M i s (II)-x l o r i d — CuCI
2
, jigarrang-sargish tusli, suvda, spirtda, atsetonda yaxshi
eriydigan kristall modda. Mis (II) - oksidga xlorid kislota yoki CuSO
4
va BaCI
2
ta’sir ettirib
hoosil qilinadi. Organik moddalarni sintez qilishda, gazlamalarni bo’yashda
ishlatiladi.
M i s (II) - o k s i d — CuO, qora rangli kristall, suvda erimaydi, elektrolitlarni
tayyorlashda pigment sifatida ishlatiladi.
M i s (II)-sul ‘ f i d — CuS, qora rangli kristall, suvda erimaydi. Mis tuzlari eritmasiga
vodorod sulfid ta’sir ettirib hosil qilinadi. Bueklar tarkibida pigment sifatida ishlatiladi.
M i s (II)-sulfat - CuSO
4
, ko’kish tusli kristall, suvda yaxshi eriydi. Mis (II) - oksid yoki
mis (II)- gidroksidga sulfat kislota ta’sir ettirib yoki SiS ni kislorod
ishtirokida pishirish
natijasida xosil qilinadi. CuSO
4
galvanotexnikada, gazlamalarga va teriga ishlov berishda,
buyoqchilikda, elektrolitlar tayyorlashda, fotografiyada ishlatiladi.
K u m u sh b r o m i d — AgBr, och-sarg’ish tusli kristall, suvda erimaydi. Kumushga
brom ta’sir ettirib yoki AgNO
3
ga KVg ning suvli eritmasini aralashtirib olinadi. Foto-
grafiyada yorug’likka sezgir qog’ozlar olishda ishlatiladi.
Ku m u sh (I)-oksi d - AgO, jigarrang-qoramtir tusli kristall, suvda erimaydi, yoruglik
ta’sirida tezda parchalanadi. Kumush nitratga suyultirilgan ishqor ta’sir ettirib cho’ktiriladi.
Organik moddalarni sintez qilishda, gazlarni SO dan tozalashda foydalaniladi.
K u m u s h n i t r a t — AgNO
3
, oq rangli, suvda, spirtda yaxshi erimaydigan kristall,
organik birikmalar ta’sirida kumush metaliga oson qaytariladi. Kumush nitrat
fotografiyada, tibbiyotda va analitik kimyoda ishlatiladi.
K u m u s h x l o r i d — AgCI, oq rangli cho’kma, suvda erimaydi, ishqoriy
metallarning sianidlarida, tiosulfat va NH
4
OH eritmalarida, konsentrlangan nitrat kislotada
yaxshi eriydi. Kumush xlorid fotografiyada, detektorlar olishda, spektrometriyada,
ishlatiladi.
O l t i n (III)-xlorid — AuCI
3
, qizil rangli kristall, termik beqaror, suvda, xlorid kislotada
yaxshi eriydi, efirlarda yomon eriydi. Metallarning sirtini oltin bilan qoplashda, keramika va
shishalarga pardoz berishda qo’llaniladi.
3. XII guruh elementlari. Bu elеmеntlar atomlarning tuzilishi va xossalari. Rux,
kadmiy, simob.
Ularning tabiatda uchrashi, olinish usullari. Fizikaviy va
kimyoviy xossalari, muhim birikmalari: oksidlari, gidroksidlari, tuzlari va
komplеks birikmalari. Ularning olinishi va xossalari. Simob (I-II) birikmalari.
Rux, kadmiy, simobning Rеspublikamizdagi zahiralari va ishlab chiqarilishi,
ishlatilishi.
Cd-1817 yilda F.Shtromeyer (Germaniya) Rux oksididan metall holida ajratib
olingan. Grekcha kadmeta- rux oksidi so’zidan olingan. Eng muxim birikmalari:
CdO, CdS,
Rux gruppachasi elementlariga rux — Zn, kadmiy — Сd va simob — Hg kiradi. Bu elementlar
atomlarining tashqi elektron qavatida s
2
elektronlari mavjud.
Shuning uchun bu
elementlarning oksidlanish darajasi +2 ga teng. Simobning oksidlanish darajasi +2 ga teng
bo’lgan juda ko’p birikmalari ma’lum. Bunday birikmalar dimerlangan bo’lib, Hg - Hg -
bog’lanishning mavjudligi isbotlangan. Rux, kadmiy va simob atomlari o’zlarining sirtqi
elektron qavatidan oldingi-sidagi elektronlarini bermaydi. Bu jixatdan mis gruppachasi
elementlaridan farq qiladi. Rux, kadmiy va simob II gruppaning asosiy gruppacha
elementlari kabi aktiv, faol emas. Bunga sabab, asosiy gruppacha elementlari bilan qo’shimcha
gruppacha elementlarining ionlanish potensiali va ion radiuslarining bir-biridan keskin farq
qilishidir. Metallarning kuchlanishlar qatorida rux bilan kadmiy vodoroddan oldinda turgan
bulishiga qaramasdan, suvdan vodorodni siqib chiqara olmaydi, chunki bu metallarning
sirtida mustahkam oksid parda mavjud. Bu elementlarning rux-kadmiy-simob qatorida
metallik xossalari kamayib boradi.
