajmi6,28 Mb.
    #253711
      1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   187
    Bog'liq
    Qurilish materiallari A.Odilхo\'jayev

    253711

    А.Е. ODILXO'JAYEV
    |11П11ЦЯ«Я||


    TO SH K ENT TE M IR Y O ‘L M U H A N D IS L A R IIN S T IT U T I
    *
    4
    A .E. O D IL X O ‘JAYEV
    QURILISH
    MATERIALLARI
    5340200 - «Bino va inshootlar qurilishi» (tem iryo ‘liar),
    5340200 - Bino va inshootlar qurilishi (tem iryo

    binolari),
    5340400
    -
    «Muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi va montaji
    ftem iryo

    transportida suv ta ’minoti va kanalizatsiya tizimlari).»
    5340600 - «Transport inshootlarining ekspluatatsiyasi
    (tem iryo ‘liar).» t a ’lim y o ‘nalishlari uchun
    о ‘quv qo ‘llanma
    0 ‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI
    OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
    « 0 ‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi»
    nashriyot-matbaa birlashmasi
    Toshkent - 2020


    UO‘K: 691(075.8)
    КВК: 38.3уа73 
    А31
    Adilxodjayev, 
    A.I.
    Qurilish material lari [Matn]: o‘quv qo‘Ilanma/A.I. Adilxodjayev. -Toshkent: 
    « 0 ‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi» nashriyot-matbaa birlashmasi, 2020. -
    256 b.
    UO‘K: 691(075.8) 
    KBK: 38.3ya73
    M a ’sul muharrir:
    texnikafanlari doktori, professor
    Odilxo‘jayev A.E.
    Taqrizchilar:
    Maxamataliyev 
    I.M. 
    — «Bino va sanoat inshootlari qurilishi» 
    kafedrasi professori, t.f.d. ToshTYMI.
    Narov R.A. - «Qurilish jarayonlari va texnologiyasi» 
    kafedrasi professori, t.f.n. TAQI.
    Mazkur o‘quv qo‘llanmada ilg‘or xorijiy adabiyotlardan foydalanilgan 
    holda bino va inshootlar qurilishida keng qo‘llaniladigan qurilish materiallari
    - mineral va polimer bog‘lovchilar, ular asosida tayyorlanadigan betonlar, 
    qorishmalar, kompozitsion materiallar hamda tabiiy tosh materiallari, yog‘ochlar, 
    metall buyumlari to‘g‘risida batafsil ma’lumotlar berilgan. Shuningdek
    binolar qurilishida muhim ahamiyat kasb etuvchi energiya samarali issiqlik 
    izolyatsiyalovchi materiallar haqida tahliliy raa’ lumotlar yoritilgan.
    Ushbu o‘quv qo'llanma qurilish sohasidagi barcha bakalavriat ta’lim 
    yo‘nalishlari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, undan ushbu soha muhandis-texnik 
    xodimlari ham foydalanishlari mumkin.
    0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qurilish sohasi 
    ta’lim yo‘nalishlari talabalari uchun o‘quv qoMlanma sifatida tavsiya etilgan.
    О ‘quv qo ‘llanma О ‘zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta 'lim va-
    zirligining 2020-yil 30-iyundagi 359-sonli buyrug 'iga asosan nashr etishga rux-
    sat berilgan.
    ISBN 978-9943-6713-3-1 
    © « 0 ‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi»
    nashriyot matbaa birlashmasi, 2020.


    KIRISH
    »
    0 ‘zbekiston Resnublikasida «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ning 
    qabul qilinishi ta’lim tftimini qayta isloh etishni taqozo etadi. Shuningdek, 
    Respublikamiz qurilish kompleksiga yuqori malakali yosh kadrlarni 
    yetkazib berish bugungi kunning dolzarb masalasidir. Ma’lumki, qurilish 
    industriyasini rivojlantirish, ya’ni yangi qurilish materiallari, buyumlari va 
    konstruksiyalami ishlab chiqarish bilan qurilish tizimini tubdan o‘zgartirish 
    mumkin.
    «Qurilish materiallari» kursi quruvchi-muhandislami tayyorlash o‘quv 
    rejasida arxitektura, qurilish konstruksiyalari, metall konstruksiyalari, 
    qurilish jarayonlari texnologiyasi, bino va inshootlarni barpo etish 
    texnologiyasi, qurilishni tashkil etish va qurilish iqtisodiyoti fanlari uchun 
    bazaviy hisoblanadi.
    Matn qurilish sohasidagi ilmiy-texnik progresning asosiy yo‘nalishlari- 
    ni hisobga olgan holda bayon qilingan. Atrof-muhitni muhofazalash, 
    yoqilg‘i-energetik resurslami tejash va ikkilamchi mahsulotlami qo‘llash 
    kabi qo‘yilgan vazifalarga mos ravishda sanoat chiqindilarining qo‘llanili- 
    shi, shuningdek, qurilish materiallrini ishlab chiqarishda moddiy va mehnat 
    resurslarini tejash, yoqilg‘i va energiya xarajatlarini kamaytirish bo‘yicha 
    chora-tadbirlar keng yoritilgan.
    0 ‘quv qo‘llanma, bo‘lajak mutaxassis an’anaviy va yangi qurilish 
    materiallarini juda keng nomenklaturasining qo ‘llanilish sohasidagi 
    murakkab vazifalarni mustaqil yechishi uchun uslubiy jihatdan qulay 
    tuzilgan. Shuning uchun undagi materiallaming yoritilishi, material ichki 
    tuzilishining va uni xossalarining umumiy bog‘liqligi bayon qilingan.
    Qurilish materiallarining sifati doim uning tuzilmasi bilan aniqlanadi. 
    Shuning uchun, m aterialni oldindan berilgan xossalari bilan olish 
    uchun, uning oldindan berilgan texnik xarakteristikasiga javob beruvchi 
    tuzilmasini yaratish lozim. Bunday uslubiy asosda turli xil noorganik va 
    organik qurilish materiallarini o‘rganish birlashtirilgan.
    Qurilish materialshunosligi o ‘ziga xos tarixga ega. Eng qadimgi va 
    juda keng tarqalgan giltuproq asosidagi qurilish materiallari insoniyat 
    tarixining ilk davridayoq ishlatilgan. Giltuproqdan pishirilgan g‘isht ishlab 
    chiqarish tarixi 5 - 6 ming yilga teng.
    В ino va inshootlarni tabiiy tosh materiallaridan qurish antik dunyo tarixi 
    bilan bogiangan. Misr piramidalari, Buyuk Xitoy devori, Rim Kolizeyi


