O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIMI VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG‘ONA FILIALI
“DASTURIY INJINIRING VA RAQAMLI IQTISODIYOT”
FAKULTETI
“AXBOROT XAVFSIZLIGI YO’NALISHI”
3-KURS “641-21” GURUH TALABASI
Abdug’affarov Omadbek
AMALIY ISHLAR TO’PLAMI
Amaliy mashg’ulot-№4
Strategik menejment. Boston modeli
Ishdan maqsad: Strategik menejment bilan tanishish va Boston modelini ko’rib
chiqish.
Nazorat savollari
1. Korxonaning strategik boshqaruvining mohiyati nimada?
2. Strategik boshqaruvning o‘ziga xos tamoyillari nimalardan iborat?
3. Strategik taxlil
Amaliy savollarga javoblar
Strategik menejment - texnika va vositalarni, strategik qarorlar qabul qilish
metodologiyasini va ushbu bilimlarni amaliyotga tatbiq etish usullarini o'rganadigan
ilmiy bilimlar sohasi.
"Strategik menejment" atamasi 1960-70-yillar oxirida kiritilgan. ishlab chiqarish
darajasidagi joriy boshqaruv va eng yuqori darajada amalga oshiriladigan boshqaruvni
farqlash uchun. Bunday farqlash zarurati o'zgaruvchan muhitda tashkilotning
rivojlanishini boshqarishning yangi modeliga o'tish bilan bog'liq edi.
Strategik menejmentning bir qancha ta'riflari mavjud bo'lib, ularda uning turli jihatlari
va xususiyatlarini ta'kidlaydi. Strategik menejmentning mohiyatini tushunish uchun
shuni ta'kidlaymizki, strategik menejment bu ijtimoiy-iqtisodiy tizimlardagi boshqaruv
bo'lib, unda quyidagi jihatlarni ajratib ko'rsatish mumkin:
• funktsional, bunda strategik menejment doimiy o'zgaruvchan muhitda tashkilotning
uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun harakatlar doirasi va tizimini tanlashdan
iborat bo'lgan faoliyatdir. Bu tashkilotning yuqori rahbariyatining faoliyat sohasi bo'lib,
uning asosiy vazifasi tashkilot rivojlanishining ustuvor yo'nalishlari va traektoriyalarini
aniqlash, maqsadlarni belgilash, resurslarni taqsimlash va tashkilotga raqobatdosh
ustunliklarni beradigan barcha narsalar;
• strategik menejment muammolarni aniqlash va hal qilish bo'yicha harakat, ya'ni
strategik qarorlarni qabul qilish va amalga oshirish jarayoni sifatida qaraladigan
jarayon, uning markaziy bo'g'ini korxonaning o'z resurs salohiyati bilan taqqoslashga
asoslangan strategik tanlovdir. u faoliyat yuritayotgan tashqi muhitning imkoniyatlari va
tahdidlari;
• elementar, bunda strategik menejment ma'lum tarkibiy elementlarning o'zaro
bog'liqligini tashkil etish, har bir elementning strategik boshqaruvdagi o'rni va
ahamiyatini aniqlash, tizimning ichki tuzilishini, strategik boshqaruv mexanizmini
o’rganish (axborot tizimi, strategik menejment) faoliyati sifatida qaraladi. xodimlar,
jihozlarni boshqarish, tashkilot tuzilmasi, moliyaviy resurslar, boshqaruv uslubi, texnik
jihozlar va boshqalar.
Strategik boshqaruvning o'ziga xos tamoyillari:
• strategik menejment bo'yicha ishlarni tashkil etish darajasi va uning yakuniy natijalari
uchun mas'uliyatni rahbarlarga yuklash;
• tashkilot faoliyatini tovar va xizmatlar sifatini oshirish, resurslarni tejash sohasida
yangi raqobatdosh ustunliklarni ishlab chiqish yoki olishni ta'minlaydigan strategik
innovatsion loyihalarga yo'naltirish;
• tashkilotning raqobatbardoshligini ta'minlash strategiyasi birinchi navbatda eksklyuziv
qadriyatlardan foydalanishga asoslangan bo'lishi kerak.
Strategik menejment - tashqi va ichki muhitni strategik integratsiyani tahlil qilish va
tayyorlash uchun kasbiy tsiklik faoliyatning aniq ishlarining butun majmuasini
boshqaradigan tashkilotning boshqaruv quyi tizimi; strategik stsenariylar, strategiyalar
va strategik rejalarni ishlab chiqish; amalga oshirish, natijalarni baholash va strategiyani
o'zgartirish, yakunlash yoki davom ettirish bo'yicha strategik qaror qabul qilish.
Strategik boshqaruv tizimi tegishli tuzilmaga ega bo'lishi kerak, ya'ni. e) uning tarkibiy
elementlarining ma'lum bir to'plamiga, o'ziga xos munosabatlarga va o'zaro ta'sirlarga
ega bo'lish, buning natijasida boshqaruv jarayoni amalga oshiriladi, paydo bo'lganlar
deb ataladigan yangi integral xususiyatlar paydo bo'ladi. Strategik boshqaruv
mazmuniga quyidagilar kiradi: tashqi va ichki muhit diagnostikasi; vaziyatni tizimli
strategik tahlil qilish; kompaniyaning missiyasini, strategik maqsadlar daraxtini va
strategik maqsadli ustuvorliklar tizimini shakllantirish; kompaniyaning quyi tizimlari
uchun strategiyalarni ishlab chiqish; strategik ustuvorliklarning to'liq tizimini yaratish;
kelajak uchun yaxlit harakatlar dasturini shakllantirish (diversifikasiyalangan
kompaniya portfelini tahlil qilish); umumiy strategiyani strategik ko‘rsatmalar tizimi
orqali, shuningdek, tashkiliy tuzilmani loyihalash, integratsiya darajasi va boshqaruv
tizimlarini tanlashni o‘z ichiga olgan umumiy taktik dastur orqali amalga oshirish;
strategik nazorat - strategik boshqaruv tizimining barcha jarayonlari va elementlarini
kompleks muvofiqlashtirish (natijalar va kompaniya strategiyasi bo'yicha fikr bildirish).
Strategik nazorat - strategik tahlil, maqsadlarni belgilash, rejalashtirish va strategiyani
tuzatish funktsiyalarini muvofiqlashtiruvchi strategik boshqaruvning quyi tizimi; butun
tizimning ishlashini bir butun sifatida nazorat qiladi, shuningdek, strategik axborotni
ta'minlash quyi tizimini o'rnatadi, ishlab chiqadi va nazorat qiladi. Strategik nazoratning
asosiy funktsiyalariga quyidagilar kiradi: umumiy strategiyaning amalga oshirilishini
nazorat qilish; strategik boshqaruvni axborot bilan ta'minlash tizimini shakllantirish va
rivojlantirish; strategik ko'rsatkichlar tizimining monitoringi - ko'rsatkichlar, shu
jumladan tashqi va ichki muhit uchun alohida; birlamchi element bo'yicha va integral
strategik tahlil; tashkilotning muhim strategik pozitsiyalarini birlamchi aniqlash;
strategik maqsadlarni belgilashda ishtirok etish; ikkilamchi strategik tahlil va strategik
aks ettirishda ishtirok etish; strategik menejmentning barcha bosqichlarini strategik
boshqaruvning barcha elementlarining umumiy jarayoni sifatida muvofiqlashtirish.
Strategik menejment tizimining tuzilishi boshqaruv tizimining strukturasidan faqat
ayrim
tarkibiy
qismlarning
tarkibi
va
bu
komponentlarning
vaqtinchalik
yo'naltirilganligi bilan farqlanadi (6.1-rasm). Strategik boshqaruv tizimining tuzilishi
maqsadli, qo'llab-quvvatlovchi, boshqaruvchi va boshqariladigan quyi tizimlardan
iborat bo'lishi, tashqi muhit bilan aloqasi va qayta aloqaga ega bo'lishi kerak. Strategik
boshqaruv tizimida maqsadli quyi tizimning roli, tizimni uslubiy, axborot va huquqiy
ta'minlash sezilarli darajada oshadi, chunki bu muammolarni uzoq muddatli istiqbolda
prognoz qilish va hal qilish kerak. Tizimni moddiy resurslar bilan ta’minlash
soddalashtirilgan, biroq tizimni yuqori malakali mutaxassislar va menejerlar bilan
ta’minlashga qo‘yiladigan talablar ortib bormoqda. Marketing, rejalashtirish,
jarayonlarni tashkil etish, hisobga olish va nazorat qilish, motivatsiya va tartibga solish
funktsiyalari o'rniga strategik marketing, kompaniya strategiyasini ishlab chiqish
funktsiyalari joriy etiladi. Strategik boshqaruv jarayoni strategik rejalar va dasturlarni
amalga oshirish uchun tashkiliy shart-sharoitlarni yaratishni o'z ichiga olishi kerak,
ya'ni. kuchli tashkiliy tuzilmani shakllantirish, motivatsiya tizimini rivojlantirish,
boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish. Tashkilotda strategik boshqaruv funktsiyasini
ta'minlovchi tashkiliy tuzilmani boshqaruvning eng yuqori darajasidagi Strategik
rejalashtirish bo'limi va o'zlarining strategik rejalashtirish xizmatlarini (bo'limlar,
guruhlar va boshqalar) o'z ichiga olgan strategik biznes bo'linmalari majmui tomonidan
shakllantiriladi.
STRATEGIK TAHLIL Strategiyaning birinchi bosqichi strategik tahlilning maqsadi -
informatsiyalar (ma’lumotlar) yig‘ish. Chunki biz biror masala bo‘yicha muhim qarorlar
qabul qilishda mos va kerakli informatsiyalarga tayanamiz. Kompaniya faoliyati ham
shundaydir. Strategik tahlilda ikkita asosiy etap mavjud (1-rasm). Birinchisi
tashkilotning ichki muhitini tekshirish (tahlil qilish), ichki muhit tahlili. Ichki muhit
tahlili - bu kompaniya strukturasi va ichki jarayonlarni
astoydil tekshirib ko‘rish uzluksiz bog‘liqlik…………...
Ichki muhit tahlilining maqsadi tashkilotning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashdan
iborat. Ichki muhit tahlilini o'tkazish tartib qoidalari ushbu qollanmaning IV bo‘limida
ко"rib chiqiladi. Strategik tahlilning ikkinchi etapi bo‘lib tashkilotning tashqi muhitini
o‘rganish hisoblanadi, ya'ni tashqi tahlildir. Bu etap tashqi muhitning «ikki» qatlami
ya’ni mikromuhit yoki tashkilotning yaqin о'rami (окружения) va makromuhit yoki
tashkilotning uzoq o‘rami (окружения)ш izchil tahlil qilishdan iborat. Tashqi muhit
to‘g‘risida ushbu qo‘llanmaning V bo‘- limida keng yoritiladi. Makromuhit shunday
faoliyat doirasini o‘z ichiga oladiki, unda ushbu biznes raqobatbardosh hisoblanadi. Har
qanday tashkilot o‘z hayotiy fazalarida o‘rab turgan muhit faktorfarining ta’sirida
bo‘lgani kabi, o‘z navbatida tashkilot ham unga o‘z ta’sirini o‘tkazishi mumkin. Ba’zi
hollarda mikromuhit deb shunday raqobat muhiti tUshuniladiki, tashkilot unda nafaqat
iste’mol resurslari uchun, balki ishlab chiqargan mahsulotlami sotish bozori uchun
raqobat kurashini olib boradi.
| 