|
- rаsm. Pech haroratini avtomatik rostlashning funksiоnаl sxеmаsi
|
| bet | 3/3 | | Sana | 20.05.2022 | | Hajmi | 75.68 Kb. | | #21498 |
Bog'liq boshqarish s mustaqil ish lab, 61-maktab insholar tanlovi, Abduazizova Amira Abror qizi, 1.06 Zamonaviy kompyuter arxitekturasi ATT.docx FAN DASTURI, Maqola 10-23, IRS 09012 - rаsm. Pech haroratini avtomatik rostlashning funksiоnаl sxеmаsi
Еlementlar o’zlarining bajaradigan vazifalariga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadi: sezgir elementlar, kuchaytiruvchi elementlar va ijrochi elementlar.
Sezgir elementlar turkumiga datchiklar kiradi. Datchiklar topshiriq beruvchi elementlar sifatida ham qo’llanilishi mumkin. Taqsimlovchi elementlar sifatida turli o’lchash sxemalari asosida еgilgan qurilmalar ishlatiladi. Taqsimlovchi elementdan uzatilayotgan signal ko’pincha kam quvvatga ega bo’lib, u ob’ektga rostlovchi ta’sir o’tkaza olmaydi. Shuning uchun bu signallar kuchaytiruvchi elementlar yordamida kuchaytiriladi.
Ijrochi elementlar boshqarish ob’ektiga bevosita ta’sir o’tkazish uchun xizmat qiladi. Ijrochi elementlar sifatida elektromagnitlar va elektrodevigitillar ayniqsa keng tarqalgan.
Avtomatik elementlari turli fizik tabiatga ega bo’lishi mumkin. Еlektrik, mexanik, pnegmativ, gidravlik va h.k. amalda avtomatik boshqarish qurilmalarida turli elektrik elementlardan keng foydalaniladi. Bunday holatlarni sabablari elektrik kattaliklarni masofalarga uzatish, saqlash, qayta ishlab berish va ularni boshqa turdagi signallarga aylantirishning qulayligidir.
Avtomatik elementlarning kirish kattaliklari - kirish signallari deb ataladi va x harfi bilan belgilanadi. Еlementlarning chiqish kattaliklari - chiqish signallari deb ataladi va y xarfi bilan belgilanadi
Kimyoviy texnologiyalarning jarayonlari - bu murakkab fizikaviy - kimyoviy tizimlar, ular ikki xil determinanii - stoxastik tabiatga hamda fa’zo va vaqtda o‘zgaruvchi qiymatlarga egadir. Ularda qatnashuvchi moddaning oqimlari quyidagidek: ko‘p fazali va ko‘p komponentlidir. Fazaning har bir nuqtasida va fazalar chegarasida jarayon o‘tish davrida impuls, energiya va massaning eltuvshi vazifasini bajaradi. Umuman butun jarayon konkret geometrik xarakteristikaga ega boigan apparatda boiib o‘tadi. 0 ‘z navbatida, bu xarakteristikalar jarayonning o‘tish xarakteriga ta’sir etadi.
Matematik model orqali obyektning xossalarini o‘rganish matematik modellash deb tushuniladi. Jarayon o‘tishi optimal sharoitlarini aniqlash, matematik model asosida uni boshqarish va obyektga natijalarini olib o‘tish uning maqsadidir. Matematik model tushunchasi matematik modellash usulining asosiy tushunchasidir. Matematik model deb matematik belgilash yordamida ifodalanuvchi, qandaydir hodisa yoki tashqi dunyo jarayonini taxminiy tavsifiga aytiladi.
Matematik modellash o‘ziga uchta o‘zaro bog‘langan bosqichlami qamrab oladi: 1) o‘rganilayotgan obyektni matematik tavsifini tuzish;
2) matematik tavsifi tenglamalar tizimini yechish usulini tanlash va modellashtiruvchi dastur shaklida uni joriy qilish;
3) modelning obyektga monandligi (adekvatligi)ni aniqlash.
