9
Ideal holatda:
EYuK manbai uchun manbaning ichki qarshiligi R
ICH
= 0.
Tok manbai uchun manbaning ichki qarshiligi R
ICH
= ∞.
Ikki tugun oralig‘iga ketma-ket ulangan elementlardan iborat bir xil tok o‘tadigan zanjirning qismi
shohobcha
deb ataladi.
Kamida uchta shohobcha birlashgan nuqta esa, elektr zanjirining
tuguni
deyiladi.
Kontur
– elektr zanjirining bir nechta shohobchalaridan o‘tuvchi berk yo‘l.
Oddiy holda elektr zanjiri uch qismdan iborat bo’ladi: energiya manbai, ste’molchi, ulovchi simlar.
Lekin umumiy holda elektr zanjiri bir necha manbaiga va iste’molchilarga ega bo’lishi mumkin. Real elektr
zanjiri esa yuqoridagi elementlardan tashqari ulab-uzuvchi (viklyuchatel) qurilmalari kontrol-o’lchash
priborlari, himoya asboblaridan iborat bo’ladi. Faqat chiziqli elementlardan iborat zanjir - chiziqli elektr
zanjiri deb ataladi.
O’zgarmas tok elektr qurilmalariga quyidagilar misol bo’la oladi: (1.1-rasm)
1.1-rasm. O‘zgarmas tok elektr qurilmalari.
Shartli va grafik belgilari.
Elektr
lampalari,
qizdirish qurilmalari, elektroliz qurilmasi sxemalarda R qarshilik ko’rinishida
belgilanadi (1.2,a-rasm). Dvigatel va akkumulyator batarealari zaryad vaqtida tok yo’nalishiga qarshi
10
EYUK ga ega bo’ladi (protivo-e.d.s). Shuning uchun ular sxemada EYuK ga qarama-qarshi yo’nalishli va
ichki qarshiligi R bo’lgan manbaa ko’rinishida belgilanadi (1.2,B- rasm). EYUK ga ega bo’lgan zanjir qismi
aktiv, ega bo’lmagan qismi passiv qism deyiladi.
1.2- rasm. Elektr energiyasini hosil qiluvchi turli manbalarning shartli belgilanishi.
Elektr energiya manbaalariga galvanik
elementlar va akkumulyator, termoelementlar;
fotoelementlar; generatorlar misol bo’la oladi. Sanoatda asosiy elektr manbaai generator hisoblanadi.
