228
• axborotning o‘g‘irlanishi;
• axborotni o‘zgartirish;
• axborotning yo‘qotilishi;
• yolg‘on
axborotni kiritish;
• axborotni qalbakilashtirish va h.k.
Kompyuter virusi. Kompyuter virusi – bu o‘z-o‘zidan
ko‘payuvchi, kompyuter tarmoqlari va axborot tashuvchilari orqali erkin
tarqaluvchi, hamda kompyuter va unda saqlanayotgan axborot va
dasturlarga zarar yetkazuvchi dastur kodi yoki buyruqlar ketma-ketligi
hisoblanadi. Kompyuter viruslari quyidagi xossalarga ega: o‘zidan nusxa
ko‘chirish, axborotdan ruxsatsiz foydalanishni amalga oshirish. U
o‘zining nusxalarini kompyuterlarda yoki kompyuter tarmoqlarida qayta
ko‘paytirib va tarqatib, hamda qonuniy
foydalanuvchilar uchun
nomaqbul harakatlarni bajaradi. Virus, aksariyat hollarda nosozlik va
buzilishlarga sabab bo‘ladi va biror hodisa yuz berishi bilan, masalan,
aniq kunning kelishi bilan ishga tushirilishi mumkin.
Axborot xavfsizligini ta’minlash. Kompyuter
tizimlari va
tarmoqlarida axborotni himoya ostiga olish deganda, berilayotgan,
saqlanayotgan va qayta ishlanilayotgan axborotni ishonchliligini tizimli
tarzda ta’minlash maqsadida turli vosita va usullarni qo‘llash, choralarni
ko‘rish va tadbirlarni amalga oshirishni tushunish qabul qilingan.
Ma’lumotlar xavfsizligi
- bu ma’lumotlarni aniqligini, ma’lumotlarni
va dasturlarni ruxsatsiz ishlatishdan, nusxalashdan va o‘zgartirilishidan
himoyalangan ekanligini bildiradi.
Axborotni himoya hilish deganda:
• Axborotning butunligini ta’minlash,
shu bilan birga axborot
elementlarining buzilishi, yoki yo‘q qilinishiga yo‘l qo‘ymaslik;
• Axborotning butunligini saqlab qolgan holda, uni elementlarini
qalbakilashtirishga (o‘zgartirishga) yo‘l qo‘ymaslik;
• Axborotni tegishli huquqlarga ega bo‘lmagan
shaxslar yoki
jarayonlar orqali tarmoqdan ruxsat etilmagan holda olishga yo‘l
qo‘ymaslik;
• Egasi tomonidan berilayotgan (sotilayotgan) axborot va resurslar
faqat tomonlar o‘rtasida kelishilgan shartnomalar asosida qo‘llanilishiga
ishonish kabilar tushuniladi.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganlarning barchasi asosida kompyuter
tarmoqlari va tizimlarida axborot xavfsizligi muammosining dolzarbligi
va muhimligi kelib chiqadi.
229
Axborot xavfsizligini ta’minlash – bu foydalanuvchining
axborotlarini himoyalashga qo‘yilgan me’yor va talablarni bajarishidir.
Axborot xavfsizligi esa bu axborot foydalanuvchilariga va ko‘plab
axborot tizimlariga zarar keltiruvchi tabiiy yoki sun’iy
xarakterga ega
tasodifiy va uyushtirilgan ta’sirlardan axborotlarni va axborot
kommunikatsiya tizim obyektlarining himoyalanganligidir.
Ma’lumotni qayta ishlashdagi xavfsizlik bevosita kompyuter
tizimining xavfsizligiga bog‘liq.
Kompyuter tizimi deb
texnik va dasturiy vositalar, har xil turdagi
ma’lumot tashuvchi uskunalar, ma’lumotlar
va ushbu vositalar bilan
ishlaydigan xodimlar majmuyi tushuniladi. Hozirgi kunda kompyuter
tizimining xavfsizligini baholashda maxsus baholash kriteriyasi
qo‘llaniladi. Bunda kompyuter tizimiga 4 ta talab qo‘yilgan:
° xavfsizlik siyosatini o‘tqazish talabi - security policy;
° kompyuter tizimini qo‘llanishini hisobini olib borish - accounts;
°
kompyuter tizimiga ishonchlik;
° hujjatlashtirishga qo‘yilgan talab.