Matematik tavsifni tuzish bosqichida obyektda asosiy hodisa va elementlari avval ajratib olinadi va keyin ular orsidagi aloqalar aniqlanadi. Har bir ajratib olingan element va hodisa uchun uning funksiyalanishini aks ettiradigan tenglama (yoki tenglamalar tizimi) yoziladi. Bundan tashqari, matematik tavsifiga turli ajratib olingan hodisalar orasiga aloqa tenglamalari kiritiladi. Jarayon nisbatiga qarab matematik tavsif algebraik, differensial, integral va differensial tenglamalar sistemasi ko'rinishida ifoda etilishi mumkin. Yechim usulini tanlash va modellashtiradigan dastumi ishlab chiqish bosqichi mavjud usullar ichidan eng samarali (samarali deganda yechimning tezligi va aniqligi nazarda tutiladi) yechim usulini tanlash nazarda tutiladi va avval yechim algoritm shaklida, keyin esa - uni EHMda hisoblashga yaroqli dastur shaklida amalga oshiriladi. Fizik tushunchalar asosida qurilgan model modellashtirilayotgan jarayon xossalarini to‘g‘ri sifatli va miqdorli tavsiflashi, ya’ni u modellashtirilayotgan jarayonga monand bo‘lishi kerak. Real jarayonga matematik modelning monandligini tekshirish uchun jarayon o'tishida obyektdan olingan o‘lchovlar natijasini o‘xshash sharoitlardagi model bashorati natijalari bilan taqqoslash kerak. Modelning monandligini o‘matish bosqichi uni ishlab chiqish bosqichlari ketma-ketligining yakuniysidir. 1-rasmda matematik modelni ishlab chiqishning umumiy sxemasi ko‘rsatilgan. Matematik modelni qurilishida real hodisa soddalashtiriladi, sxemalashtiriladi va olingan sxema hodisalar murakkabligiga bog‘liq holda u yoki boshqa matematik apparat yordamida tavsiflanadi. Tadqiqotning muvaffaqiyatliligi va olingan natijalaming ahamiyatliligi modelda o‘rganilayotgan jarayonning xarakterli xislatlarini hisobga to‘g‘ri olishga bog‘liq. Jarayonga ta’sir qiluvchi barcha eng muhim omillar modelda hisobga olingan bo‘lishi va shu bilan birga u ko‘plab kichik ikkinchi darajali omillar bilan ketma-ket boMmasligi kerak, ulami hisobga olish faqat matematik tahlilni murakkablashtiradi va tadqiqotni o‘ta tiqilinch yoki umuman amalga oshmaydigan qilib qo‘yadi. Jarayonlar uchun aniq matematik tavsifi boigan matematik modellash usulini aniq matematik jarayonlar xususiyatlarini o‘rganishda qoilashadi. Matematik tavsifi mukammallik darajasiga bog’liqligiga qarab, ikkita chegaraviy hodisani ajratishimiz mumkin:
Matematik modellashtirish. Matematik modellashtirish deganda - berilgan real obyektning ba’zi bir matematik obyektga muvofiqligini belgilash jarayoni 'tushuniladi. Bu matematik obyekt matematik model deb ataladi va bu modelni tadqiq qilish o‘rganilayotgan real obyekt xarakteristikalarini olish imkonini beradi. Matematik modelning turi nafaqat rea! obyekt tabiatiga bog‘liq, balki obyektni tadqiq masalalariga va talab qilinadigan ishonchlilik hamda masalani yechish aniqligiga bog‘liq. Har qanday matematik model, boshqalarga o‘xshab, 14 www.ziyouz.com kutubxonasi haqiqatga yaqinlashishning ba’zi darajasi bilan real obyektni tavsiflaydi. Sistemalar ishlash jarayoni xarakteristikalarini tadqiq qilish uchun matematik modellashtirishni analitik, imitatsion va kombinatsionlarga bo‘lish mumkin.
Matematik modellarning asosiy turlari
Jarayonning aniq amalga oshirish va uning apparaturali rasmiylashtirilishga bog‘liqligidan kimyo-texnologik jarayonlaming barcha xilma-xilligini vaqtli va fazoviy alomatlaridan kelib chiqib to‘rt sinfga bo‘lish mumkin:
1) vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchan (nostatsionar) jarayonlar;
2) vaqt bo‘yicha o‘zgarmaydigan (statsionar) jarayonlar;
3) fazoda parametrlari o‘zgaradigan jarayonlar;
4) fazoda parametrlari o‘zgarmaydigan jarayonlar. Matematik modellar muvofiq obyektlarini aks ettiruvchi bo‘lgani uchun, ular uchun shu sinflar xarakterlidir, chunonchi:
1) statik modellar - vaqt bo‘yicha o‘zgarmas modellar;
2) dinamik modellar - vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchi modellar;
3) jamlangan parametrli modellar - fazoda o‘zgarmas modellar;
4) taqsimlangan parametrli modellar - fazoda o‘zgaruvchi modellar.
Model xossalari orasidan quyidagilarni ajratish mumkin: samaradorlik, universallik, turg‘unlik, mazmuniylik, monandlik, chegaralanganlik, toMalik, dinamiklik
Hozirgi vaqtda katta tizimlaming ishlash jarayoni xarakteristikalarini tadqiq qilishda mashinali amalga oshirish usullari keng tarqalgan. EHM da matematik modelni amalga oshirish uchun unga muvofiq modellashtirish algoritmni qurish kerak.
Ushbu talablami hisobga olib, S tizimlami hamda ulaming nimtizimlari va elemenlarni EHMda modellashtirishda haqqoniy bo‘lgan asosiy qoidalami ko‘rib chiqamiz. S tizim mashinali modellashtirilganda uning ishlash jarayonining xarakteristikalari M model asosida aniqlanadi. M model modellashtirish obyekti haqida mavjud kirish axborotdan kelib chiqib quriladi. Obyekt haqidagi yangi axborot olinganda, yangi axborotni hisobga olish bilan uning modeli qayta ko‘rib chiqiladi va aniqlanadi, ya'ni modellashtirish jarayoni modelning ishlab chiqish hamda mashinali amalga oshirishni o‘z ichiga olgan holda, iteratsiyalidir. Bu iteratsiyali jarayon S tizimning qo‘yilgan tadqiq qilish va loyihalashtirish masalani yechish doirasida monand deb hisoblash mumkin bo'lgan M model olinguncha davom etadi. EHM yordamida tizimlarni modellashtirishni quyidagi hollarda qo‘llash mumkin: a) tashqi muhitning va modellashtirish obyektining parametrlar, algoritmlar hamda strukturalaming o‘zgarishiga bo‘lgan sezgirligini aniqlash maqsadida loyihalanishidan oldin S tizimlami tadqiq qilish uchun; b) tizimning turli variantlarining sintezi va tahlili uchun S tizimini loyihalash bosqichida; d) tizimni loyihalash va joriy qilish tugagandan keyin, ya’ni uning ishlashida, real tizimni tabiiy sinovlar (ishlashi) natijalarini to‘ldiruvchi axborotni va vaqt davomida tizimning rivojlanish bashoratlarini olish uchun. Mashinali modellashtirish hamma qayd etilgan holatlarga qoilanilayotgan umumiy qoidalar mavjud. Hatto modellashtirishning aniq usullari bir-biridan farq qilganda ham modellarning turli modifikatsiyalari mavjuddir, masalan, mashinali modellashtirish metodologiya asosida qo‘yilishi mumkin bo‘lgan aniq dasturiy-texnik vositalardan foydalanib modellashtirish algoritmlarni mashinali amalga oshirish sohasida, tizimiarni modellashtirish amaliyotida umumiy tamoyillarni ifodalash mumkin. S tizimni modellashtirish asosiy bosqichlarini ko‘rib chiqamiz, ular qatoriga quyidagilar kiradi: tizimning konseptual modelini qurish va uni formallash; -tizim modelini algoritmlash va uni mashinali amalga oshirish; -tizimni modellashtirish natijalarini olish va talqin qilish.
