ShNQ 2.07.01-03* (13-jadval*)
135
Xizmat ko‘rsatish muassasalaridan qizil chiziq va boshqa
binolargacha bo‘lgan masofa
10-jadval
Xizmat ко‘rsatish
muassasa va
korxonalarining
binolari (yer
uchastkasi)
Xizmat ko‘rsatish muassasa va
korxonalarining binolari (yer
uchastkalari)dan masofa, m
qizil
chiziqqacha
Turar-joy
uylar
devori-
gacha
Umumta’lim
maktab, bolalar
maktabgacha va
davolash
muassasalari
binolarigacha
Sha
har
larda
Qish
loq
aholi
punkt-
larida
Bolalar maktabgacha
muassasalari,
umumta’lim
maktablar (bino
devorlari)
25
10
Quyosh
tushishi
va
yoritish
normala-
riga ko‘ra
Quyosh tushishi
va yoritish
normalariga
ko‘ra
Ikkilamchi xomashyo
qabul punktlari
-
-
20*
50
Qabristonlar:
an’anaviy dafn va
krematoriylar
6
6
100*
0 ‘zr San
NvaQ
№0227-
07
100* 0 ‘zr San
NvaQ №0227-
07300
krematsiyadan so‘ng
dafn etish
6
6
50
50
ShNQ 2.07.01-03* (19-jadval*)
136
Ta’lim muassasalariga ajratiladigan maydonlar
ll-jadval
Joylashtirish
Muassasalar
hisob
ko‘rsatkichi, bir
smenada o‘qi-
ganda qamrab
olish foizi
M o‘ljaliy hajm va
1 o ‘quvchigayer
uchastka
maydoni, m2
Turar-joy
qurilishi
(mavze,
qishloq aholi
punkti)
Boshlang‘ich
maktab
(I-IV s.)
Asosiy
maktab
(V-IX c.)
100
100
40dan 400
gach a-50
400dan 500
gacha-60
500dan 600
gacha -50
600dan 800
gach a- 40
800dan
lOOOgacha- 33
lOOOdan
1200gacha - 21
Turar-joy
rejalashtirish
tumani,
shahar,
boshqa aholi
punktlari
Maktablararo
o ‘quv-ishlab
chiqarish
kombinatlari
loyihalash
topshirig‘i
bo‘yicha
Xo‘jaliklar-
aro markaz,
tuman
markazlari
Maktab-
internatlar
Loyiha topshiri-
g‘i bo‘yicha
(umumta’lim
maktablari
bo‘yicha
umumiy hisob
normasi
hisobiga)
200dan 300gacha
-7 0
300dan 500gacha-
65
Intemat maktab
hududida joylash-
ganda uchastka
maydoni 0,2 ga
oshadi
ShNQ 2.07.01-03* (23-jadval*)
137
3-ilova
ASOSIY ATAM A VA TUSHUNCHALAR
A v totransport vositalari saqlanish joyi - shaharda doimiy
istiqomat qiluvchi aholiga tegishli avtotransport vositalarining ro‘y-
xatga olingan joyi bo‘yicha saqlanishi.
A v to tran sp ort vositalarini joylashtirilishi - turli funksional
obyektlarga tashrif buyurgan shaxslarga tegishli avtotransport
vositalarining vaqtincha turish joyi.
A vtom obillar tu rish joyi - avtomobillar saqlanishi yoki turishi
uchun mo‘Ijallangan ochiq maydonchalar. Avtomobillami saqlash
uchun mo‘Ijallangan joylar soyabonlar, yengil to‘siqlar bilan o ‘ralgan
bokslar hamda ko‘rikdan o ‘tkazish estakadalari bilan jihozlanishi
mumkin. Avtomobillarning turish joylari ko‘chadan tashqarida (shu
jumladan, transport qatnaydigan yo‘lning qisman kengaytirilgan
joyida) yoki ko‘chaning o ‘zida (transport qantaydigan y o in in g
belgilar bilan ko‘rsatilgan qismida) tashkil qilinishi mumkin.
