Biznes tarmoqlar konsepsiyasi, korxonalar yoki tashkilotlarning boshqarish, ma’lumot almashish, va tijoratning o‘zaro bog‘lanish jarayonlarini integratsiyalash uchun tuzilgan o‘rganizatsion modeldir

Download 383,83 Kb.
bet	2/3
Sana	28.12.2023
Hajmi	383,83 Kb.
	#128816

1 2 3

Bog'liq
Sherz

1.2. Biznes jarayonlari.
Biznes jarayonlari, bir kompaniyaning asosiy faoliyatlarini boshqarishning tizimli va o'rganilgan usuli bo'ladi. Bu jarayonlar, kompaniyaning maqsadlarini erkinlik va ishonch bilan amalga oshirish, xizmat yoki mahsulot ishlab chiqarish, sotish, marketing, xodimlarni boshqarish, va moliyaviy hisob-kitoblarni o'z ichiga oladi.
Har bir kompaniya o'zining maxsus biznes jarayonlariga ega bo'ladi, ammo ko'pgina kompaniyalarda quyidagi eng muhim jarayonlar ko'rsatiladi:
Mahsulot yoki Xizmat Ishlab Chiqarish: Bu jarayon kompaniya tomonidan sotiladigan mahsulotlarni yoki xizmatlarni ishlab chiqarish jarayonidir. Bu jarayonning ichiga loyihalar tayyorlash, ishlab chiqish, va mahsulotni yoki xizmatni yangilashni o'z ichiga oladi.
Sotish va Marketing: Mahsulotlarni yoki xizmatlarni sotishning yuritilishi va marketing faoliyati, mijozlar bilan aloqani o'rganish, sotish strategiyalarini rivojlantirish va reklama faoliyatlari shu jarayonga kiradi.
Xodimlar Boshqarish: Xodimlar, ularning qobiliyatlarini rivojlantirish, ularning ish faoliyatini tahlil qilish va boshqarish, ishga nazorat qilish, maoshlar va ma'lumotlarni boshqarishning umumiy asosiy jarayonlaridan bo'ladi.
Moliyaviy Hisob-kitoblarni boshqarish: Bu jarayon kompaniya moliyaviy holatini boshqarish, hisob-kitob olib borish, moliyaviy ma'lumotlarni to'plash va hisoblash, daromad va xarajatlar, daromadlar va daromadlarni aniqlash va boshqa moliyaviy muammolar bilan shug'ullanadi.
Bugungi kunda biznes jarayonlarni loyihalash har bir biznesni tashkil etishning zamonaviy yondashuvning asosi boʻlib xizmat qilmoqda, uning eng muhim yoʻnalishlaridan biri reinjiniringdir. Reinjiniring asosiy maqsadi zamonaviy innovatsion texnologiyalardan foydalangan holda tashkilot boshqaruv tizimini tubdan yangilash tushuniladi. Biznes faoliyatini tahlil qilish va baholashda, korxona kelajagini belgilashda biznes jarayonlari loyihalash muhim rol oʻynaydi. Loyihalash -bu maxsus metodologiya yordamida voqelikni aks ettirish jarayoni. Maqolada biznes jarayonlarini loyihalashning asosiy yondashuvlari, usullari va vositalari haqida fikr yuritdik va muallif xulosa va takliflarini shakllantirildi. Kalit soʻzlar: biznes jarayoni, biznes jarayonlarni loyihalash, reinjiniring, biznes jarayonlarini modellashtirish, samarali boshqarish, moliyaviy loyihalash.
Bugungi kunda yurtimizda faoliyat olib borayotgan har bir biznes vakili va tadbirkorlik subyekti oʻz faoliyatini baholashda iqtisodiy va moliyaviy koʻrsatkichlarning samarali tahlil etish ahamiyati sezilarli darajada oshmoqda. Ushbu jarayonda biznes jarayonlarni loyihalashtirish, moliyaviy rejalashtirish va nazorat alohida ahamiyatga ega – bu korxonada moliyaviy menejmentning asosiy funksiyalaridan biridir.
