Gips degidratasiyasini shaxtali (bo`laklarni termik ishlov berish) yoki
aylanadigan (maydalangan gipsni termik ishlov berish) o`choqlarda,
tegirmonlarda o`lchangan gipsni bir vaqtning o`zida tortish va suvsizlantirish bilan
birga, qaynatish qozonlarida (tortilgan gipsni termik ishlov berish) va
avtoklavlarda (par bilan ishlov berish) amalga oshiriladi.
Xom va kuydirilgan
gipsni dezintegratorlarda , begunlarda, sharikli va rolikli tegirmonlarda tortiladi.
Amaliyotda qurilish gipslarini asosan qaynatiladigan qozonlarda tayorlanib
olinadi. Ammo gipsni kuydirish uchun aylanadigan pech mo`qammalroq agregat
hisoblanadi. Qurilish gipsini aylanadigan pechda tayorlashning texnologik
sxemasi 1.1.- rasmda keltirilgan.
1.1.-rasm. Qurilish gipsini aylanadigan pechda tayorlashning texnologik sxemasi:
1- qabul qilish voronkasi; 2- lentali uzatgich; 3- maydalagich; 4- to`qmoqli tegirmon; 5 –
elevator; 6- gips shebeni uchun bunker; 7 – tarelkasimon uzatgich; 8 – aylanadigan pech; 9 –
siklon; 10 –elevator; 11- bunker; 12 – sharli tegirmon; 13 – elevator; 14 –shnek; 15 – tayor
maxsulot uchun siloslar.
Quyidagi sxemaga binoan gipsni, donalarining o`lchami 20 mmgacha bo`lgan
shebensimon gips toshini pechlarda kuydirish bilan, olinadi. Qiya po`lat pechning
diametri 2,5m, uning uzunligi esa 20 mni tashqil etadi. Rolikli tayanchlarga
o`rnatilgan pech uzluksiz aylanib turadi. Gips toshi pechga uzatiladi. Pech
aylanganda gips toshi pastga qarab siljiydi. Pechga o`choqdan harorati 600…700
ºS bo`lgan gazlar ventilyator yordamida uzatiladi. Gazlar,
pechda harakati
davomida, gips shebenini kuydiradi , kuydirilgan sheben esa sharikli tegirmonda
maydalanib, tortiladi. Кuydirish davomida suv par holatida ajralib chiqadi.
Germetik uskunalarda yuqori navli gips toshini bosim ostida termik ishlov berish
natijasida yuqori mustahkamli gips olinadi. U asosan yarimsuvli sul`fat
kal`siyning, β modifikatsiyasidan aktivroq bo`lgan, α modifikatsiyasidan tashqil
topgan. Shuning uchun yuqori mustahkamli gipsning siqilishga mustahkamligi
15…25 MPa ni tashqil etadi, bu esa qurilish gipsining mustahkamligidan ancha
ortiq.
Quyma gips asosan yarim gidratning β modifikatsiyasidan tashqil topgan.
Uning tarkibida uncha ko`p bo`lmagan aralashmalar mavjud bo`lib,
mayin qilib
tortiladi. Gipsning bu turi asosan keramik va farforfayans sanoatida qoliplar
yasash uchun ishlatiladi. Yuqori haroratda kuydirilgan gips bog`lovchilarini
ikkisuvli gipsni 700…900 ºS gacha bo`lgan haroratda kuydirish jarayonida
olinadi. Bunda ikkisuvli gips kimyoviy bog`langan suvni (kristalik panjara
tarkibiga kirgan) to`liq yo`qotadi. Natijada,suvsiz sul`fat kal`tsiy-angidrit CaSO
4
hosil bo`ladi. Yuqori haroratda kuydirilgan bog`lovchilarga angidrit sement va
yuqori haroratda kuydirilgan gips kiradi (estrix gips). Suv bilan aralashtirilgan
gips bog`lovchisining qotishi quyidagi reaktsiya asosida kechadi:
CaSO
4
•0,5H
2
O + 1,5Н
2
O = CaSO
4
•2H
2
O (1.2)
Yarimgidrat sul`fat kal`siy suv ta’sirida o`ziga
biryarim suv molekulasini
qo`shib oladi va ikkisuvli gipsga aylanadi (digidrat sul`fat kal`siy).
