178
maksimal surilishiga qarab qisqa yurishli va uzun yurishli elеktrоmagnitlar
ajratiladi.
Elektr
ijrochi elementlar tok, kuchlanishning miqdoriy o’zgarishini va elektr
signali vazifasini o’zgarishini burilish,surilish va aylanish kabi mexanik
xarakatlarga aylantiradi.Ijrochi elektr
yuritmalar sifatida kichik k,uvvatli
o’zgaruvchan va o’zgarmas tok yuritkichlaridan foydalaniladi. O’zgarmas tok
yuritkichlari
magnit
maydoni
qo’zgatish
usuliga
ko’ra
mustaqil
qo’zgatishli,o’zgarmas tok magnitli,parallel qo’zgatishli va aralash qo’zgatishli
yuritkichlarga bo’linadi.Bular ichida avtomatika talablariga mos keladiganlari
o’zgarmas
magnitli,mustaqil
qo’zgatishli
va
parallel
qo’zgatishli
yuritkichlardir.(6.2-a,b,v rasm)
Xozirgi vaqtda DPM (dvigatel s postoyannom magnitom) seriyali
magnito-elektrik
yuritkichlar
ijrochi
elementlar
sifatida
keng
qo’llanilmoqda.(6.2a- rasm) YUritkichda magnit qo’zgatish uchun o’zgarmas
magnitdan foydalaniladi.Parallel qo’zgatishli yuritkichning magnit qo’zgatish
o’ramasi yakor o’ramasiga parallel ulanadi.(6.2a- rasm)
Qo’zgatish toki: If = I – Iya. Quvvati 100-150 Vt bo’lgan yuritkichlarda
qo’zgatish toki If = (5-10 %) Iya
а)
U
я
Φ
I
б)
U
я
U
Я
R
R
Қ
Φ
I
Φ
U
в)
M
R
Я
+ R
x2
R
Я
n
n
2
n
1
n
H
n
0
R
Я
+ R
x1
6.2 – rasm
179
Quvvati (5-10) Vt dvigatellarda I
f
=(30-50%)I
ya
ni tashkil qiladi. Elektr signallar
bilan mashinani aylanish chastotasi n orasida bog’lanishni topish uchun
dvigatelning yakor zanjiridagi kuchlanish tenglamasini yozamiz:
U=E
ya
+I
ya
(R
ya
+R
q
+R) (6.1)
Bunda E
ya
=S
e
nF bo’lganiuchun:
U=C
e
nF+I
ya
(R
ya
+R
q
+R) (6.2)
Mashinaning aylanish tezligi
n=(U-I
ya
(R
ya
+R
q
+R))/C
e
F (6.3)
bo’ladi. Agar dvigatel valda hosil bo’ladigan moment
M=C
m
I
ya
F, I
ya
= M/C
m
F
hisobga olinsa
n=(U-M/C
m
F(R
ya
+R
q
+R))/C
e
F=
=(U-C
m
F-M(R
ya
+R
q
+R))/C
m
C
e
F
2
=
=U/C
e
F-M(R
ya
+R
q
+R)/C
m
C
e
F
2
min
-1
.
n= U /C
e
F-M(R
ya
+ R
q
+R)/C
m
C
e
F
2
min
-1
(6.4)
Avtomatlashtirishda dvigatel tezligini boshqaruvchi
signal sifatida yakor
kuchlanishi Uya yoki qo’zg’atish toki If dan foydalaniladi. Agar qo’zg’atish toki
If yuritmaga kiruvchi signal bo’ladigan bo’lsa, unda mustaqil qo’zg’atishli
dvigateldan foydalanish samaraliroq bo’ladi. Parallel qo’zg’atishli dvigatelning
mexanik xarakteristikalari n=f(Iya) yoki n=f(M) 7.1 rasmda ko’rsatilgan. Bu
xarakteristikalar If=const bo’lgan hol uchun chizilgan. Unda yakor kuchlanishini
o’zgartirish uchun yakor zanjiriga ulangan qo’shimcha qarshilik Rq dan
foydalanilgan. Kuchlanish tenglamasiga muvofiq
U
ya
= U-I
ya
R
q
(6.5)
Qo’shimcha qarshilik Rq ko’payishi bilan Uya kamayadi. Bu o’z
navbatida dvigatel tezligini kamaytiradi. Qo’shimcha qarshilik R
q
=0 bo’lganda
dvigatel o’zining tabiiy xarakteristikasida (6.1) ishlaydi. 6.5–xarakteristikada
180
dvigatelning aylantiruvchi momenti M nagruzka
momenti Mn bilan teng
bo’lganda, dvigatel to’xtaydi. Ya’ni n =0 bo’ladi.
Qolgan barcha qo’shimcha qarshiliklarda dvigatel o’zining nominal
nagouzkasida ishlayveradi. Yakor kuchlanishining o’zgarishi dvigatel tezligini
noldan n
N
gacha o’zgaradi. Agar Uya ning qutblari o’zgarsa, yakorning aylanish
yo’nalishi ham teskarisiga o’zgaradi. Hozir DMD seriyali magnitoelektrik
doimiy magnitli dvigatellar (6.2-rasm,a) ijrochi
yuritmalar sifatida keng
qo’llanilmoqda. O’zgarmas tok dvigatellarining asosiy kamchiligi ularda kontakt
chyotkasi borligi va o’zgarmas tok manbaining talab qilishdir.