Loyihalashtirish jarayonlarni korxonaning maqsadlarini, uning faoliyati natijalarini oldindan bilish qobiliyati, shuningdek, belgilangan maqsadlarga erishish uchun qanday resurslar kerakligini aniqlash funksiyalarini oʻz ichiga oladi. Moliyaviy rejalashtirish korxonaning moliyaviy-iqtisodiy faoliyatining eng muhim jihatlarini qamrab oladi, mehnat, moliyaviy va moddiy resurslarni shakllantirish va ulardan foydalanish ustidan zarur dastlabki nazoratni taʼminlaydi, korxonaning moliyaviy holatini mustahkamlash uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi.
Zamonaviy korxonalar va muassasalar biznes-jarayonlarni moliyaviy-iqtisodiy loyihalashtirish, modellashtirish va optimallashtirishga, olingan maʼlumotlarni tahliliy qayta ishlashga, belgilangan strategik va operatsion rejalarning bajarilish darajasini aniqlashga, ishlarni yanada amalga oshirish, muassasa strategiyasini tuzatish boʻyicha qarorlar qabul qilish uchun boshqaruv tarkibiga hisobotlarni shakllantirishga muhtoj.
Shu oʻrinda shuni eʼtirof etish zarurki nafaqat alohida iqtisodiy subyekt uchun moliyaviy-iqtisodiy loyihalashtirish, modellashtirish amalga oshiriladi, balki respublika miqyosida ham ushbu jarayon amalga oshiriladi, buning yaqqol misoli sifatida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning tomonidan imzolangan “2022 — 2026-yillarga moʻljallangan yangi Oʻzbekistonning taraqqiyot strategiyasi toʻgʻrisida”gi farmoni aytish mumkin [1]. Iqtisodiyotga bozor munosabatlarini joriy etish va “raqamli iqtisodiyot” ga oʻtish natijasida maʼlumotlar almashish xizmatlarini rivojlantirish zarurati oʻrta va yirik sanoat tarmoq korxonalariga avvalgi loyiha va rejalashtirilgan boshqaruv usullariga xos boʻlmagan vazifalarni qoʻydi [13]. Ularning asosiy farqi ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi va sifatini oshirish va oʻz segmentida korxonani yanada mustahkamlash zarurligidir. Bugungi kunda mahsulotlar tor isteʼmolchilar guruhlariga yoʻnaltirilishi kerak, masʼuliyatdan qoʻrqmaydigan, murakkab muammolarni hal qilishga intiladigan yaxshi maʼlumotlar bilan qurollangan salohiyatli ijrochilar mutaxassislar kerak. Mahsulotlar bozori ancha kengaydi va raqobat va isteʼmolchilar uchun kurash yanada tajovuzkor boʻlib bormoqda. Amaldagi vositalar va ishlab chiqarish texnologiyalari sezilarli darajada oʻzgardi. Bugungi kunda axborot texnologiyalari alohida rol oʻynay boshladi.
Biznes-jarayonning egasi koʻpincha boʻysunuvchi xodimlarga ega boʻlgan, infratuzilma, uskunalar va dasturiy taʼminotni boshqaradigan, jarayon haqida kerakli maʼlumotlarga ega boʻlgan, biznes-jarayon oqimini boshqaradigan va jarayonning samaradorligi uchun javobgar boʻlgan mansabdor shaxsdir. Koʻpgina kompaniyalar oʻz biznes jarayonlarni loyihalashtirishda bizneslarini tashkil yetishning eski usullarini qayta koʻrib chiqishga, zamonaviy texnologiyalardan foydalangan holda yangi biznes jarayonlarini qurishga harakat qilmoqdalar. Biznes jarayonlarni loyihalash -bu isteʼmolchiga zarur boʻlgan mahsulot yoki xizmatni yaratish bilan yakunlangan kompaniyaning ichki faoliyatining bogʻlangan majmui [14]. Har qanday tashkilot faoliyatini tuzishda muhim qadam bu biznes jarayonlarni toʻgʻri loyihalash, taqsimlash va tasniflashdir. Mahsulot yoki xizmatning qoʻshimcha qiymatini olish bilan bogʻliq holda asosiy va qoʻllab-quvvatlovchi jarayonlar ajratiladi. Birinchisi-qoʻshimcha qiymat-tashkilotning asosiy faoliyatini tashkil yetuvchi va daromad keltiradigan tovarlar ishlab chiqarishga yoki xizmatlar koʻrsatishga qaratilgan. Ikkinchisi isteʼmolchi uchun mahsulot yoki xizmatga qiymat qoʻshmaydi, balki ularning