K a d m i y o k s i d - CdO jigarrang tusli amorf va kristall
modifikatsiyaga ega
bo’lgan modda, suvda erimaydi. Havoda asta-sekin oqaradi,
chunki havodan SO
2
ni
yutib CdSO
3
ga aylanadi. Kadmiy oksid, kadmiyni
yoki CdS ni oksidlab hamda
Cd(OH)
2
, CdSO
3
larni termik parchalab hosil qilinadi. Po’lat sirtini qoplashda ishlatiladi.
S i m o b (II)- o k s i d — HgO sariq yoki qizil rangli modifikatsiyalarga ega bo’lgan
kristall modda, suvda erimaydi. Qizdirilganda parchalanadi:
2 H g →2Hg + O
2
Sariq modifikatsiyaga ega bo’lgan HgO kimyoviy aktiv, uni
simob tuzlari eritmasiga
K
2
SO
3
yoki ishqor ta’sir ettirib hosil qilish mumkin:
Qizil rangli simob (II) - oksid Hg(NO
3
)
2
ni termik parchalab hosil qilinadi:
2Hg(NO
3
)
2
→2HgO +4NO
2
+ O
2
Simob (II)-oksid kimyoviy preparatlar olishda oksidlovchi sifatida, buyoqchilikda
pigment tayyorlashda ishlatiladi.
Rux va kadmiy gidroksidlari oq rangli, suvda erimaydigan cho’kmalar. Ular rux va kadmiy
tuzlariga ishqor ta’sir ettirib hosil qilinadi. Kislotalarda, ishqorlarda va ammiak eritmasida
yaxshi eriydi:
Zn(OH)
2
+ 2HCI → ZnCI
2
+ 2H
2
O
Zn(OH)
2
+ 2NaOH → Na
2
[Zn(OH)
4
]
Zn(OH)
2
+ 4NH
3
→ [Zn(NH
3
)
4
](OH)
2
Simob gidroksidlarini ularning tuzlariga ishqor ta’sir ettirib hosil qilib bo’lmaydi,
chunki parchalanib, oksid holida cho’kadilar:
Hg(NO
3
)
2
+2NaOH→HgO + 2NaNO
3
+ H
2
O
Hg
2
(NO
3
)
2
+2NaOH→Hg
2
O
2
+ 2NaNO
3
+ H
2
O
Rux, kadmiy va simob (P)ning nitratlari, sulfatlari, perxloratlari, atsetatlari suvda yaxshi
eriydigan moddalardir. Bu moddalarning eritmalari zaharlidir. Simob (I) tuzlarining
ko’pchiligi suvda erimaydigan moddalardir. Faqatgina suvda
eriydigan va simobning
boshqa tuzlarini olishda ishlatiladigan birikmasi Hg
2
(NO
3
)
2
dir:
Hg
2
(NO
3
)
2
+ 2NaCI →Hg
2
CI
2
+ 2NaNO
3
Simob (I) tuzlari simob (II) tuzlarini qaytarib ham olinishi mumkin:
2HgC1 + (NH
4
)
2
C
2
0
4
—— > Hg
2
CI
2
+ 2NH
4
C1 + 2CO
2
Simob (I)- tuzlari disproporsiyalanish xossasiga ega. Parchalanish tezligi anionning
tabiatiga bog’lik.. Masalan, Hg
2
CI
2
anchagina
barqaror, faqatgina yorug’lik ta’sirida
qizdirilganda parchalanadi, sulfid esa oddiy sharoitda shiddatli parchalanadi:
Kadmiy va simob (II) galogenidlari, sianidlari rux va boshqa elementlarning tuzlariga
qaraganda kam dissotsilanadi, bu xossa C1
-
— Br
-
— J
-
— CN
-
qatorida kamayib boradi.
Bunga sabab, bunday birikmalarda elementlar orasidagi kovalent bog’lanish kuchining
ortib borishidir.
Kadmiy va simobning xlorid, bromid, yodid, sianid va rodanid
birikmalarining kompleks birikmalarini hosil
qilish xususiyati CI
-
— Br
-
— J
-
qatorida
ortib boradi, ruxda esa kamayib boradi. Masalan, simob (II)-nitrat eritmasiga kaliy yodid
ta’sir ettirilsa, simob (II)- yodid cho’kmaga tushadi:
Hg(NO
3
)
2
+ 2KJ → HgJ
2
+ 2KNO
3
Cho’kmaga kaliy yodid ortikcha mikdorda ta’sir ettirilsa, u kompleks birikma xrsil kilib
erib ketadi:
HgJ
2
+ 2KJ → K
2
[HgJ
4
]
Simob (I) galogenidlari suvda erimaydigan moddalardir.
Rux xloridning konsentrlangan eritmasi gidroliz natijasida kompleks birikma
hosil qiladi:
ZnCI
2
+ 2H
2
O → H
2
[ZnCI
2
(OH)
2
]
SHuning uchun rux xlorid eritmasi metallarni payvandlashda, sirtidagi oksid pardasini
tozalashda ishlatiladi:
FeO + H
2
[ZnCI
2
(OH)
2
] → Fe[ZnCI
2
(OH)
2
] + H
2
O
Rux, kadmiy va simob (II) sulfidlar suvda erimaydigan moddalardir. Bu eritmalarning
sulfidlarini eruvchanlik ko’paytmalari Zn—Cd—Hg - qatorida kamayib borishi bilan
ularning kislotalarda eruvchanligi kamayib boradi. Masalan, rux sulfid suyultirilgan xlorid
kislotada, Cd esa faqat konsentrlangan HCI da, HgS esa qaynoq konsentrlangan sulfat
kislotada eriydi. Rux va kadmiy sulfidlaridan simob (II)- sulfid
ishqoriy metallarning
sulfidlarida erishi bilan farq qiladi:
I s h l a t i l i s h i . Rux, kadmiy, simob va ularning birikmalari metallarning sirtini
ruxlashda, tibbiyotda, tuqimachilikda, shisha, keramika sanoatida past temperaturada
suyuqlanadigan qotishmalar tayyorlashda, atom texni-kasida, barometr, termometr,
lyuminofor lampalar ishlab chiqarishda, galvanik element hosil qilishda, nodir
metallarni rudadan ajratib olishda ishlatiladi.
