257
Har qanday ishlab chiqarish resurs talab qiladi, lekin uning õsishi resursning naqadar
yaxshi
ishlatilishiga ham boğliq. Shu bois Iqtisodiy õsishga baho berishda uning qanday sarflar
hisobiga va qandaydir usullar bilan yuz berishga ham e'tibor beriladi. Shu munosabat bilan uning
serresurs va resurstejam usullari borligini baytib õtish lozim. Bular ekstensiv va instensiv usul
deb ham aytiladi.
Resurstalab Iqtisodiy õsish yaratilgan tovarlar va xizmatlarni resurslarni ishlab chiqarishga
kõproq jalb etish hisobidan kõpaytirish demakdir.Bu usulda Iqtisodiy õsishning miqdoriy omillari
harakatga keladi:kõproq
yangi yerlarda ochiladi, yangi konlar ishga tushiriladi, yangi-zavod-
fabrikalar, sexlar quriladi, ishlab turgan korxonalardagi stanoklar kõpaytiriladi, ishlovchilar soni
ortadi, ammo mehnat unumdorligi oshmaydi, mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari qisqarmaydi.
Bu usul resurslarning kõproq ishlatilishiga asoslanganidan,
oxir-oqibat resurslarning
yetishmasligi muammosi paydo bo'ladi. Resurslar kamayib borishi bilan bu usul ish bermay
qõyadi. Mazkur usul tabiatni avaylash va uning resurslaridan ehtiyotkorlik bilan foydalanish
talablariga javob bermaydi.Natijada Iqtisodiy õsish resurslar kamyobligi bilan sig'ishmay qoladi,
ishlab chiqarishning o'sish o'rniga uning qisqarishi yuz beradi.
Resurslarni avaylamay, ularni talon-taroj qilish nimaga olib kelishini Gaiti misolida
kõrish mumkin. Bu yerda resurslarga vahshiyona munosabatda bõlinadi,
qisqa vaqtda
dengizda ovlab, yeyish mumkin bõlgan jonzot tugadi, õrmonlar kesilib, tamom bõldi. Xalq
ochlikka yõliqib, ommaviy ravishda mamlakatdan kõchib keta boshladi.
Resurstalab ishlab chiqarish uzoqqa bormaydi, chunki resurslar vaqti kelib tugaydi. Ular
kamaygach, iqtisodiyot o'sish o'rniga pasayadi. Shu sababli bu usul nomaqbul hisoblanadi.
Resurstejam usul istiqbolli, chunki bu resurslarning cheklanganligini inobatga olib, ular
avaylab ishlatilishi kerakligini bildiradi. Bu usul resurslarni kamroq sarflagan
holda Yalpi
ichki mahsulotni kõproq yaratilishini anglatadi .
Tejamkorlik bilan ishlab chiqarish hamma resurslarni, shuningdek, mashina-uskuna,
xomashyo,
material, yoqilği- elektroenergiya va nihoyat, mehnatning avaylab sarflanishini
bildirad, shu bilan birga mahsulot va xizmatlar sifatini oshirishni anglatadi. Mahsulot birligiga
resurslarni kamroq sarflagan mamlakatlar boy bõladi. Masalan, Yaponiyada 1995- yil energiya
sarfi birligiga olingan Yalpi ichki mahsulot Perudagidan 8.5 marta kõp bõlgan,
shu bois
Yaponiya boy, Peru esa kambag'al edi.
Resurs tejashga asoslangan Iqtisodiy õsish o'z-o'zidan bõlmaydi. Uning asosiy sharti fan
va texnikaning eng sõnggi yutuqlariga asoslangan, g'oyat mukammal va serunum
texnologiyani qõllash hisoblanadi.