A rx itektura - yuksak saviyadagi qurilish san’ati. Qurilishda
qurilish qurilmalari, bino va inshootlar shakllarining kompozitsiyasi,
funksiyasi hamda hajmlar uyg‘unligining badiiy yaxlitligiga erishish.
Jamiyatning mafkuraviy g‘oyalari, moddiy madaniyati, badiiy-estetik
qarashlari
va
bunyodkorlik
san’atini
o ‘zida
yaxlit
tarzda
mujassamlashtira olgan inson ijodining mahsuli - me’moriy asar.
A rxitekturaviy
kompozitsiya - bino, inshoot va m e’moriy
ansambllarning vazifasiga, g‘oyaviy - badiiy mazmuni va qurilmaviy
xususiyatlariga ko‘ra yaratilishi, ulardagi alohida me’moriy qism va
elementlarning mutanosibligi; bino, inshootlar va ansambllarni ijodiy
yaratish jarayonida qo‘llaniladigan maxsus me’moriy usullar va badiiy
vositalarni anturash bilan shug‘ullanadigan va badiiy qonuniyatlarni
(yaxlitlik, monandlik, mutanosiblik, tektonika, marom, masshtablilik,
rang va boshqalarni) bayon qiluvchi va o ‘rgatuvchi fan.
A rxitekturaviy m asshtab - bino va inshootlar hajmining atrof-
muhitga va inson parametrlariga mutanosiblik darajasi, m e’moriy
kompozitsiya yoki hajmning qismlarga boMinganlik yoki bo‘lin-
maganlik darajasi, holati.
138
A rxitekturaviy ritm - me’moriy obyektlardagi takrorlanuvchi
qismlar, elementlar va shakllarning bir-biriga mos kelishi, takrorlanish
tartibi va takti, ularning nazokati va maromi.
Aholi joylashuvi - ma’lum hududda shaharlar hududlarining
joylashuvi.
Aholi zichligi - turar-joy tumani yoki kichik tumanda 1 ga
maydonga to‘g‘ri keladigan aholi soni. Turar-joy bilan ta’minlan-
ganlik darajasiga qarab bu ko‘rsatkich o‘zgarishi mumkin.
Aholi yashaydigan qism - turar-joy tumanlari va kichik
tumanlari hamda madaniy-maishiy xizmat ko‘rsatish muassasalari
bilan band bo'lgan hudud.
Bosh reja - obyekt rejasining asosiy chizmasi bo‘lib,
loyihachining fikrlarini ifodalaydi va ishchi loyiha uchun asos
hisoblanadi.
G alereya - usti yopiq oldi ochiq, qator ustunli yoki ravoq, tarhi
uzunchoq tor o ‘tish joyi tasviriy asarlar muzeyi.
G a ra jla r - avtomobillar uzoq muddat saqlanishi, joylashtirilishi,
ularga texnik xizmat ko‘rsatish uchun moMjallangan binolar.
G uzar - Toshkentning (umuman 0 ‘rta Osiyoning
boshqa
shaharlarida ham) eskidan shakllangan hududlarida jamoat hayotining
zichligini tahlil etish natijalari
mahallalar va dahalar jamoat
markazidan tashqari yana bitta jamoat birligi - guzar borligini
ko‘rsatdi. Agar mahalla markazlari bir tekisda joylashib, 150-200 m
xizmat ko‘rsatish radiusiga ega bo‘lsa, guzarlar uchun xizmat
ko‘rsatish radiusi atamasi o‘z ahamiyatini yo‘qotadi. Guzarlar qoida
bo‘yicha radial va ko‘ndalang ko‘chalar kesishgan joyda; ikki yoki
uchta mahalla chegarasida, ko‘chaning ariq bilan tutashgan joyida
(ariq bo‘ylab ham ko‘chalar o ‘tadi) joylashadi.
