55
Simmetrik yuklamali uch fazali zanjirni hisoblash
Uch fazali zanjirning yuklamasi ko‘p hollarda simmetrik yoki simmetrikga yaqin bo‘ladi. Shuning
uchun simmetrik yuklamada tok va kuchlanishlar faqat bitta faza uchun hisoblanadi.
Manba va
iste‘molchilarni yulduz usulida ulash. Agar generator fazalari va iste’molchi fazalari yulduz usulida to‘rtta
sim bilan ulangan bo‘lsa, N va n tugunlarining potentsiallari teng bo‘ladi. Bu holda Om qonuniga muvofiq
faza toki
(3.12)
Agarda iste’molchi nosimmetrik bo‘lib, N va n tugunlari sim bilan ulangan bo‘lsa, unda liniya toklari
Om qonuniga muvofiq faza toki
(3.13)
Kirxgofning birinchi qonuniga asosan neytral simdagi tok liniya toklarining geometrik yig‘indisiga
teng:
(3.14)
3.3. Uchburchak sxemada ulangan uch fazali tok zanjirini hisoblash, tok va kuchlanishlarning
vektor tasvirlarini qurish (Iste’molchilarning simmetrik va nosimmetrik holatlarida).
Uch fazali iste’molchilar “uchburchak” usulida ulanganda
U
f
= U
L
I
L
=
3
I
f
(3.15)
Faza toklari Om qonuniga asosan hisoblanadi
(3.16)
57
(3.17)
Uch fazali qurilmalarda uchburchak usulida ulash (shartli belgilanishi )
yulduz usulida ulashga
qaraganda kamroq qo’llaniladi. Uchburchak usulida ulash uchun (3.9– rasm) generator fazalarining
chulg‘amlari o‘zaro
ketma-ket birlashtiriladi, ya’ni har bir faza chulg’amining o‘zidan oldingi faza
chulg‘amning oxiriga ulanadi A bilan Z; B bilan X; C bilan Y.
Shuning uchun generator faza chulg’amlarining EYuKlari uchburchak ichida bir xil yo‘nalishda
bo‘ladi. Demak, shu uchburchak faza EYuK oniy qiymatlarining algebraik yig’indisi ta’sir etadi.
Lekin
e
A
+e
B
+e
C
=0 va shu sababli generator chulg’amlarida tenglashtiruvchi tok paydo bo’lmaydi.
Chulg’amlarning ikkita qismasini birlashtirishdan hosil bo’lgan umumiy nuqtalar liniya simlari
biriktiriladi iste’molchilarning fazalariga ulanadi, ya’ni A bilan a, B bilan b va C bilan c. Sistemaning liniya
simlaridagitok ikkita faza toklari yig’indisiga teng bo’lib, ularning musbat yo’nalishi qarama – qarshi bo’ladi
(3.10 –rasm ). Demak, liniya simlaridan o‘tuvchi tok tegishli faza toklarining vektor ayirmasiga teng.
Bu sistemada uchta faza kuchlanishlarini bir vaqtning o‘zida liniya kuchlanishlari tashkil etadi. U
F
=U
L
faza toklari ikkita indeks bilan ifodalanadi: I
AB
, I
BC
va I
CA
.
3.10-rasm. Fazalarni uchburchak usulida ulash.
Liniya toklari, bitta indeks bilan yoziladi: I
A
, I
B
va I
C
. Sistemaning vektor
diagrammasini tuzishda
uchta liniya kuchlanishlari asos qilib olinadi (3.10–rasm). Ular orasidagi burchaklar 120
0
ga teng.
58
Simmetrik yuklamada faza toklarining vektorlari: I
AB
, I
BC
va I
CA
ularni hosil qiluvchi kuchlanishlarga nisbatan
burchakka siljigan bo’ladi. Bu burchakning qiymati iste’molchining reaktiv va aktiv qarshiliklarining
nisbatiga bog’liq.
3.11-rasmdan qurinib turibdiki,
liniya tokitng vektori I
A
ni qurish uchun I
ab
ga (-I
ca
) ni, ya’ni I
sa
ga
kattaligi jihatidan teng, lekin yo‘nalishi jihatidan unga qarama–qarshi bo‘lgan vektorni qo‘shish lozim.
Qolgan ikkita liniya toklari ham shu kabi aniqlanadi. Simmetrik yuklamada faza toklari kattaligi
jihatdan I
AB
I
BC
I
CA
=I
F
bo’lib, shuning uchun liniya toklari ham o‘zaro teng bo‘ladi: I
A
=I
B
=I
C
=I
L
.
Diagrammada faza va liniya toklarining vektori o‘tkir burchaklari 30
0
va o‘tmas burchagi 120
0
li teng yonli
uchburchak hosil qiladi. Bunday uchburchaknining o’tmas burchagi uchidan
qarama-qarshi tomonga
perpendikulyar tushirib, (3.10-rasm, k-nuqta) quyidagini topamiz:
2
30
cos
0
L
I
I
F
L
I
I
3
(3.18)
Demak, uchburchak usulida ulangan uch fazali simmetrik sistemada faza kuchlanishlari bir vaqtning
o’zida liniya kuchlanishlarini ham tashkil etadi