EHMda hisoblashlar natijasida olingan chiqish maMumotlarini samarali tahlillash uchun ishchi hisoblar natijalari bilan nima qilish va ularni qanday talqin etish kerakligini bilish lozim. Bu masalalar S tizimni modellashtirishning ikkita birinchi bosqichlarida dastlabki tahlil asosida yechilishi mumkin. Mm model bilan mashinali tajribani rejalash chiqish maMumotlaming kerakli miqdorini chiqarish va ularning tahlil usulini aniqlashga imkon beradi. Bunda faqatgina keyingi tahlil uchun kerak bo’ladigan natijalar bosmaga berish hamda modellashtirish natijalarini qayta ishlash va bu natijalarni eng ko‘rgazmali ko‘rinishda ifodalash nuqtayi nazaridan EHM ning imkoniyatlaridan toMaroq foydalanish kerak. Natijalani EHM dan chiqarishdan oldin ularning statistik tavsiflami hisoblash, mashinani qo’llash samaradorligini oshiradi va EHM dan chiqqan axborotni qayta ishlashni minimumga olib keladi.
Еlementlar o’zlarining bajaradigan vazifalariga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadi: sezgir elementlar, kuchaytiruvchi elementlar va ijrochi elementlar.
Sezgir elementlar turkumiga datchiklar kiradi. Datchiklar topshiriq beruvchi elementlar sifatida ham qo’llanilishi mumkin. Taqsimlovchi elementlar sifatida turli o’lchash sxemalari asosida еgilgan qurilmalar ishlatiladi. Taqsimlovchi elementdan uzatilayotgan signal ko’pincha kam quvvatga ega bo’lib, u ob’ektga rostlovchi ta’sir o’tkaza olmaydi. Shuning uchun bu signallar kuchaytiruvchi elementlar yordamida kuchaytiriladi.
Ijrochi elementlar boshqarish ob’ektiga bevosita ta’sir o’tkazish uchun xizmat qiladi. Ijrochi elementlar sifatida elektromagnitlar va elektrodevigitillar ayniqsa keng tarqalgan.
Avtomatik elementlari turli fizik tabiatga ega bo’lishi mumkin. Еlektrik, mexanik, pnegmativ, gidravlik va h.k. amalda avtomatik boshqarish qurilmalarida turli elektrik elementlardan keng foydalaniladi. Bunday holatlarni sabablari elektrik kattaliklarni masofalarga uzatish, saqlash, qayta ishlab berish va ularni boshqa turdagi signallarga aylantirishning qulayligidir.
Avtomatik elementlarning kirish kattaliklari - kirish signallari deb ataladi va x harfi bilan belgilanadi. Еlementlarning chiqish kattaliklari - chiqish signallari deb ataladi va y xarfi bilan belgilanadi.
Adabiyotlar
1. Karimov I.A. Barkamol avlod — 0 ‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т.: ,,Sharq“, 1997. - 63 b.
2. Yusupbekov N.R., Muhamedov B.I., G ‘ulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari. Texnika oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. - Т.: ,,Olqituvchi“, 1997. — 704 b.
3. Yusupbekov N.R., Igamberdiyev X.Z., Malikov A. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish asoslari. — Т.: ToshDTY, 2007. — 237 b.
4. A r t i k o v A. A., Musayev A .K . , Y u n u s o v 1.1. Texnologik jarayonlarni boshqarish tizimi: 0 ‘quv qo‘llanma. — Т.: TKTI, 2002.
5. Лапшенков Г.И., Полоский Л.М. Автоматизация производственных процессов в химической промышленности. — М.: „Химия“, 1991. — 180 с.
6. Автоматическое управление в химической промышленности: - Учебник для вузов, под ред. Е .Г .Д удникова — М.: „Химия“ , 1987. — 358 с.
7. Емельянов А.И. и др. Проектирования автоматизированных систем управления технологическими процессами: — М.: „Машиностроение", 1984. 155 с.
8 . Ш естихин О.Ф. и др. АСУ предприятиями нефтеперерабатывающей и нефтехимической промышленности: Учебное пособие. — JL: „Химия“, 1986. - 200 с.
9. О.Е.Вершинин. Применение макропроцессоров для автоматизации технологических процессов. — J L : „Энергоатомиздат“, 1966. — 208 с.
10. Фарзане Н.Г. и др. Технологические измерения и приборы. М.: „Высшая школа“, 1989. — 456 с.
11. Промышленные приборы и средства автоматизации: — Справочник, под ред. В.В. Ц е р е н к о в а . — JL: „ М а ш и н о с т р о е н и е 1987. — 847 с.
|
| |