D aha - shaharning nisbatan mustaqil birligi va shu bilan bir
qatorda uning bir qismi. Daha atamasining kelib chiqishi xususida
quyidagicha taxminlar mavjud: so‘g ‘diy tarixga ko‘ra qishloq
va
qishloqlar m a’nosini; boshqa taxminga ko‘ra «daha» so‘zi o‘n kvartal
ma’nosiga ega.
Bir tomondan har bir daha shaharning tarkibiy qismi bo‘lib,
umuman shahar kompozitsiyasiga bo‘ysungan va uning hududida
umumshahar ahamiyatidagi jamoat markazlari joylashgan. Boshqa
139
tomondan, har bir daha o‘zining jamoat markazlari, shaharsozlik
xususiyatiga ega bo‘lgan.
Y er uchastkasi - aniq belgilangan chegaralar (qizil chiziqlar)ga,
maydonga, joylashuviga ega, huquqiy maqomi va boshqa jihatlari yer
kadastrida va davlat ro‘yxatga olish hujjatlarida ko‘rsatilgan yer
yuzasining bir qismi.
Z in a-Iift bo‘limi - zina bo‘limi va liftlaming tik kommu-
nikatsiyalarini joylashtirish uchun mo‘Ijallangan xona.
K am qavatli tu rar-jo y binolari - mansarda qavatini ham
qo‘shib hisoblaganda 1-3 qavatli turar-joy binolari.
K ichik tu m an - shahar aholi yashaydigan qismi tarhiy
tarkibining birlamchi elementi bo‘lib, bunda aholi uy-joy va kundalik
xizmat ko‘rsatish muassasalariga piyoda yetish darajasi ta’minlanadi.
K o‘kalam zorlashtirilgan h u d u d lar - tabiat majmuasi hududi
ning bir qismi bo‘lib, unda quyidagilar joylashadi: park, bog‘,
xiyobon, bulvar kabi sun’iy yaratilgan bog‘-park majmualari va
obyektlar; yuzasining 70% dan kam qismi daraxtzor va o ‘simliklar
bilan qoplangan turar-joy, ijtimoiy-amaliy va boshqa zonalarning
hududlari.
K o ‘p xonadonli tu rar-jo y binolari - xonadonlari qavatma-qavat
joylashgan va ko‘p xonadonli turar-joy binosining umumiy mulki
hisoblangan yer uchastkasiga ega turar-joy binolari.
K o‘cha, m aydon - shahaming ko‘cha-yo‘l tarmog‘ining qizil
chiziqlari bilan chegaralangan umumiy foydalanish hududlari.
Yo'I-ko^cha ta rm o g ‘i - odatda, umumiy foydalanish uchun
mo‘ Ijallangan hududiy kommunikatsiya obyektlari (maydonlar,
ko'chaiar, tor ko‘chalar, qirg‘oq bo‘yi y o ‘laklari, bulvarlar)ning
o ‘zaro bog‘langan tizimi.
L an dsh aft - yer sathi.
Lodjiya - erkerning teskarisi, y a’ni tashqi devorning bino hajmi
ichkarisiga kirgan qismi, ichki ayvon. U kichik yozgi ochiq xona yoki
yaxiit ochiq zal sifatida foydalaniladi.
M a v z e -a h o li punkti rejaviy tuzilmasining asosiy elementi ■
hisoblanib, magistrallar yoki turar-joy ko‘chalari va o ‘tish yo‘llarining
qizil chiziqlari, shuningdek, shahar rejaviy tuzilmasining boshqa
elementlaridan shaharsozlikka oid muvofiqlashtirishning boshqa
chiziqlari bilan chegaralanadi.
140
M agistrallararo hudud - turli sinfdagi magistral ko‘chalar bilan
chegaralangan hudud.
M aydon - jamoat maqsadlarida foydalaniladigan kenglik.
M ikroiqlim - bir joyda chegaralangan doirada yuz beruvchi
iqlimiy hodisa (shahar, shaharning bir qismi); katta bo‘lmagan hudud
yoki hududning bir qismi iqlimiy sharoitlari majmuasi.
