• Bashoratlash usullarining tasnifi
    		•

    USU LL A R IN I T A N L A SH




    Download 3,71 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet17/78
    Sana25.11.2023
    Hajmi3,71 Mb.
    #105256
    1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   78
    Bog'liq
    D. V. Rasulova. Biznesni tadqiq etish usullari. 2019

    USU LL A R IN I T A N L A SH
    3.1. Biznes tadqiqot jarayonlarini modellashtirish usullari
    Katta sonlar qonuni va biznesning taqsimot ehtimollari. Haqiqat- 
    dan ham kichik biznes hammani qiziqtiradigan soha, iqtisodiyotni 
    harakatlantiruvchi kuch, YalM ning asosiy qismini tashkil etuvchi 
    bo'lganligi sababli bozor iqtisodiyoti sharoitida barcha rivojlangan va 
    rivojlanayotgan davlatlarda ishlab chiqarishning «lokomotivi» bo‘lib 
    m aydonga chiqadi. Kichik biznes subyektlari harakatining har 
    tomonlama qulayligi, serqirraligi tufayli tez o ‘zgaruvchan, noaniq, 
    nobarqaror bozor iqtisodiyoti sharoitida ularda «suv yuzida qalqib 
    turish imkoniyati» nisbatan yuqoriroqdir.
    Mamlakatning hududiy, demografik va boshqa o ‘ziga xos 
    xususiyatlarini e ’tiborga olgan holda, kichik biznesni rivojlantirishga 
    viloyat yoki hudud bo ‘yicha yondoshish maqsadga muvofiq. Kichik 
    biznes rivojlanishini tashkil etish istiqbollarini bashorat qilish va shu 
    asosda m intaqalarda kichik biznes rivojlanishini boshqarishda ko‘p 
    jihatdan hudud bo‘yicha ilmiy asoslangan iqtisodiy-matematik va 
    ekonometrik m odellam ing roli nihoyatda katta. Ekonometrik va 
    iqtisodiy-matematik m odellar asosida ulam ing faoliyati, rivojlanishi 
    bashorat qilinadi va shu asosda kichik biznes hududiy darajada 
    boshqariladi, tartibga solinadi. Bashoratlashning ko'plab usullari 
    mavjud boMib, ular quyidagicha turkumlanadi1 (2.1-rasm).
    Bundan tashqari, professor S.A.Sarkisyan bashoratlashni to‘rt 
    pog‘onali tasnifini keltirib o ‘tadi:2 1-pog‘onada: faktografik, aralash va 
    ekspert; 2-pog‘onada: statistik, analogik, oldinlovchi, to‘g‘ri, teskari 
    bog‘lanishli; 
    3-pog‘onada: 
    ekstrapolyatsiya 
    va 
    interpolyatsiya,
    regressiya va korrelyatsiya, omilli modellar, matematik analogiya,
    1 E.B. LU
    hkhh
    , A T . HxaprmiiBHjiH «MaTeMaTHHecKne MeTOjiM 
    h
    Moaejrn 
    b
    ynpaBjieHHH». M.: 
    /le.io. 2015 r. crp. 190-208.
    2 
    Teopns 
    nponioiHpoBaimfl 
    h
    npHHsrus 
    peweHHH.noa.pejiaK.npo(J>.C.A.CapKHC5iHa. 
    M .:Bwcuias uiKOJia, 2014.
    ctp
    76-82.
    3 6

    tarixiy analogiya, ITT ni tadqiq qilish, texnika darajasini tadqiq etish, 
    so ‘rov, tahlil, g ‘oyalami generatsiyalash, o ‘yin modellari; 4-pog‘onada 
    esa 3-pog‘onadagi har bir bashoratlash usuliga mansub 30 tadan ortiq 
    usullar tasnifi keltirib o ‘tiladi.
    3.1 -rasm. Bashoratlash usullarining tasnifi
    Mintaqaviy darajada iqtisodiyot va uning tarmoqlarini, iqtisodiy va 
    boshqa ijtimoiy tizimlarni bashoratlash masalalari esa MDH va 
    respublikamiz olimlarining qator ishlarida ko‘rib o ‘tiladi.3
    Har bir ijtimoiy-iqtisodiy jarayonni bashoratlashda qisqa, o ‘rta va 
    uzoq muddatli davrlar farqlanadi. Bashoratlash davri qanchalik uzoq 
    bo‘lsa, bashoratlash shuncha noaniq bo‘ladi, ya’ni biz e ’tiborga 
    olmagan tashqi omillar ta ’siri kuchayadi. Demak, bashoratlash vaqt 
    bilan bog‘liqdir. Bashoratlashning usullari barcha iqtisodiy agentlar va 
    xo‘jalik yurituvchi subyektlar, jum ladan KB subyektlarining o ‘tgan 
    davrdagi m a’lumotlari, ijtimoiy-iqtisodiy tendensiyalariga tayanadi va 
    bu retrospektiv m a’lumotlar asosida kelajak uchun bashorat am alga 
    oshiriladi. Bashoratlashning usullari bir-biridan uslub va yondashish 
    jihatdan farq qiladi va uning asosan sifat va miqdoriy turlari farqlanadi 
    (2-rasm).4

    Download 3,71 Mb.
    1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   78




    Download 3,71 Mb.
    Pdf ko'rish