qiymatini oshiradi. Ular kompaniya faoliyati uchun zarur boʻlib, asosiy biznes-jarayonlarni amalga oshirishni qoʻllab-quvvatlashga moʻljallangan. Biznes jarayonlarni loyihalashga zamonaviy yondashuvning asosi biznesjarayonlar muhandisligi boʻlib, uning eng muhim yoʻnalishi reinjiniring hisoblanadi. Reinjiniring deganda “kompaniyalar faoliyatining eng muhim koʻrsatkichlari — narx, sifat va surʼatni tubdan yaxshilashga erishish uchun biznes jarayonlarini tubdan qayta koʻrib chiqish va qayta loyihalash” tushuniladi” [15]. Reinjiniring-bu korxonaning asosiy koʻrsatkichlarini tubdan yaxshilashga qaratilgan tegishli axborot texnologiyalarini oʻz ichiga olgan vositalar, chora-tadbirlar va usullar toʻplami. Shu maqsadda mavjud biznes jarayonlarini tahlil qilish va keyinchalik oʻzgartirish amalga oshiriladi. Korxona faoliyatining mavjud koʻrsatkichlarini keskin yaxshilashga erishish uchun reinjiniring mavjud biznes jarayonlarini tubdan oʻzgartirishni oʻz ichiga oladi. Shuning uchun reinjiniring usullari korxona tomonidan innovatsion rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish jarayonida qoʻllanilishi mumkin. Biznes jarayonlarni loyihalashtirishni boshqarish biznes-jarayonni yanada tizimli va mazmunli tashkil etish va takomillashtirishga, shuningdek oʻrganilayotgan biznes-jarayon koʻlamini oʻzgartirishga yordam beradi. Biznes jarayonini tashkil yetadigan va loyihalashtiradigan odamlar menejerlar va korxonaning boshqa boʻlimlari bilan bevosita bogʻliqdir. Ushbu munosabatlar vakolatni boshqa xodimlarga oʻtkazish va ular oʻrtasida topshiriqlarni taqsimlashdan iborat [16]. Shuning uchun, birinchi navbatda, biznes-jarayonni boshqarishda ishtirok yetadigan boʻlimlar va menejerlar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar tartibi aniqlanadi va shundan keyingina jarayon boshlanadi. Kim nima qilayotganini bilish uchun har bir boʻlim va jarayonni boshqaruvchi menejerlarning ish tartibini tartibga soluvchi maxsus hujjatlar ishlab chiqiladi. Aslida, boshqaruv obyekti bu jarayonning oʻzi-uni tavsiflash, boshqarish, jarayonni oʻlchash, koʻrsatmalar, turli algoritmlar va mezonlarga muvofiq avtomatizmga yetkazish. Biznes jarayonlarini boshqarish-bu biznes jarayonidagi murakkab doimiy ish. Jarayon institut faoliyatida dinamikada ishlab chiqilgan, tashkil yetilgan va takomillashtirilgan. Raqobatning kuchayishi va vaqt va zaxiralarning yetishmasligi tufayli jarayonlar samaradorligini oshirish uchun asosiy resurslar biznes-jarayonlarning oʻzida mavjud. Biznes jarayonlarni loyihalashning salohiyati va samaradorligini qanday oshirishni aniqlash uchun uni modellashtirishni amalga oshirish kerak. Shuning uchun kompaniyalar hozirda dizayn va audit bilan shugʻullanadigan biznes jarayonlarini, ularni tartibga solishni faol ravishda tavsiflaydilar. Bugungi kunda bu zaruratdir. Biznes jarayonlarni loyihalashda modellashtirish obyektlarining tuzilishi va mazmuni toʻgʻrisida qaror qabul qilish, biznes jarayoni qaysi elementlardan iborat boʻlishi kerakligini aniqlash juda muhimdir. Har qanday murakkab biznes jarayoni loyihalashni shakllantirishda aks ettirilishi kerak boʻlgan beshta asosiy elementni oʻz ichiga olishi mumkin: faoliyatni rejalashtirish, faoliyatni amalga oshirish, faktik maʼlumotlarni roʻyxatdan oʻtkazish, nazorat va tahlil qilish, boshqaruv qarorlarini qabul qilish. Biznes jarayonlarini modellashtirish-bu grafik, jadvali, matnli tasvirlash usullaridan foydalangan holda tashkilotda mavjud boʻlgan jarayonlarning subyektiv qarashlarining aksidir. Modellashtirish-bu maxsus metodologiyadan foydalangan holda tashkilotning haqiqiy (yoki