1.Iqtisodiy o’sishning ekonometrik modeli
Iqtisodiy o‘sishni prognozlash (IUP)
turmush darajasi, ekonometrik
(normativlar, cheklanishlar), tashqi iqtisodiy va harbiy strategik prognoz talablarini
hisobga oladi.
U yoki bu darajadagi barqaror iqtisodiy tizimga ega ko‘pchilik davlatlarda
iqtisodiy o‘sishni prognozlashda qo‘yidagi turdagi ko‘p
omilli ekonometrik
modellar keng tarqalgan:
Y q f(X
1
,X
2
,…,X
n
)
Bir omilli modellar ham keng qo‘llaniladi. Masalan, iqtisodiy o‘sishning
vaqtga bogliqligini ifodalovchi modellar yoki o‘tgan davrga nisbatan ishlab
chiqarish fondlari yoki kapital (K) o‘zgarishi kam bo‘lgan qisqa muddatli davrda
tahlil va prognozlashtirishda iqtisodiy o‘sish va mehnat resurslari (L) orasidagi
bog‗liqliq modeli.
Ishlab chiqarish funksiyasi shaklidagi model eng keng tarqalgan:
Y
A
0
K L
`
va ni miqdoriga qarab iqtisodiy o‘sishning 3 turi mavjud:
Agar ( )
1
bo‘lganda milliy mahsulot (daromad)
ishlab chiqarish omillari
(kapital va mehnat) sarfiga mutanosib ravishda oshadi, umumiy iqtisodiy
samaradorlik o‘zgarishsiz qoladi, ishlab chiqarish
faqat ekstensiv kengayib,
kapitalning past samaradorligi mehnat resurslari oshishi hisobiga qoplanadi.
Agar (
)>1 bo‘lsa, ishlab chiqarish omillari n marta oshganda, ishlab
chiqarish n martadan ko‘proq oshadi, ya‘ni ishlab chiqarishning o‘sishi
omillar
umumiy harajatini aks ettiradi. Lekin bu FТТ yutuqlarini, ya‘ni yangi texnika va
texnologiyalarni kiritib, ishlab chiqarish fondlari
samaradorligi oshadi yoki
fondlarning o‘zgarmas samaradorligida MU oshadi. Birinchi holatda > va o‘sish
fondlarni tejaydi, ikkinchisida
va o‘sish mehnatni tejaydi.
<
Agar(
)<1 bo‘lsa, ishlab chiqarish o‘sishi ishlab chiqarish omillari
o‘sishiga nisbatan sekinroqdir. Bunda umumiy samaradorlik pasayadi, o‘sish
deintensifikatsiyasi ruy beradi.
Ishlab
chiqarish
funksiyasi
(
)k1 bo‘lgan holatni tasvirlash
KobbaDuglas funksiyasi deb ataladi va uni «Makroiktisodiyot» kursida ko‘rib
chiqish kerak.
Ikkinchi holda, FТТning tasviri ostida IGFda (
)>1da
bu tasvirni aks
ettiruvchi miqdorni topish kerak. Agar FТТ notekis bo‘lsa, IChF quyidagi
ko‘rinishda bo‘ladi:
Y AK L e
t
.
Umumiy samaradorlik o‘zgarishida ishlab chiqarish fondlari va jonli
mehnatning samaradorlik o‘zgarishini alohida ko‘rib chiqish mumkin:
.
IChFning yuqorida ko‘rilgan turidan tashqari ishlab chiqarish natijasi (Y)
bevosita ishlab chiqarish
omillari miqdori orqali emas, balki omillar miqdoriga
hamda samaradorlikka ta‘sir etuvchi omillar orqali bilvosita bogliqlikni ko‘rib
chiqish mumkin.
Ishlab chiqarish omillari (kapital, mehnat, FТТ) birlamchi omillar sifatida,
ularga ta‘sir etuvchi omillar esa ikkilamchi omillar sifatida namoyon bo‘ladi.
Ikkilamchi omillarni 2 tomonlama qarab chiqish mumkin.
Bir tomondan ular
global omillarning miqdoriga, ikkinchi tomondan
ularning samaradorligiga ta‘sir etishadi. Omillarni tasniflashda quyidagi misolni
keltiramiz:
Ishlab chiqarish sohasida jonli mehnat:
