ta asosiy turi mavjudligi va tadbirlar
bir-biridan farqlanishini
ta’kidlaydi. Jumladan firmalam ing marketing strategiyalarini quyidagi
turlarga bo‘lish mumkin.
-
peshqadamlikka intiluvchi (bozorda o ‘rtacha 30% ulushga
ega);
-
hamqadam intiluvchi (bozorda 20% ulushga ega);
-
bozordagi «nisha»ni -« b o ‘shliq»ni egallovchi (bozorda 10%
atrofida ulushga ega).
Ushbu strategiyani tanlagan va am alga oshirayotgan firmalam ing
bozordagi ulushi, kelgusi intilishlari tegishli muammolar bo‘yicha
marketing tadqiqotlarining y o ‘nalishlariga, jadalligiga sezilarli ta’sir
ko‘rsatadi. Masalan, bozorda peshqadam b o ig a n firma bozordagi
konyunktura, yangi mahsulotni o ‘zlashtirish, sotish imkoniyatlarini
oshirish, kommunikatsiya va reklama yo ‘nalishlari tadqiqotlariga
ko‘proq e ’tibor qaratsa, bozordagi «nisha»ni
egallovchi firma
xaridorlar istagini o ‘rganish, raqobatchilar tovarlarini va narxlami
tahlil qilish bozor chegaralarini kengaytirish borasidagi tadqiqotlami
amalga oshirib bo‘ladi. Jumladan, avtomobil bozorining shakllanishi va
rifojlanishiga nazar tashlasak, ushbu fikrimizning to ‘g ‘ri ekanligiga
ishonch hosil qilish mumkin. XX asm ing 60-70 yillarida jahon
avtomobil bozorida Yaponiya va Janubiy
Koreya avtom obillarining
nomi hali tilga olingani y o‘q edi. Hozirgi paytda esa, ushbu davlatlarda
yaratilgan avtomillar AQSh, Olmoniya, Fransiya, Italiya kabi
davlatlardagi m ashhur firmalaming tajribasini o ‘rganish,
avtomobil-
lami tadqiq qilish asosida rivojlandi. Hozirgi kunda Yaponiyaning
“Toyota”, “Nissan”, “M ittsibushi”, “Xonda”, Janubiy Koreyaning
“Xunday”, “Deu” kabi kompaniyalari ayrim davlatlar bozorlarida
peshqadamlikka erishish strategiyalarini amalga oshirishga harakat
qilmoqdalar.
Tadqiqotlam i turkum lash belgilari
Tadqiqotlam ing y o ‘nalishlari v a ularni
am alga oshirish xususiyatlari
Tadqiqot m aqsadlariga k o ‘ra
A xtarish, tavsiflash, eksperim ent o ‘tkazish
yuzasidan
tadqiqotlar
M arketing elem entlari b o ‘yicha
Tovar, narx, distribyutsiya,
kom m unikatsiya y o ‘nalishidagi tadqiqotlar
31
Bozordagi tadqiqotlam i am alga
oshirish k o ‘lam iga k o ‘ra
Mahalliy, m illiy, xalqaro m iqyosida
T adqiqotlam i am alga oshiruvchi
subyektlar ishtirokiga k o ‘ra
Bevosita firm a ishtirokida, 47 m arketing
vositachisi ishtirokida, tanlangan maxsus
ishtirokchilar vositasida
T adqiqotlam i o ‘tkazish
davriyligiga k o ‘ra
Bir marotabali, mavsum iy, favqulodda va
boshqa jihatdagi tadqiqotlar
2. l-rasm. Marketing tadqiqotlarining yo‘na!ishlarini turkumlash belgilari
Shu sababdan m arketing tadqiqotlarini uyushtirish bozoming
rivojlanish holati, raqobat jaddaliigi, flrm alam ing
ushbu bozorlarda
faoliyat yuritish m aqsadlari va vazifalari inobatga olinishi zaruriy
ahamiyat kasb etadi. M arketing tadqiqotlari y o ‘nalishlarini belgilashda
tegishli firmaning bozorda faoliyat yuritish o ‘m i, vazifalarini inobatga
olish lozim. M arketing tadqiqotini am alga oshirishda izlanish
muammosi bilan uning maqsadlari o ‘rtasida tafovut — farqlanish
mavjudligiga yetarlicha e ’tibor berilmaydi. Buning oqibatida keyingi
bosqichlarda sezilarli xatolarga y o i qo‘yiladi. Shu sababdan to ‘g ‘ri va
aniq
belgilangan muammo, tayinli maqsadga erishish uchun puxta
zamin yaratadi.
M asalan, yuqori sinfdagi avtom obillar ishlab
chiqaruvchi «A» firmaning X - modelli avtomobillarini ichki bort
kompyuteri va radio telefoni bilan bir y o i a jihozlab chiqarishni misol
qilib olaylik. Dunyo tajribasidan shu narsa m a’lumki, barcha avtomobil
ishlab chiqaruvchi firm alar ushbu «qo‘shimcha jihozlam i» q o ‘shimcha
tanlov va unga xos boMgan haq evaziga bajaradilar. «A» avtomobil
firmasi
raqobatchilardan
ajralish,
yuqori
iste’mol
darajasidagi
xaridorlar uchun urinishi qanday muammoni
hal etishi va maqsadlami
k o ‘zlashini k o ‘rib o ‘tamiz. Bort kom pyuter va radio telefonli
avtom obillarga b o ‘lgan ommaviy ehtiyoj va buyurtma asosida bajarish
qanday m anfaatlarga erishish imkonini beradi? Ushbu «qo‘shimcha
jihozlar» uchun xarajatlar va daromadlarga ta ’siri qay jihatda bo‘ladi?
«qo‘shim cha
jihozlar»
avtomobil
harakati
xavfsizligiga
va
boshqaruvchiga qanday afzalliklar va xatarli holatlar yaratadi? Ushbu
savollar tadqiqot m aqsadiga y o ‘naltirilgan savollar k o ia m i bo ‘lib, ular
k o iam n i kengaytirish va yanada aniqlashtirish mumkin. Asosiy
maqsad esa «A» firm aning yangi modeliga b o ig a n ehtiyojini oshirish
32
imkoniyatlarini topish hisoblanadi. Demak, «A» avtomobil firmasi
«qo‘shimcha jihozlar» hisobiga iste’mol doirasini oshirish siyosatini
yuritmoqda.