rejalashtirilgan) faoliyatini aks ettirish jarayoni. Modellashtirish jarayoni subyektiv ekanligini tushunish muhimdir. Haqiqat shundaki, modellarni shakllantirish uchun maʼlumotlarning 80% suhbatdosh xodimlar va tashkilot menejerlaridan keladi. Shu bilan birga, xodimlarning ishning haqiqiy taraqqiyoti haqidagi fikri ham, suhbatni oʻtkazgan tahlilchining jarayonlariga qarashlari ham subyektivdir. Olingan modellarning subyektivlik darajasi ulardan keyingi foydalanish uchun jiddiy toʻsiq boʻlishi mumkin. Taʼkidlash joizki, muassasalarning moliyaviy faoliyati alohida eʼtibor talab qiladi. Koʻpgina muassasalarda moliyaviy biznes jarayonlari ikkinchi darajali. Ular texnik yoki yordamchi funksiyalarni bajaradilar. Moliyaviy biznes jarayonlarining vazifasi quyidagilardan iborat: ular asosiy va aylanma mablagʻlardan oqilona foydalangan holda muassasaning boshqa barcha funksiyalariga (ishlab chiqarish, sotish, taʼminot, logistika va maʼmuriyat) maksimal foyda olishga yordam beradi. Moliyaviy biznes jarayonlariga yordam berish boshqaruv qarorlarini baholash, operatsion faoliyatni maqbul narxlarda moliyalashtirishning maqbul miqdorini taʼminlashdan iborat. Moliya boʻlimining biznes jarayonlari ham nomukammal va ular koʻpincha kamchiliklarga ega, shuning uchun ularga eʼtibor berish, loyihalash, tahlil qilish va takomillashtirish, muammoli sohalarga eʼtibor berish juda muhimdir. Aholiga xizmat koʻrsatadigan muassasaning asosiy vazifasi moliyaviy jarayonni boshqarish, xususan moliyaviy rejalashtirish va nazorat qilish jarayonini boshqarishdir [17]. Loyihalashda va nazorat qilish juda muhim jarayondir. Muassasa oldingi davrlarda mavjud boʻlgan maʼlumotlarni tahlil qilishi, qayta ishlashi, kamchiliklarni, muammoli joylarni aniqlashi va ularni tuzatish bilan shugʻullanishi kerak. Loyihalashda muassasaga mavjud real maʼlumotlar asosida belgilangan muayyan maqsadlarga intilish imkonini beradi [18]. Shunday qilib, loyihalash va nazorat qilish funksiyalari muassasaga doimiy foyda olishni kafolatlaydi. Moliyaviy rejalashtirish va nazorat qilish kompaniya faoliyatida doimiy ravishda roʻy beradi. Har qanday biznes jarayonini tavsiflashni boshlashdan oldin, avvalo, jarayonning kirish va chiqish maʼlumotlarini aniqlash, shuningdek, biznes jarayonining muhitini toʻliq tavsiflash kerak. Shundan keyingina siz uni modellashtirish va loyihalashni boshlashingiz mumkin. “Kirish” deganda biz isteʼmolchining muassasa nomi bilan belgini oʻqishdan, uning reklamasi bilan tanishishdan, doʻstlari va qarindoshlaridan bu haqda maʼlumot toʻplashdan boshlab, muassasa bilan oʻzaro aloqalari va munosabatlarining har qanday shaklini tushunamiz. “Chiqish” tushunchasi ham keng. Bu xizmat tugaganidan yoki yakuniy hal murojaat qilishi mumkin, qayta ilovalar va ijro farmoyishlari, fikringiz va juda ham koʻp. Bularning barchasi qandaydir tarzda kompaniyaga doimiy daromadni taʼminlashga, shuningdek kelajakda uni oshirishga yordam beradi. Misol tariqasida aholiga tibbiy xizmat koʻrsatadigan kichik klinikada sodir boʻladigan biznes jarayonlarini koʻrib chiqamiz. Zamonaviy klinikaning samarali ishlashi uchun uchta asosiy yoʻnalishdagi jarayonlarni boshqarish kerak: 1. Klinika uchun mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish-mijozlarni jalb qilish va barcha bemorlarning maksimal darajada qoniqishi va sodiqligiga erishish uchun. 2. Tibbiy faoliyat-klinika bemorlari uchun yuqori sifatli davolanish va ijobiy natija beradi. 3. Ichki jarayonlar-xizmatlar koʻrsatish salohiyati, samaradorligi va arzonligiga erishishga yordam beradi (bunga boshqa narsalar qatori moliyaviy jarayonlar ham kiradi).
