Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta




Download 9,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet257/352
Sana10.01.2024
Hajmi9,63 Mb.
#134163
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   352
Bog'liq
BuxDUPI to\'plam

Adabiyotlar ro‘yxati: 
1. Abdullayev S. Maxmudov A. XII-XIX asrlarda Sharq miniatyurasini o‘qitish 
metodlari haqida ocherklar. Buxoro, 1995. 
2. Sabirov M. Hajimetov B. “Mutaxassislik bo‘yicha materialshunoslik”. 
Toshkent. INFO CAPITAL GROUP 2018. 
3. Sabirov M. “Miniatyura kompozitsiyasi”. Toshkent, 2019. 
 
 
 
 
MUSIQA DARSLARIDA INTERFAOL USULLARDAN SAMARALI 
FOYDALANISH 
Yarashev Jo‘rabek To‘rayevich 
BuxDUPI “San’atshunoslik” kafedrasi dotsent, p.f.f.d., (PhD) 
Murotova Dilnavoz O‘ktamovna


734 
Buxoro davlat universiteti
BuxDUPI 
3-bosqich talabasi 
AnnotatsiyaMaqolada o‘quvchilarning musiqiy estetik rivojlanishlari uchun 
o‘qituvchi o‘zining ish faoliyatida astoyidil tayyorlanishi, musiqa darslarini yuksak 
metodik darajada olib borishi o‘qituvchidan katta irodaviy kuch, izlanish, 
hozirjavoblik, hamda turli pedagogik vaziyatlarga tezda munosabat bildirishi va 
shu bilan birga musiqa madaniyati darslarida jamoaviy qo‘shiq kuylash, musiqiy 
ritmik harakatlarni bajarish, musiqa tinglash, musiqiy savodxonlik, musiqa 
ijodkorligi, bolalar cholg‘u ansambllarida chalish faoliyati haqida ma’lumotlar 
keltirilgan. 
Kalit so‘zlar: pedagogika, san’at, musiqa, madaniyat, audio, nota, 
illyustratsiya, T-sxemasi, Senkveyn metodi, Venn diagrammasi. 
O‘zbekistonning 
“Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuniga ko‘ra, 
ta’limni 
demokratlashtirish, individuallashtirish, mintaqaviy xususiyatlarni hisobga 
tamoyillari asosida barcha o‘quv predmetlar, shu jumladan musiqa fani bo‘yicha 
ham o‘qitish Konsepsiyasi ishlab chiqilgan. Musiqa darsi o‘quvchilarning 
ma’naviy, badiiy va axloqiy madaniyatini shakllantirishga, milliy g‘urur va 
vatanparvarlik tarbiyasini amalga oshirishga mahorat, nafosat, badiiy didni 
o‘stirishga fikr doirasini kengaytirishga, mustaqillik va tashabbuskorlikni 
tarbiyalashga xizmat qiladi.  
Musiqa darsi umumiy ta’lim maktablarida o‘qitiladigan barcha o‘quv fanlari 
jumladan adabiyot, tasviriy san’at, jismoniy tarbiya, mehnat va boshqa fanlar bilan 
chambarchas bog‘liq. 
Barcha o‘quv fanlari qatori musiqiy ta’limda ham davlat ta’lim standarti 
(DTS) ning joriy etilishi milliy musiqiy meroslardan to‘la qonli foydalanish 
imkonini beradi. Bular ommaviy xalq kuy va qo‘shiqlarida, xonanda va 
sozandalarning ijodiy faoliyatlari, maqom, shashmaqom, dostonlar hamda bugungi 
zamonaviy musiqiy faoliyatda o‘z aksini topadi. Musiqa san’atining bu kabi 


