Tizimning har bir turi o'zining aniq vazifalariga ega:
- t e x n i k a v i y tiz im , u s k u n a l a r m a j m u i n i n g o 'z a r o b o g 'liq
yig ‘indisidan iborat (bu korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridir);
- texnologik tizim qonun-qoida, m e ’yor, standartlar yig‘indisi,
m ark e tin g xizm atidan iborat;
- tashkiliy tizim ishlab chiqarish jarayonini am alga oshirish,
m e h n a t re su rs la rid a n m aq b u l
ra v is h d a foydalanish, m e n e jm e n t
tashkiliy tizimlarini yaratish uch u n imkon beradi.
Texnikaviy, texnologik va tashkiliy tizimlar birgalikda iqtisodiyot-
ni boshqarishning tashkiliy-texnikaviy jihatlarini t a ’minlaydi:
- milliy x o ‘jalikning iqtisodiy tizimi h am ishlab chiqarish, ham
ayirboshlashda yuz beruvchi barcha xo'jalik, moliyaviy, tashkiliy
jarayonlar birligini ifodalaydi. Iqtisodiy tizim m en ejm en t tizimini
qayta qurishda uzluksiz va maqsadli jarayonni aks ettirib,
barcha
boshqa tizim lar faoliyati sam aradorligiga k a tta t a ’sir ko'rsatadi.
Shu bilan birga, boshqa tizimlar ham iqtisodiy tizimga o ‘z t a ’sirini
o'tkazishi m um kin (masalan, ijtimoiy tizim);
- ijtimoiy tizim iqtisodiy tizim bilan birga iqtisodiyot maqsad-
larini belgilaydi, m en ejm en tn in g tamoyil va uslublarini shakllanti-
radi, y a ’ni iqtisodiyotni boshqarishning ijtimoiy-iqtisodiy jihatlarini
ifodalaydi. Hozirgi davrda iqtisodiyotda ijtimoiy o'z garishlar am al
ga oshishi, m e n e j m e n t d a d e m o k r a t iy a n in g asoslari k engayishi,
ham korlikning yangi shakllari yaratilishi,
bozor m uno sab atlarig a
o'tilishi, bu tu n milliy xo'jalik tarkibi qayta qurilishi bilan bog'liq
ravishda ijtimoiy tizim ning ahamiyati ortib bormoqda.
Inson en g m uhim va faol u n su r bo'lgan ijtimoiy-iqtisodiy tizim
asosini ijtimoiy, jamoa, shaxsiy manfaatlar: siyosiy, iqtisodiy, ijti
moiy, huquqiy, m ehnat manfaatlari tashkil etadi.
Agar korxonani yaxlit tizim sifatida tahlil etsak, u kichik tizim
lar va unsurlar yig'indisidan iboratligini ko'ramiz.
49
Demak, boshqariladigan tizim bir v a qtning o'zida boshqaruv-
chi tizim ham bo'lishi mumkin.
M e n e jm e n tc h i tiz im g a k orxona, k o n s e r n la r n i n g b o sh q a ru v
jarayonini, y a ’ni kishilar jamoasida ochiq m aqsadga qaratilgan t a ’sir
etish jarayonini t a ’minlovchi u n su r va kichik tizimlari kiradi. Boshqa
riladigan
tizim ga korxona, konsern la rn in g bevosita moddiy boy-
liklar yaratish va xizmat ko'rsatish jarayonini t a ’minlovchi unsur
va kichik tizimlari kiradi.
M oddiy tizim sifatida o 'rganiladigan ishlab chiqarish ishlab
chiqarish vositalari,
shuningdek, m ehnat predmetlarini tayyor mah-
sulotga aylantiruvchi ishlab chiqarish jarayonlari yig'indisidan ibo
rat.
Iqtisodiyotni boshqarish m e n e jm e n t obyekti va subyektidan
iborat yaxlit tizimni ifodalaydi.
S u b y e k t m e n e jm e n t m a q s a d la rin i aniqlaydi va m e n e jm e n t
obyektiga bir m aq sa d g a y o ‘naltirilgan t a ’sir qiladi, shuningdek,
o ‘zaro t a ’sir natijalariga baho beradi (boshqaruvchi t a ’sir). Obyekt
o ‘ziga o'tkazilgan boshqaruvchi t a ’sirni qabul qiladi va m enejm ent
subyektiga natijalar haqida axborot beradi (aks t a ’sir).
Iqtisodiyotni boshqarishda m e n e jm e n t obyektlari - bevosita
ishlab chiqarish jamoalari va alohida ishlovchilardir. Ular m ehnat
faoliyati natijasida ishlab chiqarish moddiy unsurlari, m ehnat qurol-
lari va predmetlariga t a ’sir etadi.
50
