1
7-MAVZU. KEYNSNING TOVARLAR VA XIZMATLAR BOZORIDA
MAKROIKTISODIY MUVOZANAT MODELI
Reja:
7.1. Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari.
7.2. Haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar.
7.3. «Keyns xochi». Ishlab chiqarish hajmining muvozanat darajasiga erishish
mexanizmi.
7.4. Avtonom xarajatlar multiplikatori.
7.5. Retsession va inflatsion uzilish
7.1. Keynsning makroiqtisodiy muvozanat nazariyasi asoslari.
Klassik maktab namoyondalari bozorlar va baholarning umumiy muvozanati
nazariyasini yaratdilar. Ularning umumiy muvozanat konsepsiyasiga ko„ra
iqtisodiyotda faqatgina to„liq bandlilik sharoitidagi muvozanat mavjud bo„lishi
mumkin. Bunday xulosa J.B.Seyning bozorlar qonuniga tayanadi. Bu qonunga ko„ra
mehnat taqsimotiga asoslangan iqtisodiyotda har bir sub‟ektning ishlab chiqarishi bir
vaqtning o„zida boshqa sub‟ektlarning ishlab chiqarish natijalariga talab hisoblanadi.
Oxir-oqibat yalpi talab yalpi taklifga teng bo„ladi. Klassik iqtisodchilar fikriga ko„ra
AD ≠ AS holati ro„y bermaydi, umumiy xarajatlar miqdori etishmay qolgan, ya‟ni
AD< AS holati ro„y bergan sharoitda ham baho, ish haqi va foiz stavkasi kabi
dastaklar ishga tushadi va natijada xarajatlar miqdorining
kamayishi ishlab
chiqarishning real hajmi, bandlik va real daromadlar miqdorining kamayishiga olib
kelmaydi.
Makroiqtisodiy muvozanatning klassik modeli
ishlab chiqarish hajmi
resurslarning bandliligi va ishlab chiqarish texnologiyalarining funksiyasi
hisoblanadi, va egiluvchan baholar mexanizmi tomonidan potensial darajada tutib
turiladi degan shartlarga tayanadi. Egiluvchan baholar
mexanizmi hisobiga bozor
iqtisodiyoti barcha mavjud resurslarning to„liq bandlilgini ta‟minlab turadi.
Klassik makroiqtisodiy muvozanat modelining o„ziga xos xususiyati pulning
neytralligi prinsipini ko„zda tutishidir. Bu model pul massasi real ishlab chiqarishga
hech qanday ta‟sir ko„rsatmaydi degan prinsipga asoslanib tuziladi. Klassiklar
modelida pul bozor agentlariga faqatgina
bitimlarga xizmat qilishi, ya‟ni oldi-sotti
jarayonida sof texnik vazifalarni bajarishi uchungina kerak. Bu asosga ko„ra
klassiklar tomonidan klassik dixotomiya konsepsiyasi shakllantirilgan.
Klassik
dixotomiya konsepsiyasida – ikki parallel bozor, real va
pul bozori alohida-alohida
amal qiladi, ular o„rtasidagi muvozanat avtomatik barqarorlashtirgichlar orqali
ta‟minlab turadi deb hisoblanadi.
Pul bozori investitsiya va jamg„armalar tengligini hamda to„liq bandlik
sharoitini ta‟minlaydi. Faqatgina, ishsizlikning tabiiy darajasida «ixtiyoriy» ishsizlik
bo„lishi mumkin, deb hisoblashadi. Bu shuni bildiradiki, AD va AS ning muvozanat
nuqtasida ishlab chiqarish hajmi (Y) uning potensial hajmiga esa (Y*) teng.
Iqtisodiyotda yaratilgan daromadlaning bir qismi jamg„arilishi yalpi
talabning yalpi
taklifni qoplashi uchun etishmasligiga olib kelmaydi, chunki har bir jamg„arilgan
so„m tadbirkorlar tomonidan investitsiyalanadi, deb ta‟kidlashadi.
2
Agarda, tadbirkorlar uy xo„jaliklarining jamg„armalari
miqdorida investitsiya
qilishsa, ishlab chiqarish hamda bandlik darajalari doimiy bo„lib qoladi.
Klassik iqtisodchilar ta‟kidlashlaricha, kapitalizmning o„ziga xos pul bozori
mavjud va bu bozor jamg„arma va investitsiyalarning tengligini ta‟minlaydi. Bunda
tenglashtiruvchi omil rolini foiz stavkasi o„taydi (7.1-rasm).
