Elektromagnitli ijro qiluvchi qurilmalar

178 
maksimal surilishiga qarab qisqa yurishli va uzun yurishli elеktrоmagnitlar 
ajratiladi.
Elektr ijrochi elementlar tok, kuchlanishning miqdoriy o’zgarishini va elektr 
signali vazifasini o’zgarishini burilish,surilish va aylanish kabi mexanik 
xarakatlarga aylantiradi.Ijrochi elektr yuritmalar sifatida kichik k,uvvatli 
o’zgaruvchan va o’zgarmas tok yuritkichlaridan foydalaniladi. O’zgarmas tok 
yuritkichlari 
magnit 
maydoni 
qo’zgatish 
usuliga 
ko’ra 
mustaqil 
qo’zgatishli,o’zgarmas tok magnitli,parallel qo’zgatishli va aralash qo’zgatishli 
yuritkichlarga bo’linadi.Bular ichida avtomatika talablariga mos keladiganlari 
o’zgarmas 
magnitli,mustaqil 
qo’zgatishli 
va 
parallel 
qo’zgatishli 
yuritkichlardir.(6.2-a,b,v rasm) 
Xozirgi vaqtda DPM (dvigatel s postoyannom magnitom) seriyali 
magnito-elektrik 
yuritkichlar 
ijrochi 
elementlar 
sifatida 
keng 
qo’llanilmoqda.(6.2a- rasm) YUritkichda magnit qo’zgatish uchun o’zgarmas 
magnitdan foydalaniladi.Parallel qo’zgatishli yuritkichning magnit qo’zgatish 
o’ramasi yakor o’ramasiga parallel ulanadi.(6.2a- rasm) 
Qo’zgatish toki: If = I – Iya. Quvvati 100-150 Vt bo’lgan yuritkichlarda 
qo’zgatish toki If = (5-10 %) Iya 
а) 
U
я 
Φ 
I 
б) 
U
я 
U
Я 
R
R
Қ 
Φ
I
Φ
U
в)
M
R
Я
+ R
x2 
R
Я 
n
n
2 
n
1 
n
H 
n
0 
R
Я
+ R
x1 
6.2 – rasm

179 
Quvvati (5-10) Vt dvigatellarda I
f
=(30-50%)I
ya
ni tashkil qiladi. Elektr signallar 
bilan mashinani aylanish chastotasi n orasida bog’lanishni topish uchun 
dvigatelning yakor zanjiridagi kuchlanish tenglamasini yozamiz: 
U=E
ya
+I
ya
(R
ya
+R
q
+R) (6.1) 
Bunda E
ya
=S
e
nF bo’lganiuchun: 
U=C
e
nF+I
ya
(R
ya
+R
q
+R) (6.2) 
Mashinaning aylanish tezligi 
n=(U-I
ya
(R
ya
+R
q
+R))/C
e
F (6.3) 
bo’ladi. Agar dvigatel valda hosil bo’ladigan moment 
M=C
m
I
ya
F, I
ya
= M/C
m
F 
hisobga olinsa 
n=(U-M/C
m
F(R
ya
+R
q
+R))/C
e
F= 
=(U-C
m
F-M(R
ya
+R
q
+R))/C
m
C
e
F
2
= 
=U/C
e
F-M(R
ya
+R
q
+R)/C
m
C
e
F
2
min
-1
. 
n= U /C
e
F-M(R
ya
+ R
q
+R)/C
m
C
e
F
2
min
-1
(6.4) 
Avtomatlashtirishda dvigatel tezligini boshqaruvchi signal sifatida yakor 
kuchlanishi Uya yoki qo’zg’atish toki If dan foydalaniladi. Agar qo’zg’atish toki 
If yuritmaga kiruvchi signal bo’ladigan bo’lsa, unda mustaqil qo’zg’atishli 
dvigateldan foydalanish samaraliroq bo’ladi. Parallel qo’zg’atishli dvigatelning 
mexanik xarakteristikalari n=f(Iya) yoki n=f(M) 7.1 rasmda ko’rsatilgan. Bu 
xarakteristikalar If=const bo’lgan hol uchun chizilgan. Unda yakor kuchlanishini 
o’zgartirish uchun yakor zanjiriga ulangan qo’shimcha qarshilik Rq dan 
foydalanilgan. Kuchlanish tenglamasiga muvofiq
U
ya
= U-I
ya
R
q
(6.5) 
Qo’shimcha qarshilik Rq ko’payishi bilan Uya kamayadi. Bu o’z 
navbatida dvigatel tezligini kamaytiradi. Qo’shimcha qarshilik R
q
=0 bo’lganda 
dvigatel o’zining tabiiy xarakteristikasida (6.1) ishlaydi. 6.5–xarakteristikada 

180 
dvigatelning aylantiruvchi momenti M nagruzka momenti Mn bilan teng 
bo’lganda, dvigatel to’xtaydi. Ya’ni n =0 bo’ladi. 
Qolgan barcha qo’shimcha qarshiliklarda dvigatel o’zining nominal 
nagouzkasida ishlayveradi. Yakor kuchlanishining o’zgarishi dvigatel tezligini 
noldan n
N
gacha o’zgaradi. Agar Uya ning qutblari o’zgarsa, yakorning aylanish 
yo’nalishi ham teskarisiga o’zgaradi. Hozir DMD seriyali magnitoelektrik 
doimiy magnitli dvigatellar (6.2-rasm,a) ijrochi yuritmalar sifatida keng 
qo’llanilmoqda. O’zgarmas tok dvigatellarining asosiy kamchiligi ularda kontakt 
chyotkasi borligi va o’zgarmas tok manbaining talab qilishdir. 

Download 4,61 Mb.