Agar biz biznes jarayonlarining mohiyatini tushunsak, ularning salohiyati, samaradorligi va sifatini baholashimiz mumkin. Bu oʻrganilayotgan biznes jarayonida nimani yaxshilashimiz kerakligini tushunish uchun kerak. Biznes jarayoni modeli biznes jarayonini tavsiflash va u haqida tasavvur hosil qilish imkonini beradi. Biznes jarayonlari modellari muassasalar tomonidan turli maqsadlarda qoʻllaniladi. Bu ishlab chiqilayotgan model turini aniqlaydi.

Biznes-jarayonlar har qanday sohada muassasa va biznesni samarali boshqarish uchun asosdir. Biznes jarayoni loyihalash sizga ish ketma-ketligini tavsiflash, ishtirokchilar oʻrtasida rollarni taqsimlash va muayyan ishlarni bajarish uchun masʼul shaxslarni tayinlash imkonini beradi. Kompaniya jarayonlarini samarali boshqarish uchun biznes jarayonlarini loyihalashtirish va rivojlantirish zarur. Soʻnggi paytlarda tashkilotlarda biznes jarayonlarini loyihalashtirish va reinjiniring qilishning roli oshdi, ularning iqtisodiy faoliyat natijalariga taʼsiri haqida koʻplab izlanishlar olib borilmoqda, biz xam ushbu oʻtkazilgan oʻrganish natijasida quyidagi xulosalar va takliflarni ishlan chiqishga imkon berdi: 1. Biznes jarayonlari har qanday sohada korxonalarni samarali boshqarish uchun asosdir. Biznes-jarayon loyihalash sizga ishlarning ketma-ketligini va ularni amalga oshirish uchun masʼul boʻlgan ishtirokchilarning rollarini aniq tavsiflashga imkon beradi. Samarali boshqaruv uchun biznes jarayonlarini toʻgʻri tashkil yetish va loyihalash kerak. 2. Axborot tobora koʻproq har qanday tashkilot samaradorligini oshirish uchun eng muhim manbaga aylanib bormoqda. Dizayn masalalariga kompleks, tizimli yondashuvga asoslangan eng yangi axborot texnologiyalarini ishlab chiqmasdan va joriy qilmasdan, zamonaviy tashkilotlarda loyihalash va boshqarish funksiyalarini oʻz vaqtida va sifatli bajarilishini taʼminlash mumkin emas. 3. Soʻnggi paytlarda muassasalarining biznes jarayonlarini loyihalashtirish va optimallashtirishga intilishi ortdi. Bu isteʼmolchilarning umidlari va raqobatining faol oʻsishi, shuningdek, zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda muassasalarining salohiyatini va samaradorligini oshirish imkoniyatlarining mavjudligi bilan bogʻliq. Axborot texnologiyalari nafaqat dizayn jarayonini oʻz vaqtida optimallashtirishga, balki modelni yaratishga ham imkon beradi, uning yordamida ushbu jarayonning turli xil variantlarini koʻrish va ulardan eng istiqboli va samaralilarini tanlash mumkin boʻladi. Zamonaviy sharoitda samarali moliyaviy loyihalash uchun zarur maʼlumotlarga ega boʻlgan bozor ishtirokchilari oʻz faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirmoqdalar. Koʻrib chiqilayotgan biznes jarayonlarni loyihalashga toʻgʻri yondashish nafaqat jarayonning oʻzi tavsifi va tafsilotlarini olish, balki jarayonni tashkil etishda mavjud muammolarga eʼtibor berib, uni takomillashtirish, optimallashtirish imkonini beradi. Jarayonni mukammal loyihalash va takomillashtirish har qanday soha va har qanday hajmdagi muassasa uchun muvaffaqiyatli kelajak sari qadamdir.

Download 383,83 Kb.

1 2 3

Download 383,83 Kb.