Sud psixologik ekspertizasi mavzusini o‘qitishdagi innovatsiyalar va ilg‘or xorijiy tajribalar

Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’kidlanganidek, “Inson, uning har tomonlama uyg‘un kamol topishi va farovonligi, shaxs manfaatlarini ro‘yobga chiqarishning sharoitlarini va ta’sirchan mexanizmlarini yaratish, eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulq atvorning andozalarini o‘zgartirish Respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchidir. Xalqning boy intellektual merosi, umumbashariy qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan, texnika va texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir”.

XXI asrda O‘zbekiston ta’lim tizimini isloh qilish va takomillashtirish ustivor vazifalardan biridir. Bu esa, o‘z navbatida psixolog olimlarimiz zimmasiga tegishli o‘quv fanlari bo‘yicha o‘quv adabiyotlarini hozirgi davr talabi va ilm-fanning so‘nggi yutuqlarini hisobga olgan holda yangilab borish, ta’lim jarayoniga innovatsiya va ta’lim texnologiyalarini joriy etishni taqozo etmoqda.

Ma’lumki mamlakatimiz oliy ta’lim muassasalarida “YUridik psixologiya” fani tarkibidagi “Sud psixologik ekspertizasi” mavzusini o‘qitish jarayonida innovatsiyalar va ilg‘or xorijiy tajribalarni qo‘llash bugungi kunning dolzarb masalaridan biri hisoblanadi.

“Sud psixologik ekspertizasi” mavzusini o‘qitishda bugungi kunda rivojlangan xorijiy mamlakatlarda quyidagi innovatsiyalar va ta’lim texnologiyalari qo‘llanilmoqda.

Mavzuni o‘qitish jarayonida ilmiylik, tarixiylik, mantiqiylik, ob’ektivlik tamoyillariga amal qilgan holda zamonaviy usullar:

• 
  “Davra suhbati”,
  
• 
  “Savol-javob”,
  
• 
  “Baxs-munozara”,
  
• 
  “Aqliy hujum”,
  
• 
  ”Grafik organayzerlar”
  
• 
  “Klaster”,
  
• 
  “Bumerang”,
  
• 
  “Rolli o‘yin”,
  
• 
  “Interfaol” metodlar slaydlar yordamida o‘tkaziladi va mashg‘ulotlardagi ma’lumotlar multimedia vositalari yordamida prezintatsiya qilinadi.
  

Psixologik ta’lim tizimiga mediatsiyaga kirish texnologiyasini kiritish mumkin. Talabalarga vujudga kelgan ijtimoiy nizolarni neytral vositachi - Mediator ishtirokida tinch yo‘l bilan hal etishni o‘rgatish. Bu holatda talabalar insonlarga beg‘araz yordam berishning o‘ta muhim tartib va vazifa ekanligini tushunib etadilar. Bu texnologiya bugungi kunda rivojlangan horijiy mamlakatlarning jumladan, Amerika Qo‘shma shtatlari, Germaniya, YAponiya va Rossiya davlatlarining oliy ta’lim muassasalarida ta’lim va tarbiya jarayonlarini tashkil etishda keng qo‘llanilmoqda. Biz quyida dars jarayonida mediatsiya texnologiyasini qo‘llash masalasini ko‘rib chiqamiz.

Dars jarayonida Mediatsiyani qo‘llash varianti:

Kurs talabalari 3-ta kichik guruhlarga bo‘linadi. Professor-o‘qituvchi 1- va 2-guruhlarga ijtimoiy nizo bilan tanishib chiqishni taklif etadi. Ijtimoiy nizo yozma, og‘zaki yoki kartochkalarda bo‘lishi mumkin.

1- Guruh bir tarafning manfaatlarini himoya qiladi, 2-guruh vujudga kelgan nizo bo‘yicha o‘z manfaatlarini himoya qilish uchun o‘z fikrlarini bildiradi.

10-daqiqa o‘tgandan so‘ng xar bir guruhning a’zosi o‘zlarini manfaatlarini himoyasini ta’minlash uchun so‘zga chiqadi va himoya qiladi.

3-Guruh - mediatorlar. Ularning vazifalari taraflarni o‘zaro bir echimga kelish uchun ishontirish va yarashtirish hisoblanadi.

Mediatsiya texnologiyasining bosqichlari: (doskada)

1.Taraflarning so‘zga chiqishi.

2.Taraflarning manfaatlarini aniqlashtirish. Bunda mediatorlar u yoki bu taraflarga Siz nima uchun bunday qildingiz? Va shunga o‘xshash savollar bilan murojaat qilishadi.

3.Kun tartibini shakllantirish. Mediatorning fikricha qaysi masalalar bo‘yicha bir echimga (kompromissga) kelinadi.

4.Takliflarning ilgari surilishi. Har bir taraf nizoni bartaraf etish bo‘yicha o‘z variantlarini echimini taklif etadi.

5.Qarorni tanlash. Kelishuvni shakllantirish.

6.Kelishuvning bajarilishi.

Mediatsiya jarayonini mualliflarning fikricha quyidagi model bo‘yicha tushuntirish mumkin:

A – Mediatsiya;

O - mediatsiya jarayonini tashkil etish;

S - eshitish;

E – mediatorning har qaysi taraf bilan alohida uchrashuvi;

G, P – takliflarni generatsiya qilish;

E,F – extiroslarning faktlardan ajratilishi (muammoning asl ko‘rinishi);

R,R – resurslarning kengayishi (mediator taraflarga muammoni hal etish uchun nima etishmasligini tushunib etishiga yordam beradi va ularni mutaxassislarni oldiga yuboradi; masalan: yuristlar, psixologlar, ekspertlar ...).

N, – taraflarni muzokaralarda o‘zini tutishga o‘rgatish;

S, - harakatlarning oqibatlari, savollarga asosan takliflarning real qabul qilinishi holati, xodisalarning rivojlanishi.

Huquqiy, ijtimoiy psixologik ta’limni hozirgi zamon tizimi pedagog xodimlarga an’anaviy va innovatsion ta’lim texnologiyalarini amaliyotda optimal echimini topishga imkon yaratadi.