Transformatorlar.
Dəyişən cərəyanın gərginliyinin artırılması və azaldılması üçün istifadə olunan və transformator adlanan qurğuların iş prinsipi qarşılıqlı induksiya hadisəsinə əsaslanır.
|
Transformator yumşaq içlikdən və ona sarılmış birinci və ikinci dolaq adlanan iki sarğıdan ibarətdir (şək.7). Dolaqdakı sarğıların sayı uyğun olaraq və -dir. Birinci dolağın uclarını e.h.q-si olan dəyişən cərəyan mənbəyinə qoşsaq, ondan şiddətli cərəyan axar, bu cərəyanın yaratdığı dəyişən maqnit seli içlik tərəfindən güclənər və faktiki içlikdə lokallaşar.
| |
Şək.7
|
Dəyişən maqnit seli ikinci dolaqda induksiya e.h.q-si , birinci dolaqda isə öz-özünə induksiya e.h.q-si yaradır. Transformatorun hər iki dolağını eyni maqnit selinin kəsdiyini qəbul etsək, birinci dolaqda yaranan e.h.q.
(1)
ikinci dolaqda yaranan e.h.q. isə
(2)
olar. (1) və (2) düsturlarının müqayisəsindən ikinci dolaqdakı e.h.q. üçün
(3)
alırıq. Mənfi işarəsi onu göstərir ki, birinci və ikinci sarğılardakı e.h.q. əks fazalıdır. (3) ifadəsində nisbəti - tranformasiya əmsalı adlanır. Transformator boş işləyəndə (ikinci dolağa yük qoşulmadıqda) ikinci dolaqdakı gərginliyi birinci dolaqdakından neçə dəfə böyük olduğunu göstərir. olduqda transformator yüksəldici, olduqda isə alçaldıcı transformator adlanır.
Maqnit sahəsinin enerjisi.
Cərəyanlı naqilin ətrafında həmişə maqnit sahəsi olur. Naqildəki cərəyanın yaranıb, yox olması ilə bu maqnit sahəsi də yaranır və yox olur. Elektrik sahəsi kimi maqnit sahəsi də enerjiyə malikdir, və təbii ki, cərəyanın enerjisi hesabına yaranır. Belə çıxır ki, maqnit sahəsinin enerjisi, bu sahəni yaratmaq üçün cərəyanın gördüyü işə bərabərdir.
İnduktivliyi olan və cərəyanı axan konturun maqnit sahəsinin enerjisini hesablayaq. Aydındır ki, bu konturla maqnit seli bağlıdır və konturdakı cərəyan qədər dəyişdikdə maqnit seli də qədər dəyişər. Lakin maqnit selini qədər dəyişmək üçün qədər iş görmək lazımdır. Onda maqnit selini yaratmaq üçün sərf olunan iş, bu konturla bağlı maqnit sahəsinin enerjisinə bərabər olacaqdır:
(1)
Maqnit sahəsinin enerjisini sahəni xarakterizə edən kəmiyyətlərlə ifadə etmək üçün solenoidin daxilində yaranan maqnit sahəsinin enerjisini hesablayaq. Solenoidin induktivliyi , daxilindəki maqnit induksiyası isə bərabərdir. Bunu (1) düsturunda nəzərə alanda,
Burada solenoidin həcmi, isə maqnit sahəsinin intensivliyidir. Maqnit sahəsinin enerji sıxlığı:
(2)
Düstur (2) həm bircins, həm də qeyri-bircins sahələr üçün doğrudur. Hər bir nöqtədə enerji sıxlığını bilərək, istənilən həcmi daxilində maqnit sahəsinin enerjisini hesablamaq olar.
http://fayllar.org
|