Akademik A.A. Baykovning nazariyasiga binoan, gipsning qotishi, qisman
suvda erigan yarimsuvli gipsning suvda yomon eriydigan ikkisuvli gipsga o`tishi
natijasida kechadi va to`yingan qorishma hosil bo`ladi. Bunda hosil bo`lgan suv
tanqisligi gipsning to`liq qorishmaga o`ta olmasligini keltirib chiqaradi va
gidrotasiyalanib mayda dispersli kolloid massa bo`lib ajralib chiqadi. Hosil
bo`lgan kolloid, tezda kristallashib, ikki suvlik gipsning
mustahkam kristallik
quymasiga aylanadi. Bu jarayon, yarimsuvli gipsning sul`fat kal`siyning
digidratiga aylanganiga qadar, davom etadi. Mustahkamlikning oshib borishi,
ikkisuvli gips kristallarining birikishi tufayli, kechadi.
Gips bir qator qimmatli qurilish xossalariga ega. U yonmaydigan va olovga
mustahkam materialdir. Gipsning boshqa materiallar bilan birga ishlatish, bino va
inshootlar xonalarida, ishonchli ovoz-va issiqlik izolyasiyasini ta’minlaydi.
Gipsda insonga zararli komponentlar mavjud emas. Gipsda kislotaning miqdori
inson terisidagi miqdor bilan barobar (rN=5,5),
hidga ega emas, dielektrik bo`lib
hisoblanadi. Bu sifatlar gipsning qurilish ishlab chiqarishida keng qo`llanilishiga
imkon yaratib kelayapti.
Qurilishda qo`llanilayotgan gips materiallari va buyumlari nomenklaturasi
xilma-xildir va quyidagi asosiy turlarini o`z ichiga oladi:
1) Devor detallari (bloklar, toshlar).
2) Inshootlarning konstruktiv elementlari (pardevor plitalari, pol va shiftlar uchun
plitalar).
3) Qoplama materiallari - gipsli quruq suvoq (
GKQ
), gips panellari (GКP) turli
ko`rinishdagi qurilish konstruktsiyalarini qoplash uchun, gipstolali plitalar (GTQ)
yig`ma pol,pardevorlar, va osma shiftlarni yasash uchun.
4) Arxitektura-dekorativ detallar.
5) Qurilish qorishmalari, shuvoq aralashmalari, yyelimlar.
КNAUF kompaniyasi qurilish gipsidan olingan buyumlardan foydalanish
asosida anchagina qurilish materiallari va buyumlari nomenklaturasini
kengaytirib, uning sifatini ham oshirishga erishdi. Shu bilan birga, to`plamiy
tizimlarini ham kengaytirdi, bu esa bino va inshootlarning inter`erlarini bezashda
turli xil pardozlash imkoniyatlarini yaratdi. КNAUF to`plamiy
tizimlarining
asosiy konstruksion va pardozlash materiallari bo`lib ekologik toza sinklangan
temirdan turli xildagi profillar ko`rinishidagi elementlar; yuqori sifatli dekorativ
pardoz materiallari qoplangan gips kartonli listlar, tarkibida yuoqri effektivli
issiqlik o`tkazmaydigan materiallari bor gips kartonli listlar, tovushdan himoya
qiladigan perforatsiyalangan gips kartonli listlar.
Bu maxsulotlar, turli xildagi
quruq suvoqlash qorishmalari, quruq va qo`llanishga tayyor shpaklyovkalar,
gruntovkalar, tekislovchi aralashmalar, yyelimlar, germetiklar kabi qo`shimcha
materiallar bilan boyitilgan.
