Biokimyo va molekulyar

87 
4.3
.§. Prokaroit va eukaroitlarning DNK
-polimerazalari 
Polimeraza 
Nukleozid 
trifosfatlardan 
polinukleotid 
zanjirlarini 
- 
DNK 
polimerazasini sintez qiladigan DNK metabolizmi uchun muhim bo'lgan 
fermentlar guruhi ham mavjud. Ular DNK zanjiridagi oldingi nukleotidning 
3'-gidroksil guruhiga nukleotidlar qo'shadilar, shuning uchun barcha 
polimerazalar 5 '-> 3' yo'nalishda ishlaydi. Ushbu fermentlarning faol 
markazida substrat - nukleosid trifosfat - bir qatorli polinukleotid zanjiri - 
matritsa tarkibida bir-birini to'ldiruvchi asos bilan bog'langan. 
DNKning replikatsiyasi paytida DNKga bog'liq bo'lgan DNK 
polimeraza asl DNK ketma-ketligining nusxasini sintez qiladi. Ushbu 
jarayonda aniqlik juda muhimdir, chunki polimerlanishdagi xatolar 
mutatsiyaga olib keladi, shuning uchun ko'plab polimerazalar "tahrirlash" 
qobiliyatiga ega - xatolarni tuzatish. Polimeraza sintezdagi xatolarni noto'g'ri 
nukleotidlar orasidagi juftlikning etishmasligi bilan tan oladi. Juftlik 
yo'qligini aniqlagandan so'ng, polimerazning 3'-> 5' ekzonukleaza faolligi 
faollashadi va noto'g'ri asos chiqariladi. Ko'pgina organizmlarda DNK 
polimerazalari helikazalar kabi ko'plab qo'shimcha subbirliklarni o'z ichiga 
olgan replikizom deb nomlangan katta kompleks sifatida ishlaydi.
RNKga bog'liq bo'lgan DNK polimerazalari - RNK ketma-ketligini 
DNKga ko'chiradigan maxsus polimerazalar turi. Ushbu turga retroviruslarda 
mavjud bo'lgan va hujayra infektsiyasida ishlatiladigan teskari transkriptaz, 
shuningdek telomerni ko'paytirish uchun zarur bo'lgan telomeraza kiradi. 
Telomeraza - bu noodatiy ferment, chunki u o'z xabarchisi RNKni o'z ichiga 
oladi. 
Transkripsiya DNKga bog'liq bo'lgan RNK-polimeraza tomonidan 
amalga oshiriladi, u bir zanjirning DNK ketma-ketligini mRNKga ko'chiradi. 
Genlarning transkripsiyasi boshida RNK polimeraza genning boshida 
promotor deb nomlangan ketma-ketlikni biriktiradi va DNK spiralini ochadi. 
Keyin u genning ketma-ketligini xabarchi RNKga nusxa ko'chiradi, u genning 

88 
oxirida DNKning bir qismiga - terminatorga etib boradi, u erda to'xtaydi va 
DNKdan ajralib chiqadi. Xuddi DNKga bog'liq bo'lgan inson DNK polimeraza 
singari, inson genomidagi ko'pgina genlarni transkripsiyalaydigan RNK 
polimeraza II, tartibga soluvchi va qo'shimcha birliklarni o'z ichiga olgan 
katta protein kompleksining bir qismi sifatida ishlaydi.

Download 1,86 Mb.