|
Elektro vakuum cihazları Elektrovakuum cihazların klassifikasiyası
|
| bet | 7/8 | | Sana | 30.11.2023 | | Hajmi | 52,38 Kb. | | #108809 |
Bog'liq 8. Elektro vakuum cihazlar Elektrovakuum cihazlar n klassifikasQazboşalma cihazları
Qazlarda (və ya buxarlarda) elektrik boşalması, onlardan elektrik cərəyanı keçərkən onlarda baş verən hadisələrin toplusuna deyilir. Elektrik xarakteristikaları əsasən, xüsusi olaraq əvvəlcədən daxil edilmiş qaz və ya buxarların ionlaşması ilə təyin edilən elektrovakuum cihazları qazboşalma cihazları adlanır. Bu cihazları başqa cür ion cihazları da adlandırırlar. Qaz boşalma cihazlarına ion və civəli ventillər, tiratronlar, ion boşaldıcıları, közərmə boşalması indikatorları aiddirlər.
Elektron-idarə olunan lampalardan fərqli olaraq bu cihazlarda cərəyan yaradılmasında yalnız elektronlar deyil, həm də qazın və ya buxarın yüklənmiş hissəcikləri (atomlar, molekullar) – ionlar da iştirak edirlər.
Qazboşalma cihazları ətalətli qazla, hidrogenlə və ya civə buxarları ilə doldu- rulmuş qaz keçirməyən (əsasən şüşə) balondan ibarətdir. Cihazın tipindən asılı olaraq balonda qazın təzyiqi 10-1 – 103 Pa həddində olur və bəzən 104 Pa qiymətinə çatır.
İonlaşdırma təsirləri olmadıqda qazlar neytral atomlardan və molekullardan ibarətdirlər, ona görə də praktiki cərəyan keçirmirlər. Qazdan cərəyan o vaxt axır ki, onda sərbəst elektrik yüklənmiş zərrəciklər – yükdaşıyıcılar (yaxud başqa sözlə cərəyan daşıyıcıları) var. Qazda bu yüklər o vaxt əmələ gəlir ki, hər hansı enerji mənbəyinin hesabına elektronlar neytral atomlardan (yaxud) molekullardan “qopardılsın”. Bu halda müxtəlif işarəli yük daşıyıcılar elektronlar – mənfi yüklər və müsbət ionlar – elektronların itirmiş qaz atomları – müsbət yüklər əmələ gəlirlər.
Real şəraitdə istənilən qaza ətraf mühitin temperaturu, kosmik və radiasiya şüaları, sənaye qurğularının elektromaqnit şüalanmaları və b. təsir edir. Bu təsirlər nə qədər zəif olsalar da müəyyən qədər yüklü zərrəciklərin yaranmasına səbəb olur. Ona
görə də istənilən qazda həmişə elektrik boşalması yaratmağa qabil olan elektron və ionlar var.
Elektrik boşalmasında üç prosesi seçirlər: atomların həyəcanlandırılması, onların ionlaşdırılması və müxtəlif işarəli yüklərin rekombinasiyası.
Atomların həyəcanlandırılması, sərbəst elektronlarla toqquşmalar hesabına qazanılmış enerji hesabına atomlarda onların xarici elektronlarından birinin nüvədən daha uzaq orbitlərə keçməsi prosesinə deyilir.
Atomların ionlaşdırılması, elektrik neytral olan atomlardan ionların və sərbəst elektronların əmələ gəlməsi prosesinə deyilir.
Qazlarda yük daşıyıcıların rekombinasiyası ionlaşmaya əks olan prosesdir. Müsbət ionların və elektronların rekombinasiyasından neytral atom əmələ gəlir. Atomun ionlaşdırılmasına enerji sərf olunur, rekombinasiya zamanı isə qazın işıqlanması əmələ gəlir. Rekombinasiya prosesi əsasən, cihazın elektrodlarının səthində baş verir. Rekombinasiyaya sərf olunan vaxt ionizasiya müddətindən çox böyük olduğundan, qazboşalma cihazlarının ətalətliliyi elektron-idarə olunan lampaların ətalətliliyindən çox olur.
Qazla doldurulmuş balondan, disk və ya silindr şəklində iki eyni formalı elek- troddan ibarət olan sadə qazboşalma cihazının iş prinsipini nəzərdən keçirək (şək. 8.4,a). Müsbət potensial altında olan elektrod anod, mənfi potensial altında olan isə katod adlanır. Şək.8.4,b- də qazboşalma cihazının qoşulma sxemi göstərilmişdir.
Tətbiq olunan Ub gərginliyin təsiri altında qazda olan ilkin elektronlar və ionlar təbii ionlaşmanın nəticəsində hərəkət edirlər: elektronlar– anoda tərəf, ionlar – katoda. Ub–nin kiçik qiymətlərində yüklü zərrəciklərin sürəti çox deyil. Onların enerjisi qazların zərbə ionlaşdırması üçün kifayət deyil. Cihazda axan cərəyan çox azdır, daxili müqaviməti isə çoxdur. Bu hal sakit boşalma adlanır.
İonlaşma gərginliyinin müəyyən bir qiymətində boşalma cərəyanı sıçrayışla artır, elektrodlar arasındakı müqavimət və gərginliyin qiyməti isə azalır. Adını bu zaman yaranan qazın işıqlanmasından götürən sərbəst közərmə boşalması yaranır. Közərmə boşalmasında katodun ətrafında ion buludu yaranır.
Şək.8.4.
|
| |
