- m enejm ent maqsadlarini yaratish;
- qo'yilgan m aqsadlarni am alga oshirishdan e n g kam xarajat
qilib, en g katta sam araga ega bo'lish;
- maqsad, usul va ularga erishish
vositalariga miqdoran baho
berish va faoliyatning rejalashtirilgan natijalariga ega bo'lishning
barcha imkoniyatlarini baholash.
H ar bir m urakkab tizim yirik tizim unsuri sifatida o‘rganiladi,
unin g ushbu yirik tizim boshqa unsurlari bilan o'z aro t a ’siri va
aloqasi tahlil etiladi. Nisbatan mustaqil (alohida) tizim o'rganilganda
uning unsurlari quyi tartibdagi kichik tizimga ajratiladi ham da bu
unsurlarning o'zaro aloqa va t a ’siri tadqiq qilinadi. Masalan, agar
milliy xo'jalik o'rganiladigan bo'lsa, u bir tom ondan yirik tizim
sifatida, b o sh q a t o m o n d a n milliy x o 'jalik ta rm o q la ri u n s u rla r i
(sa noat, qishloq xo'jaligi, tra n s p o r t, qurilish va h.k.) yig'indisi
sifatida tahlil qilinishi mumkin. Sanoatni milliy xo'jalik tizimining
unsuri sifatida ham da kichik tarmoqlar, sohalar,
ishlab chiqarish
birlashm alari, korxonalar birikmasi sifatida, korxonani esa ham
assotsiatsiya, aksiyadorlik jamiyatlari, firma, birlashm alar unsuri
sifatida, ham sex, bo'linma, brigadalar majmui sifatida o'rganish
mumkin.
M en e jm e n td a tizimli yondashuv ko'plab m uam m olarni sama-
rali hal etish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Uni qo'llash m aqsad
larni aniq bayon qilish, vazifalar ko'lami va bajarilishi lozim bo'lgan
ish xususiyatlari haqida ta s a v v u rg a ega bo'lish,
tizim doirasida
bo'y sinish tartibini o 'rnatish, qaror qabul qilish va uni bajarish
borasida majburiyat va javobgarlikni taqsim lash imkonini beradi.
Tizimli yondashuvning asosiy vazifasi butun tizim amal qilish
samaradorligini oshirishdan iboratdir.
Tizimli yondashuvni qo'llash um u m an vaziyatga baho berish
barcha holat va oqibatlarni hisobga olgan holda boshqaruv qaror-
lari qabul qiluvchi h ar bir rahbar uchun zarurdir. M en e jm e n td a
tizimli yondashuvni qo'llash rahbardan m antiqiy fikr yuritishni,
y a ’ni h ar bir q a r o rg a kelish va a s o s la s h ja ra y o n id a
tiz im n in g
um um iy maqsadini aniqlash va barcha kichik tizimlar faoliyatini bu
m aqsadga erishishga yo'naltirishni talab etadi. B unda har bir tizim
undan yirikroq tizim n in g tarkibiy qismi sifatida o'rganiladi, uni
53
rivojlantirishning u m u m iy maqsadi ushbu yirik tizim rivojlanishi
maqsadi bilan muvofiqlashtiriladi.
Tizimli yo n d ash u v d a vazifalar tash k ilo tg a m oslashtirilm aydi,
aksincha, tashkilot qo'yilgan m aqsadlar va ularni hal etish usullariga
muvofiq holda tashkil etiladi yoki qayta tuziladi.
Kibernetika va u nga b o g ‘liq ravishda maqsadlarni va boshqaruv
qarorlarini
aniqlash, ishlab chiqarish, tekshirish, tadbiq etish, m a te
m atik usul va kom pyuterni q o lla sh tizimli yondashuvning m uhim
54
unsurlaridan biriga aylanib qoldi. Model so‘zlar vositasida, formu-
Ialar
yordamida bayon qilinishi, chizma bilan ifodalanishi, kompyuter
yordamida tizimni amalda tushunish, yangi, ilgari n o m a ’lum bo'lgan
haqiqatni topishga yo'naltiriladi.
Bilimlarning hozirgi darajasi m urakkab tizim b o'lgan iqtiso-
diyotni bo sh q arish d a chiziqli va dinam ik d a stu rla sh , yoppasiga
xizmat ko'rsatish, o'yinlar nazariyasini qo'llash, statistik m a ’lumot-
larni o'rganish jarayonida har tom onlam a
korrelyatsiya usulidan
foydalanish imkonini beradi.
Tizimli yondashuvning kompyuterlarni qo'llash natijasida rivo-
jlanishi m a ’lum otlarning aniqlashtirilgan, kengaygan bazasidan sa-
marali foydalanish imkonini beradi va o'z navbatida axborot yig'ish
va uni qayta ishlashni talab etadi. Iqtisodiyot tarkibi o'zgarishi
haqida ilmiy asoslangan, aniq axborotga ega bo'lmay turib, uning
samaradorligini oshirish yo'llarini aniqlab bo'lmaydi.
Shunday qilib, respublika iqtisodiyotiga o'zaro bog'liq jarayonlar
tizimi sifatida qarash m um kin. Qandaydir
bir jarayon natijasida
m a ’lum m ahsulot yaratiladi va bu m a ’lum xarajatlar yig'indisi bilan
bog'liqdir.
Ikki jarayon o'rtasida to'g 'ridan-to'g 'ri bog'liqlik mavjud bo'lib,
bunda bir jarayon mahsuloti bo'lgan ko'm ir elektroenergetika uchun
resursdir. Bunday aloqalarning tarm og'i bir-biriga bog'liq unsurlar
tizimini tashkil etadi.