    bunga yaqqol misol bo‘ladi. Tabiiy toshlarni maydalab, pishirib ohak, 
    ganch, gips va sh.k. mineral bog‘lovchilar ishlab chiqarish texnologiyasi 
    bir necha ming yil avval yaratilgan. Shahrisabz, Samarqand, Buxoro, 
    Xiva, Toshkent kabi tarixiy shaharlarimiz qurilishiga nazar tashlasak, 
    shoh saroylari, madrasava masjidlar, qal’a devorlari, suv inshootlari tabiiy 
    toshlardan, pishiq g ‘ishtdan bo‘lgan qorishmalar asosida terilib, barpo 
    etilganini ko‘ramiz. Qadimdan qurilishda yog‘och materiallar sifatida 
    eman, qarag‘ay, pixta, qayin, dub, buk, yasen, Markaziy Osiyoda esa terak, 
    qayrag‘och, archa, yong‘oq, tut va tol kabilar ishlatilgan.
    Qurilish materiallari tarixida portlandsement va u asosida betonlar 
    alohida o‘rin tutadi. Mahalliy xomashyo va ikkilamchi resurslar asosida 
    ekologik toza qurilish materiallari ishlab chiqarish qurilish industriyasining 
    asosiy vazifasi hisoblanadi.
    Qurilish materialshunosligining dolzarb masalalariga yuqori sifatli
    tannarxi arzon, mustahkam, umrboqiy, mahalliy xomashyo zaminida ishlab 
    chiqarilgan ekologik buyumlar, qismlar, konstruksiyalarni tayyorlash va 
    ishlatish sohalarini belgilash kiradi. 0 ‘zbekistonda ishlab chiqarilgan 
    energiyaning 50 foizi yoki yiliga 17 million tonna neft ekvivalenti aynan 
    binolaming energiya iste’moliga to‘g‘ri keladi. Shunga mutanosib ravishda 
    pamik gazlarining 40 foizi binolarga xos jarayonlardir. Bu soha 0 ‘zR 
    «Davarxitektqurilish» qo‘mitasi, BMT ning rivojlantirish Dasturi va 
    Global ekologik fond bilan hamkorlikda binolar energiya samaradorligi 
    muammolari sohasida ustuvor dasturlami bajarmoqda.
    Ushbu muammoning asosiy yechimi issiqlik izolyatsiyasi materiallarini 
    takomillashtirish, issiqlik-fizik xossalarini keskin yaxshilash, yangi turlarini 
    ishlab chiqarishdir. Qurilish materiallari ishlab chiqishda kam energiya 
    sarflash ham energiyani tejashning asosiy omili hisoblanadi.
    Global muammoning yechimida bo‘lajak arxitektor va quruvchilaming 
    talabalik davridan e ’tiboran energiya samarador loyihalar yaratishga 
    yo‘naltirish yaxshi natijalar beradi.
    Qurilish materiallari va buyumlariga qo‘yiladigan talablar davlat 
    standartlarida (Dst), texnik shartlarda (Tsh), va boshqa me’yoriy hujjatlarda 
    qayd etilgan. Standartlarda qurilish materiali haqidagi asosiy ma’lumotlar 
    keltiriladi.
    Qurilish m e’yor va qoidalari (QMQ) quruvchilar uchun rasmiy 
    hujjat hisoblanadi, unda unda asosiy qurilish materiallarining turlari 
    va o ‘lchamlari, sifatiga qo ‘yiladigan talablar, qurilayotgan bino yoki 
    inshootdan foydalanish sharoitlariga qarab materiallar tanlash va ishlatish 
    bo‘yicha ko‘satmalar beriladi.
    4



    Download 6,28 Mb.
      1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   187




    Download 6,28 Mb.
    Pdf ko'rish