735 
imkoniyatlari yangi avlodni munosib tariyalashda ularni barkamol bo‘lib 
yetishishlarida o‘ziga xos va takrorlanmas manbaa bo‘lib xizmat qiladi. 
Musiqa darsidan davlat ta’lim standartlari (DTS) asosida yangi ta’lim 
mazmuni o‘quvchilarning musiqiy bilim va malakalari bilan birga ularda 
kuzatuvchanlik, xotirani mustahkamlash, obrazli va musiqiy did kabi hislarni 
rivojlantirishni taminlaydi. 
O‘quvchilarning musiqiy estetik rivojlanishlari uchun o‘qituvchi o‘zining ish 
faoliyatida astoyidil tayyorlanib, darslarni yuksak metodik darajada o‘tilishini 
ta’minlashi lozim. Zero, dars o‘qituvchidan katta irodaviy kuch, izlanish, 
hozirjavoblik, hamda turli pedagogik vaziyatlarga tezda munosabat bildirishini 
talab etadi. Samarasiz, omadsiz dars, kamchiliklar uzoq vaqt o‘qituvchiga orom, 
halovat bermaydi, ortga nazar solib uni sabablarini qidirishga ehtiyoj sezadi.  
Musiqa madaniyati darslari musiqiy faoliyatning turli shakllarini o‘z ichiga 
oladi. Bular jamoaviy qo‘shiq kuylash, musiqiy ritmik harakatlarni bajarish, 
musiqa tinglash, musiqiy savodxonlik, musiqa ijodkorligi, bolalar cholg‘u 
ansambllarida chalish faoliyatidir. 
Dars-musiqa tarbiyasi sistemasida yetakchi omil hisoblanadi. Unda bolalar 
yalpi tarzda qamrab olinadi. Musiqa darslari boshqa fan darslaridan o‘zining 
badiiyligi, qiziqarliligi va bolalardan ko‘proq ijodiy zavq, emotsional tuyg‘ular 
hamda obrazli kechinmalar uyg‘otish bilan ajralib turadi. Musiqa darslari eng 
avvalo tarbiya darsidir. Badiiy tarbiya uning mantiqiy mazmuni hisoblanadi.  
Musiqa darslari quyidagi spesifik (maxsus) xususiyatlari bilan farq qiladi:  
Birinchidan, musiqa tarixi, musiqa ijrochiligiga doir namunalar, xor 
mashg‘ulotlari, musiqa savodi, musiqa tinglash, musiqa tahlili va adabiyoti, bolalar 
cholg‘u asbobida chalish, ritmik harakatlar bajarish elementlridan iboratdir. 
Shuning uchun musiqa darsi aralash dars tipiga kiradi. 
Ikkinchidan, musiqa boshqa san’at turlaridan o‘zining ifoda vositalari, “tili” 
bilan farq qiladi. Agar badiiy adabiyot badiiy so‘z bilan, tasviriy san’at ranglar va 


736 
grafik chiziqlar balan, raqs esa badiiy harakatlar bilan ifodalansa, musiqa musiqiy 
tovushlarda vujudga kelgan ohang vositasida ifodalanadi.  
Uchinchidan, musiqa o‘quvchilarga faol emotsional ta’sir ko‘rsatadi, 
quvontiradi, ijobiy kechinmalar uyg‘otadi. Yaxshi, mazmunli, qiziqarli musiqa 
darsida o‘quvchilar quvnoq, xursand bo‘lib hordiq chiqaradilar. 
Musiqa o‘quvchilarni ruhiyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib muayyan kayfiyat 
uyg‘otadi. Shakllangan badiiy taassurotlar o‘qituvchi ta’sirida nafaqat ifodali ijro, 
balki “so‘z” san’ati, yuz ifodasi, turli harakatlar yordamida yanada kuchaytiradi. 
O‘quvchilar diqqati yangrayotgan musiqaga jalb etilib, ularning xayoloti 
rivojlantiriladi. Musiqiy obrazlar olamiga kirishishlari ifodalilikni aniq his 
etishlariga erishiladi.  
Musiqa darsida barcha maqsad va vazifalar, mazmun va tuzilma, vosita 
hamda metodlar o‘ylangan bo‘lishi kerak. Aks holda hech qanday ijobiy natijalarga 
erishib bo‘lmaydi. Darsga tayyorgarik o‘qituvchining pedagogik malakasi, 
mahoratiga bog‘liq. Bu esa musiqa materialining tarbiyaviy, ta’limiy va 
rivojlantiruvchi imkoniyatlarini, shuningdek ularni tadbiq etish yo‘llarini 
ta’minlaydi. Asarlarni tanlab olish esa o‘quvchilar musiqiy tayyorgarligini hamda 
yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda amalga oshirishi maqsadga muvofiq 
sanaladi.  
Boshlang‘ich sinflarda kichik yoshdagi o‘quvchilar diqqatini uzoq vaqt 
barqaror saqlay olimaydi. Shu bois ularning faoliyatini o‘z vaqtida almashtirib 
turish maqsadga muvofiqdir. Bu esa o‘quvchilarning qiziqishlarini so‘nishidan 
saqlaydi. Dasturda ko‘rsatilgan murakkab qo‘shiqni bir necha dars davomida 
o‘rgatish samarali kechadi. Dars davomida o‘quvchilarga murakkab musiqiy ritmik 
harakatlar o‘rgatishdan so‘ng qo‘shiq kuylashga o‘tish maqsadga muvofiq emas. 
Shuningdek, jadvalda musiqa darsining o‘rnini ham ya’ni o‘sha kunda bu 
mashg‘ulot nechanchi soatda o‘tilishini ham hisobga olish muhim. Kunning 
so‘nggi soat darslarida o‘quvchilarning charchab qolish holatlari ko‘rish mumkin. 


