26-mavzu: Bolalar kiyimini kashta bilan bezash.
Reja:
1.Kashta san’atining tarixi.
2.Kashta turlari.
3. Bolalar kiyimini kashta bilan bezash.
Tayanch iboralar
: dekorativ, kashta, amaliy san’at,ko’z-ko’z chok,bezak, kashta,
reshelye, yorma chok, puxtalama chok
Kashta tikish san’atining ko’p asrlik tarixi mavjud. Kashta tikish san’ati
avloddan-
avlodga o’tib, hozirgi kungacha saqlanib qolgan. Kashta asosan uy-ro’zg’or buyumlarini-
sochiqlar, to’r hoshiya, dasturxonlar, bayram va kundalik kiyimlar va boshqalarni bezashda
ishlatiladi. Kashtalar zar va kumush ishlarda, zig’ir tolali iplarda, muline iplarda,
ipak va
oddiy iplarda tikiladi.
Kashta tikishni boshlashdan oldin gazlamani asos va arqoq iplari bo’ylab tekislab,
ustiga bezak qo’yiladi va gazlamaga ko’chiriladi. So’ng gazlama keragicha tortiladi.
Gazlama chetlarini tekislab olish uchun, gazlamaning chetidagi ipini sug’irib olinadida,
uning izi bo’ylab ortiqcha gazlama qirqib tashlanadi. Buyumning bo’yi va eni ham shunday
belgilanadi.
Ko’pincha dasturxon yoki salfetkaning bukilgan chetiga
chiziq shaklidagi bezak
tikiladi. Ana shunday chiziqlar bilan buyum yuzasini kvadratlariga, to’rtburchaklarga
bo’lib, ularga kashtaning asosiy bezagini tiksa ham bo’ladi. Kashta gulini gazlamaga
tushirishdan oldin, chiziqlar o’rnini belgilab, bittadan ip sug’irib olinadi. Natijada
buyumning yuzasi kvadratlarga yoki to’g’ri burchaklarga bo’linadi.
Shundan keyin ip
sug’irib hosil qilingan chiziqlar orasiga asosiy kashta bezagini joylashtirib, uni gazlama
ustiga ko’chiriladi. Kashta tikib bo’lingandan keyin bu izlar ustiga biror chok yuritib
tikiladi.
Agar kashta bezagi geometrik, gazlamaning to’qilgan iplari aniq ko’rinib
turgan
bo’lsa, gazlama ipini sanash yo’li bilan tikish mumkin. Gazlama strukturasiga bog’liq
bo’lmagan (vladimircha chok, rangli tekis chok va h.k.larni) tikishda bezakni gazlama
ustiga ko’chirish lozim bo’ladi.
Kiyim-kechaklar
(bluzka,
ko’ylaklar) ga ularni bichishdan oldin
yoki
ularning bichilgan bo’laklariga kashtani
tikib
olish eng qulaydir. Bichishdan oldin,
tikishda kiyim bo’laklarining
konturlari
andoza bo’yicha belgilab chiqiladi, keyin
bezak ko’chiriladi va tikilaveradi.
Ko‘z-ko‘z kashta (rishel’ye) juda
chiroyli bo‘ladi. Hozirgi vaqtda bu
kashta juda keng tarqalgan. Uni qo‘lda va tikuv mashinasida tikish mumkin. Ko‘z-ko‘z
kashtada naqshning shakllari yoki ularni orasidagi gazlama o‘yiladi. Bunda tikiladigan
bezaklar ko‘pincha stilizatsiyalangan (biror uslubga solingan) va bir-biriga ulagich bilan
bog‘langan gullardan, barglardan iborat bo‘ladi. Bu kashtani zich to‘qilgan zig‘ir tola, ip,
jun gazlamaga tikish mumkin. Siyrak to‘qilgan gazlamalar bu kashtaga to‘g‘ri
kelmaydi,
chunki oradagi gazlama o‘yilgandan keyin gazlama titilib, kashta guli buzilib ketadi.
Bluzkalar, ko‘ylaklar, yoqa va manjetlar, salfetkalar, ichki kiyimlar ko‘z-ko‘z kashta tikib
bezatiladi. Ko‘z-ko‘z teshikli kashta tikilgan joyidagi gazlama to‘r polotnoga o‘xshab
ko‘rinadi.
Kashta guli yaxshilab dazmollangan gazlamaga ko‘chiriladi. Keyin gazlamaning
tanda va arqoq iplari qiyshayib qolmasligiga rioya qilib gardishga tortiladi. Bezak
detallarning konturi bo‘ylab, oddiy ipda igna oldinlatilgan yoki qaytma chokning mayda
qaviqlari bilan tikib chiqiladi. Nusxadagi detallar alohida bo‘lsa, avval ular bir-biriga ulab
olinishi kerak. Demak, mayda qaviqlarni tikish vaqtida to‘r (o‘rgimchak to‘ri) ham tikib
borilisli kerak, chunki gazlama kesilganidan keyin reshelye
kashtasining shakli saqlab
qolinadi. O‘rgimchak to‘rini hosil qilish uchun avval 3 qator ip ketma-ket tikiladi, bunda
gazlamaning ustki tomonidan kashta gulining ikkita detali kontur chizig‘idan ilintirib
olinadi va tortilgan iplarni qaytish vaqtida yo‘rmab chiqiladi (60-rasm, a). Yo‘rma chok
bilan tikishda ip ostidagi gazlama ilintirib olinmaydi. Shu tariqa ip tortilgan nuqtaga qaytadi
va keyingi o‘rgimchak to‘rini tikishga kirishiladi. Tortilgan iplarni yo‘rmashning bir necha
usuli bor (60-rasm,
b
va
d).
O‘rgimchak t o ’ r i pluxta va pishiq chiqishi uchun 4 ta ip
tortiladi va ular puxtalalama chok bilan tikib chiqiladi .
Kashta guli bo‘yicha barcha gullardan oldinlatilgan yoki
qaytma chok bilan tikib
chiqilgan bo‘lsa, avval buyumning chetki qiqimlari yo‘rma
chokda tikib chiqiladi.
Buyumning barcha qirqimlari tikib bo‘lingach, gulda
belgilangan ko‘zli kashta joylari qirqiladi. Qirqishda
oldinlatilgan yoki qaytma choklarga 0,1-0,2 sm gacha yetmasligi
kerak. Chok atroflari kashta guli bo‘ylab yo‘rmab chiqiladi (62-
rasm). Shu tariqa kashta gulini tikib oxiriga yetkaziladi va
o‘rgimchak to‘ri ostidagi gazlamalar ham qirqiladi. Ko‘z-ko‘z
choki yordamida yoqa, manjet va cho‘ntakni bezash