M ikrorelyef - park, bog‘ landshaftida mezorelyef detallari
hisoblanib, katta bo‘lmagan 1-1.5 m maydonni egallovchi relyefning
mayda elementlaridir. Masalan, tirgak devor bilan bezatilgan baland-
pastlik, kichik tepalik shaklidagi gul klumbasi relyefi, soylik relyefi va
h.k.
O rientatsiya - loyihalashning alohida elementlarini dunyo
tomonlariga nisbatan joylashtirish: shimol-janub (ShJ), sharq-g'arb
(ShG‘); bolalar maydonchalarini loyihalash, yo‘taklarda daraxtlami
joylashtirish, sport majmualarini joylashtir.sh va h.k.larda katta
ahamiyatga ega.
Piyodalar uchun mo‘ljallangan zona - piyodalar harakatlanishi
uchun moijallangan hudud, ushbu hududga xizmat ko‘rsatuvchi
maxsus transportdan tashqari boshqa transport vositalarining harakat
lanishi taqiqlanadi.
R ekreatsion hudud - dam olish va sog‘liqni tiklash uchun
mo‘ljallangan shaharda, shahar atrofida maxsus ajratilgan hudud.
Bog‘lar, ko‘ngil ochish bog‘lari, xiyobonlar hamda b o g ii yodgor-
liklardagi bufer zonalar rekreatsion maqsadlar uchun xizmat qilishi
mumkin.
Sanitar-him oya qismi - sanoat korxonasi, omborlar, kommunal
va transport inshootlarini aholi yashaydigan qismdan ajratib turuvchi
ko‘kalamzor yo‘lak.
Sanoat hududi - sanoat korxonalari, ularning transport va ombor
xo‘jaliklari, yordamchi inshootlar va muassasalar bilan band bo‘lgan
hudud.
S tru k tu ra - qurilmalar yoki elementlarning tuzilishi, tarkibiy
qismlarning o‘zaro bog‘liqligi, yaxlitligini belgilovchi tushuncha.
Tabiiy landshaft - asosiy landshaft komponentlari - yer yuzi,
havo, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi o‘zaro uyg‘un va o ‘zaro
bog‘liq bo‘lgan birlikni tashkil etgan hududiy majmua, fazoviy
muhitdir. Tabiiy landshaft rivojlanishida inson qo‘litegmagan.
141
T um anni rejalashtirish - iqtisodiy yoki m a’muriy tumanni
kompleks hududiy-xo‘jalik tuzilishini loyihalash va uning xalq
xo‘jaligi tarmoqlarini, shaharlar va qishloqlami optimal joylashuvini
hamda aholi mehnati va dam olish uchun qulay shart-sharoitlar yaratib
berishni ta ’minlovchi tarxiy tarkibni shakllantirish.
Turar-joy tum ani - bir nechta kichik turar-joy tumanidan iborat
shahar aholi yashaydigan qismining asosiy tarkibiy elementi. Aholiga
doimiy ravishda xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan umumiy markazga
ega bo‘lgan mikrotumanlar va mavzelar guruhi.
U rbanizatsiya - ishlab chiqarish kuchlari va ijtimoiy muloqot
shakllarining rivojlanishi va to‘planishi, shahar hayot tarzining barcha
aholi joylariga yoyilishi bilan bog‘liq boMgan ko‘p qirrali, ulkan
ijtimoiy-iqtisodiy
jarayon;
jamiyat
rivojlanishida
shahar
ahamiyatining ortib borish jarayoni.
Sokol qavati - xonalar polining sathi, tekislangan yer sathidan
pastligi xona balandligining yarmidan ko‘p bo‘lmagan qavat va qavat
yopmasining sathi, yerdan balandligi kamida 2m.
S h ah ar
bosh
rejasi
-
shahaming
kelajak
me’moriy-
kompozitsion, funksional-makoniy, transport-injenerlik rivojlanishini
belgilab beruvchi loyihaviy hujjat.