737 
Shuning uchun turli xil musiqiy faoliyat turlarini almashtirib, o‘quvchilarning 
qiziqishlarini uyg‘otuvchi metodlardan foydalanish tavsiya etiladi. 
Dars oldindan rejalashtirilsa o‘ylab qo‘yilgan reja asosida bo‘lmog‘i, 
o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorlik faoliyati doimiy jonli jarayon asosida 
amalga oshirilishi kerak. O‘qituvchining kasb mahorati, o‘zini yo‘qotmasdan har 
bir holatga tegishli xulosa chiqarishini taqozo etadi. Tajribali o‘qituvchilar yaxlit 
dars tuzilmasiga alohida ahamiyat berishadi. Zero, darsning turli eelementlari: 
bosiqchlari o‘zaro uyg‘un va bir-biri bilan bog‘liq holda bo‘ladi. Turli metodlar 
ya’ni asarni taqqoslash (T-sxemasi), Senkveyn metodi hamda Venn diagrammalari 
orqali o‘qituvchi o‘quvchilarni ijodiy topshiriqlar orqali faolligini oshiradi.  
Bugungi kunda zamonaviy musiqa o‘qituvchisi darslarda musiqa asarlarini 
eshittirishda texnik vosita hamda audio (MP3) yozuvlarsiz tasavvur qilishi qiyin. 
Bu vositalar o‘quvchilarning har bir musiqa cholg‘ularinig jaranglashi va 
ovozning ifodaliligini idrok etish tasavvurlarini kengaytiradi. Fonoxrestomatiya 
(audio yozuvlar jamlanmasi) esa o‘qituvchida qo‘shiq o‘rgatishni yanada qiziqarli 
qilishda yordam beradi.  
Keyingi paytlarda musiqa darslarida turli xil ko‘rgazmali vositalardan keng 
foydalanilmoqda. Bular illyustratsiya (
koʻrgazmali tasvirlash
), turli tasviriy 
manzaralar darsda tasviriy san’at, so‘z san’ati namunalaridan ham unumli 
foydalanishni nazarda tutiladi. Musiqa madaniyati darslarida o‘quvchilar musiqiy 
qobiliyatlarni rivojlantiruvchi ko‘rgazali vositalardan foydalanish muhim. Nota 
yozuvlari yordamida o‘quvchilarda nota asosida kuylash malakalari shakllanadi. 
Qo‘shiq kuylash tezroq o‘zlashtirishiga erishiladi. Tovushlarni to‘g‘ri va toza 
kuylash, eslab qolishlarga yordam beradi. Musiqa darsida texnik va ko‘rgazmali 
vositalarni tadbiq etish chuqur o‘ylangan bo‘lishi kerak. Ulardan unumli 
foydalanish musiqa tarbiyasi vazifalarini hal etishida muhim rol o‘ynaydi. 
Umumta’lim maktabida musiqa darslarida puxta tayyorgarlik ko‘rish va uni 
samarali yetkazish o‘qituvchidan doimiy – ijodiy yondashuvni, kasbiy tajribalarini, 


738 
bilim, malaka va ko‘nikmalarni faol tadbiq etishni taqozo etadi. O‘qituvchi 
ijodining natijasi bo‘lgan dars g‘oyaviy emotsional ta’sir kuchiga ega bo‘lib, 
o‘quvchi ichki dunyosini zabt etib, musiqa san’atiga qiziqish va ehtiyojini 
tarbiyalaydi.  
Xulosa sifatida shuni aytish mumkimki, musiqa madaniyati darsida 
o‘qituvchining mahorati har tomonlama yuksak darajada bo‘lishi o‘ta muhim 
hisoblanadi. Uning asar haqidagi kirish so‘zi va dars mavzusini tushuntirib berishi, 
o‘quvchilarni ajoyib va sehrli musiqa san’ati olamiga olib kirib, badiiy hamda 
ma’naviy dunyoqarashini shakllantiradi. 

Download 9,63 Mb.
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   352




Download 9,63 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

Download 9,63 Mb.
Pdf ko'rish