Book · April 020 citations reads 71 author

Download 1,92 Mb. Pdf ko'rish
bet	3/65
Sana	17.12.2023
Hajmi	1,92 Mb.
	#121731

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 65

1-BO‘LIM.
YUQORI MОLЕKULYAR BIRIKMАLАR

O‘zbekistonda kimyo fani va sanoatining rivojlanishi uchun tabiiy,
ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy shart sharoitlarning mavjudligi mazkur xududiy
yirik fan va madaniyat o‘chog‘ini shakllantirdi. Xilma-xil foydali qazilmalar,
arzon energiya manbayi bo‘lmish gidroresurslar, boy tabiiy xom ashyo zahirasi
bu o‘lkada katta kimyoning shakllanishi va taraqqiy topishi uchun asos bo‘ldi. Bu
erda eng avvalo, paxtachilikni ko‘tarishga xizmat qiladigan sanoat tarmoqlari
barpo etildi. Mineral o‘g‘itlar sun’iy va sintetik tolalar, kislotalar, o‘simliklarni
kimyoviy ximoyalash vositalari, tabiiy gaz va neftni qayta ishlash mahsulotlari,
metallar va ularning qoishmalari, lok-bo‘yoq materiallari, dori preparatlari,
qurilish ashyolari va boshqalar O‘zbekistonning kimyoviy va unga turdosh sanoat
korxonalarida olinmoqda va ishlab chiqarilmoqda. Respublikamiz kimyo
sanoatining to‘ng‘ich korxonasi Chirchiqdagi «Elektroximprom» ishlab chiqarish
birlashmasi bo‘lib, u 1935 yilda Chirchiq azotli o‘g‘itlar zavodi nomi bilan
qurilgan va ammiakli selitra, ammiak, vodorod, kislorod, azot, og‘ir suv, nitrat
kislota, karbamid kabi mahsulotlari bilan nom qozongan. Azotli o‘g‘it ishlab
chiqaruvchi yirik korxonalardan yana biri Farg‘oanadagi «AZOT» ishlab
chiqarish birlashmasidir. U erda ammiakli selitra, nitrat va sirka kislotalar,
defolianitlar, acetilcellyuloza va boshqa ko‘pgina anorganik va organik moddalr
olinmoqda va iste’molchilarga etkazib berilmoqda. Navoi shahrida elektrokimyo
nomi bilan 1960 yilda qurib ishga tushirilgan korxona ham bugungi kunda yuksak
darajada rivoj topib «Navoiyazot» ishlab chiqarish birldashmasiga aylandi. Keng
tarmoqli ushbu maskanda ammiakli selitra, nitrat va sirka kislotalar, ammiak,
cianid kislota, alkilonitril, meianol, acetilen, nitron tola kabi mahsulotlar
tayyorlanmoqda. Farg‘ona kimyoviy tolalar zavodida sun’iy va sintetik ip-
gazlamalar hamda to‘qimalar tayyorlanmoqda. Farg‘ona Furan birikmalari
kimyosi zavodi, Yangiyo‘l va Andijon biokimyo zavodlarida sanoat va qishloq
xo‘jaligi chiqindilarini kimyoviy va biokimyoviy qayta ishlash yo‘li bilan turli

6
spirtlar, xal xil erituvchilar, turli geterociklik birikmalar va boshqa qimmatli
mahsulotlar olinmoqda. Toshkent lok-bo‘yoq zavodi, chinni zavodi, kimyo
famacevtika zavodi, polimer ishlab chiqarish korxonasi mahsulootlarining ham
o‘z o‘rni bor, albatta. Mustaqilligini qo‘lga kiritgan O‘zbekiston o‘zining yangi
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni boshdan kechirar ekan, bunda ilg‘or fan va
zamonaviy texnologiyaga asoslangan turli ishlab chiqarish tarmoqlari paydo
bo‘lishiga imkoniyatlar yaratilmoqda.
O‘zbekistonda kimyo fani va rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan dunyoga
mashhur olimlar ham etishib chiqdilar. O‘zbekiston Fanlar akademiyasining
akademigi va ko‘p yillar davomida uning prezidenti bo‘lib ishlagan, Obid
Sodiqovich Sodiqov (1913-1987)dir. Uning tadqiqotlari organik va bioorganik
kimyo sohalariga ta’luqli bo‘lib, alkaloidlar, yuqori molekulyar spirtlar, g‘o‘za
o‘simligi moddalari, biologik faol birikmalar, dorivor vositalar, biostimulyatorni
o‘rganishag bag‘ishlangan.
Vatanimizning yirik kimyogar olimlaridan biri O‘zbekiston Fanlar
akademiyasining akademigi, Sobir Yunusovdir. U o‘simlik moddalri kimyosi
sohasida dunyoning eng mashxur olimlari darajasiga ko‘tarildi. 700dan otiq
alkaloidlarni ajratib olish, 300dan ziyod alkaloidning tuzilishini birinchi marta
o‘rganish ishlari uning ishtiroki va rahbarligida bajarildi.
O‘zbekiston Fanlar akademiyasining akdemigi Hamdam Usmonovich
Usmonov mamlakatimizda paxta sellyulozasi kimyosining asoschilaridan biridir.
Paxta va yog‘och cellyulozasini har taraflama kimyoviy o‘rganish, g‘o‘zapoya va
paxta chiqindilaridan sanoat miqyosida foydalanish, tabiiy va sintetik polimerlar
kimyosi va fizikasini rivojlantirish ishlari uning nomini dunyoga tanitdi.
Respublikamiz organik kimyoni rivojlanishida O‘zbekiston Fanlar
akdemiyasining xaqiqiy va muxbir a’zolari S.Sh.Rashidova, X.R.Rustamov,
M.A.Asqarov, A.A.Abduvahobov, Yu.T.Toshpo‘latov, Sh.S.Solihov va boshqa
ko‘pgina iste’dodli kimyogar olimlarning beqiyos hissalari bor. Mustaqil yurtimiz
jahonga yuz tutib, shaxdam odimlar bilan o‘zining nurli kelajagi tomon intilar
ekan, bunda fan va ilg‘or texnologiyaning mavqei ham ortaveradi.

Download 1,92 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 65

Download 1,92 Mb.

Pdf ko'rish