S hahar, qishloq aholi p unkti chegarasining chizig‘i - shahar
yoki qishloq aholi punktlari yerlarini boshqa toifaga mansub yerlardan
ajratib turadigan tashqi chegara.
S h ah ar landshafti - shahar hududidagi tabiiy (relyef, o ‘simliklar,
suv havzasi) va antropogen (injenerlik inshootlari, binolar, yo‘llar)
omillaming hosilasi.
S h ah ar rejaviy tuzilm asi - uning strukturaviy elementlari
birlashgan holda qamrab olingan hudud rejaviy-hududiy jihatdan
qismlarga ajratilishi.
S h ah ar funksional tuzilm asi - bu sanoat, turar-joy, kommunal,
transport va boshqa funksional hududlarning joylashishini va ularning
o ‘zaro aloqasini aks ettiruvchi tuzilmadir.
Shaharsozlik - shaharlar, aholi joylari, aholi joylashuvini
loyihalash va qurilish nazariyasi va amaliyoti. U me’moriy-badiiy,
ijtimoiy-iqtisodiy, sanitar-gigiyenik, muhandislik-transport masalalar-
ni majmuaviy hal etishga qaratilgandir.
142
Shaharsozlik talab lari - bu obyektlar qurilishi va loyihalashning
asosiy me’yorlari va qoidalaridir. Shu bilan birga ularda landshaft
arxitekturasi bo‘yicha ham qonunlar hamda tavsiyalar majmuasi aks
etadi va ular QMQ (Qurilish me’yorlari va qoidalari) ga kiritilgan.
ShNQ - shaharsozlik normalari va qoidalari
Qizil chiziq - ko‘cha, park, maydon, magistral bilan qurilmalar
o ‘rtasidagi ajratib turuvchi, chegaralovchi chiziq.
Q urilish
chizig‘i - qurilayotgan
hududning
chegarasini
belgilaydi. Ba’zan yuqorida keltirilgan chiziqlar mos tushishi
mumkin, ammo odatda qurilish chizig‘i kichik tuman va kvartallar
ichiga (qizil chiziqdan kamida) 3 - 6 m ichkariga joylashtiriladi.
143
4-ilova
«T urar-jo y tum ani va kichik tum an loyihasi» mavzusida arxiv,
intern et m ateriallari va talab alarn in g ishlari
Arxiv materiallar
Toshkent. M arkaziy loyihaviy tum anning
№1 va 2 m ikro-
rayonlarini
qurish
loyihasi,
1967-y.
A rx itektorlar
V.Ginzburg,
Y u.Raninskiy, A .R ogachev, M .G arsiya, L .K oloskova, inj. V.Xandji
va b. M o sp ro e k t-1 . 7 - turar uylar;
2
- bolalar m uassasalari, m aktablar
va har kun fovdalaniladigan m ad aniy-m aishiy xizm at k o ‘rsatish
m uassasalari
hududlari;
3 -
sport qurilm alari;
4
- um um iy
foydalanishga m o ‘ljallangan k o ‘kalam zorlar; 5 - suv qurilm alari;
6 -
m ikrorayon tarkibiga kirm aydigan h ududlar chegarasi.
144
Toshkent. M ikrorayon
S-7. M aket rasm , 1966 y. A rxitektorlar
L.G useva, I. D ikareva, V. Yelizarov, V. K ovalevskaya, I.M ezentsev,
V.M edvedev, V. U spenskiy, inj. 1. K shirel va b.
Toshkent.
S-5
kvartalidagi blokli tu ra r uylarning qurilishi.
145
Toshkent. Chilonzor dahasi. Turar-joy kvartallari guruhi loyihasi,
1956-1957-yy. Arxitektorlar O. Gaazenkopf, I.Demchinskaya,
O. Rushkovskiy va b.
Toshkent. C hilonzor dahasi.
D astlabki turar-joy kvartallari loyihasi,
1 9 5 6 -1 957-yy. A rxitektorlar O. G aazenkopf,
I. D em chinskaya, O. R ushkovskiy va b.
| 