biznesni model-ashtirishda modelga real tus berish uchun b a’zi
omillami hisobga olish, boshqalarini esa o ‘zgarmas deb faraz qilib,
model e ’tiboridan chetda qoldi-ish kerak b o iad i. Bundan tashqari,
barcha omillami tom m a’noda t o i a qamrab oluvchi modelning o ‘zini
tuzish biroz noreal b o ia r edi. Shu bilan birga,
katta sonlar qonuniga
ko‘ra
bir
tarmoq
doirasida
ham
nisbatan
ko‘plab
KBXT
subyektlarining borligi statistik bazani kengaytiradi va bunday tadqiqot
o ‘tkazishga imkoniyat yaratadi.
Milliy iqtisodiyot doirasida kichik biznes faoliyatini mikro va
makro
darajada
chiziqli,
nochiziqli,
dinamik
rivojlanish
va
optimizatsion usullaridan foydalanib model yaratiladi.
KB ning milliy iqtisodiyot doirasidagi optimal rivojlanishi va ra-
qobatbardoshligi yaratilgan huquqiy-iqtisodiy, ijtimoiy zaminga va
boshqa omillarga bevosita b ogiiqdir:
qonunlar, m e’yoriy- huquqiy
hujjatlar, jam iyat tomonidan tadbirkorlikni e ’tirof etilishi, tadbirkorlik
faoliyati daxlsizligi, subsidiya, dotatsiya,
har xil imtiyozli kreditlar,
diversifikatsiya, integratsiya, soliqlar, atrof-muhit, siyosiy barqarorlik
21
va hokazo omillar . Bu om illar yetarli darajada KBXT rivojlanishi va
bashoratlash modelida o ‘z ifodasini topishi lozim.
Ammo, biz ushbu nazariy muammolami keyingi bobda k o ‘rib
o ‘tilishi sababli, biz ushbu b o iim d a bevosita
har qanday iqtisodiy
faoliyatning
asosiy
maqsadi
b o ig a n
optimal
rivojlanish
va
raqobatbardoshlikning «barometri» b o ig a n KB subyektlarining asosiy
ko‘rsatkichi foydaga to‘xtalamiz.
Shu nuqtayi nazardan qaraganda, biror bir viloyat kichik biznes
subyektlari foydasining modeli quyidagicha b o iad i:
PR
kb
= R KB- C
kb
(2.3.1)
bu yerda, PR - Kichik biznesning yalpi foydasi; R - Kichik biznesning
yalpi daromadi; S - Kichik biznesning yalpi xarajatlari.
Ushbu bazis model yordam ida iqtisodiyot tarmoqlari hamda
tumanlar va tovar (xizmatlar) turlari bo‘yicha
indekslami kiritib yangi
modelni keltirib chiqarishimiz mumkin:
21 T.AjiHMOBa. ^HBepcH(j)HKauHJi jeaTeJiLHOcra Manbix npeanpnsiTeft. MocKBa. \\ Bonpocti
3
kohomhkh
. 2017 .N
s
6. crp 130.
52
P R * , = X
l Z
e ' f n f - I
l l e
W
i
j
k
i
j
k
bu yerda, i - tuman indeksi; j - tarmoq indeksi; k - tovar (xizmat)
tCB
indeksi; Q «k - i - tumannmg j - tarm og‘ida kichik biznes ishlab
KB
chiqargan k-mahsulot; P ,jk - i — tumanning j - tarm og‘ida
kichik
biznes k - mahsulotning bahosi; Sy„ — i - tumanning j - tarm og‘idagi
kichik biznes k-mahsulotini ishlab chiqarishga ketgan xarajatlar.
Xuddi (2.3.2) ga o ‘xshash m odellam ing iqtisodiyotni boshqa
tarmoqlari yoki butun iqtisodiyot uchun qo‘llaniladigan variantlari
ko‘pchilik olim lar tomonidan ilgari surilgan.22
(2.3.2)
model
bazis
shart bo ‘lib, u quyidagicha
shartni
qanoatlantirsin:
