simob rudasi kislorod yordamida kuydiriladi. Hosil bo’lgan HgS termik beqaror bo’lgani
uchun, u erkin simobga parchalanib ketadi:
HgS + O
2
0
t
Hg + SO
2
Bug’ holda hosil bo’lgan simob maxsus idishga yig’ilib, keyin xaydash yo’li bilan
tozalanadi. Simobni olishda ba’zan HgS ga temir yoki kalsiy ta’sir
ettirish
reaksiyasidan foydalanish mumkin:
Xossalari. Rux oqish kumushrang metall, odatdagi sharoitda mo’rt, havo va suv
ta’siriga chidamli. Qizdirilganda rux suvni parchalaydi. Eritmada vodorod ionlari ortishi
bilan ruxning sirtidagi oksid parda emiriladi, natijada uning kimyoviy reaksiyaga
kirishishi aktivlashadi. Xatto ammoniy xlorid tuzining gidrolizi natijasida hosil bo’lgan
vodorod ionlari ruxning erish jarayonini tezlatadi:
Zn + 2NH
2
CI + 2H
2
O ——
> N
2
+ ZnCI
2
+ 2NH
4
OH
Rux amfoter metall bo’lgani uchun kislotalar va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi:
Zn + 2HCI → ZnCI
2
+ H
2
Zn + 2HCI + 2H
2
O → [Zn(H
2
O)
4
]CI
2
+ H
2
Zn + 2NaOH + 2H
2
O → Na
2
[Zn(OH)
4
]
+ H
2
Rux nitrat va konsentrlangan sulfat kislotalar bilan juda faol reaksiyaga kirishadi. Rux juda
suyultirilgan nitrat kislotani ammoniy ionigacha qaytaradi:
4Zn +10HNO
3
→ 4Zn(NO
3
)
2
+ NH
4
NO
3
+3H
2
O
4Zn + KNO
3
+ 7KOH + 6H
2
O → 4K
2
[Zn(OH)
4
] + NH
3
Kadmiy oq rangli, yaltiroq, yumshoq metall. Kadmiy havoda oksidlanganda uning sirti oksid
parda bilan qoplanadi. Kadmiy yuqori temperaturada juda faol metall, kislotalarda yaxshi eriydi,
ishqorlarda erimaydi. Chunki H
2
+2OH ↔ 2H
2
O sistemaning standart oksidlanish potensiali Cd
+ 2OH
-
↔ Cd(OH)
2
sistemaning standart oksidlanish potensialidan katta. SHunga asoslanib
vodorod kadmiyga nisbatan kuchli qaytaruvchidir. Shuning uchun kadmiy ishqoriy muhitda H
+
ionini erkin vodorodgacha qaytara olmaydi. Yuqori temperaturada kadmiy aktiv metall,
galogenlar bilan birikib galogenidlar hosil qiladi. Simob odatdagi
temperaturada suyuq
yaltiroq metall, qattiq holatda
- Hg va
-Hg modifikatsiyaga ega. Simob bug’i nihryatda
zaharli. Simob rux va kadmiydan birmuncha farq qiladi. U ruxga qaraganda sekin
oksidlanadi. Lekin oltingugurt va galogenlar bilan odatdagi sharoitda birikadi.
Simob
kaynoq sulfat kislotada, "zar suvi"da va nitrat kislotada eriydi:
Hg + 4HNO
3
→ Hg(NO
3
)
2
+2NO
2
+2H
2
O
Simob ortiqcha miqdorda olinsa suyultirilgan nitrat kislota bilan ta’siri natijasida
Hg(NO
3
)
2
hosil bo’ladi.
6 Hg + 8HNO
3
→3Hg(NO
3
)
2
+ 2NO
2
+ 2H
2
O
Simob ko’p metallarni o’zida eritadi. Bunday eritmalar amalgamalar deb ataladi.
Amalgamalar odatdagi temperaturada suyuq yoki yumshoq bo’lishi bilan boshqa
qotishmalardan farq qiladi. Amalgamalarni fizik-kimyoviy tekshirish natijasida
ularning ba’zilari intermetall birikmalar ekanligi, ba’zilari
qattiq eritma, ba’zilari
suyuq eritma ekanligi aniqlangan.
B i r i k m a l a r i.
Rux oksid - ZnO, oq rangli kukun, ZnSO
3
, Zn(NO
3
)
2
, Zn(OH)
2
larni
termik parchalab yoki ZnS ni kuydirib hosil qilinadi. Rux oksid nixoyatda termik
barqaror amfoter modda, kislota va ishqorlarda yaxshi eriydi. Rux oksid kosmetikada,
buyoq tayyorlashda, tibbiyotda rezina, shisha,
keramika sanoatida, elektronikada
yarimo’tkazgichlarni tayyorlashda ishlatiladi.
